Ызбекистон республикаси олий ва ырта

7-mavzu: Protsessorning tuzilishi va asosiy xususiyatlari.

Inson faoliyatining barcha soxalarida zamonaviy xisoblash texnikasi vositalaridan samarali foydalanish muxim axamiyat kasb etaetganligi bois xar birimiz ushbu soxani urganib borish biz uchun foydadan xoli bulmaydi.Kompyuterlarni tarixiga nazar tashlaydigan bulsak albatta 1940 yillardan boshlab EXM larga asos solina boshlagan usha paytlarda albatta buni EXM deyishni uzi bir tugrimi eki yukmi albbata bu xozirgi ishlataetgan kompyuterlarni asoslari xisoblangan. Exm bir uzi 3 ta xonada joylashgan bulib yirik lampalar bilan jixozlangan.elektron tablo bulgan. Asosiy kismlari lampalardan iborat bulganligi uchun lampalar tez-tez kuygan va u darajada kup amallar bajarmagan. Bu esa uz navbatda izlanishlar va yana kuprok izlanishlarga olib kelgan. Izlanishlar zoe ketmagan balki yangi – yangi imkoniyatlar va ulkan EXM larni xajmini kichrayishiga olib keladi.Rivojlanish natijasida EXM lar bora-bora turlarga ajralishga olib keladi . Mini EXM lar , urta EXM lar va super EXM lar ga ajraladi. Bular sekudiga minglab va un minglab amallar bajarishi bilan fark kilib boradi. Keyinchalik bularni RS lar kisib chikarib tashlaydi. Bular desak balki xato bulishi mumkin. Balki ba’zi bir EXM larni RS uzini «kopmyuter uyinlari» orkli engib chikadi. RS lar minglab emas millionlab operatsiya bajaradigan imkonichtga ega bulishi bilan xam uzini yangi kirrasini kursatdi. Xozirga kelib nano sekundlarda amallar bajarmokda.

Bu nda kompyuterlarga endi boshkarish tizimini osonlashtirish uchun yangi sistemalar kobik dasturlar va uz navbatida matnlar bilan ishlay oluvchi professional dasturlar zarurligi extieji ortib bordi. Sistemalarni birinchi navbatda MS-DOS lar orkali boshkarilgan MS-DOS desak xam xato bulishi mumkin balki PC-DOS eki DOS deb aytishimiz xam mumkin. DOS da boshkarish bir muncha kiyinlashganligi sababli dasturchilar tomonidan kobik dasturlari yaratildi. Bular jumlasiga Volkov commander , Norton commander, Dos navigator, FAR , Windows commander, Salamander lar kiradi.
Boshkarish sistemalari sirasiga kiruvchi windowsga keladigan bulsak Microsoft firmasi tomonidan PC kompyuteri turidagi kompyuterlar uchun maxsus yaratilgan dastur bulib, unda kompyuterlardan foydalanuvchilar uchun kulay bulgan imkoniyatlari mavjud. Dastur yordamida NC dasturi kabi fayl va katalog yaratish, nusxasini olish, kayta nomlash, uchi-rish, matnli fayllarni chop kilish, bir vaktda bir iechta katalog va fayllar majmuasi bilan yakkol grafik rejimda ishlash mumkin. Shu bois undan ayni vakgda millionlab foydalanuvchilar uz amaliy ish faoliyatida foydalanishmokda.
Microsoft firmasi garchand Windows dasturini dastlab 1983 yilda yaratgan bulsalarda, yildan-yilga uni takomillashtirmokdalar. Dastlab, Windows Z.x versiyalari, yakin yillarda Windows -95 oradan uch yil utib Windows-98-2000-XP versiyalari butun jaxonga, xususan Uzbekistan Respublikamizga xam kirib keldi.
Respublikamizda ayni vaktda Oliy va urta maxsus bilim yurt-lari Ukuv jarayonida Windows 3.1-3.11 versiyalari, Windows 95 xamda Windows 98 - Millenium Edition, Windows 2000 va Windows }{P versiyalari kullanilmokda . Shu bois, biz barcha Windows dasturlari uchun yagona umumiy ma’lumotlar xususida (garchand ular bir-biridan fark kilsada) xamda Windows dasturi yordamida ishlovchi Paint, WORD, Excel dasturlari uning ajralmas dasturlari xisoblanadi. Mikroprotsessor istalgan shaxsiy eki mikroexmlarni muxim kismi xisoblanadi. Ushbu element orkali mikroexm eki shaxsiy kompyuterlarni xisoblash imkoniyatlarini beradi va uni yuragi xisoblanadi. Xozirgi paytga kadar shartsiz etakchi bulib xamda zamonaviy mikroprotsessorlarni yaratadigan firma Intel dir.
Mikroprotsessor risoladagidek , uta murakkab bulgan integral sxemalardan tashkil topgan bulib yarimutkazgich va kristallar funktsiyalarni bajarishda markazimy protsessorga kuylaylik yaratadi. Integralli mikrosxemalarni kismini chiplar (chips)deb yuritiladi.
Boshkarish blogiga va kurilmasiga shartli komponentlar arifmetik – mantikiy kurilma mikroproyessor tegishli. U tezlik (taktikali chatota) bilan xarakterlanadi, razryadli eki uzun suz (ichki va tashki) xamda buyruklar tuplami va arxitekturalar asosida ishlaydi. Mikroprotsessorning arxitektruasi registrlarni, stek, sistema manzili xamda kayta ishlanuvchi ma’lumotlarni turini aniklaydi.Odatda kuyidagi ma’lumotlar turidan foydalaniladi:
Bit(bir razryad), bayt (8 bit), Suz(16 bit), kush Suz (32 bit)
Mikroprotsessorda bajarilaetgan buyruklar oldin aniklanadi , koidaday, arifmetik usul, mantikiy amallar, boshkarishni utkazish(shartli va shartsiz) va ma’lumotlarni kuchirish, (registrlararo , xotira, kiritib chikarish portlari aro). Mikroprotsessor konverli tartib kayta ishlashni tushinadi, kaysiki vakt oraligida, bajarilishi uchun talab kilingan kanaldagi funktsiya jaraenini (misol uchun , arifmetik –mantikiy kurilma). Funktsional boglanish bir kancha boskichlarda amalga oshriladi, ya’ni birinchi etap yakinlaganda natijalari boshka apparat vositalari foydalanuvchi ikkinchi boskichga utib boradi. Uz urnida kurinib turibdiki birinchi bokichda foydalaniladigan vositalar yangi ma’lumotlarni kayta ishlash jaraeni uchun bush buladi. Ma’lumki mirkoprotsessor buyruklariini kayta ishlash jaraenini 4 boskichga ajratish mumkin:
-tanlov bokichi , -kodirovkadan chikarish, natijalarni bajarish va natijalarni saklash
Boshkacha kilib aytganda foydalanuvchi tomonidan berilgan buyruk birinchi bokichi bajarulgunga kadar ikkinchi bir buyruk kodirovkadan chikarib turilishi uchinchisi esa tanlanish jaraeni yuz beradi. Mirkoprotsessor tashki kurilmalar bilan shinalar, ma’lumotlar xamda maxsus mirosxema tashki alokalari orkali boglanadi. Boshkacha kilib aytganda 32 razryadli registrli mirkoprotsessor masalan fakatgina 16 liniyali tashki ma’lumotlarga ega bulishi mumkin. Aytib utish joizki mirkoprotsessorni ichki registrlari guruxi tashki ma’lumotlar soni bilan tugri kelmasligi mumkin.