Ызбекистон республикаси олий ва ырта

Utilitlar	Utilitlarning nomi
Vazifasi
1	2	3	4
1	Arxivlash vositalari	RAR; ARJ; PKZIP; PKArc; Lha; PAK; Ice; PKPAK.	Diskdagi fayllarni qisib, hajmini kichraytirib saqlashga hamda ularni qayta asl holiga keltirishga xizmat qiladi.
2	Antiviruslar	DRWeb; SCAN;AVSP; AIDSTEST; Adinf; AVR.	Kompyuter viruslarini izlab topish va ularni zararsizlantirishga xizmat qiladi.
3	Format-lash vosi- talari	Fformat; SF.	Yangi magnit disklarini ma’lumotlar yozish uchun tayyorlaydi (ya’ni disk sathini qismlarga - sektorlarga bo’ladi.)
4	Strimer diskiga yozuvchi vo- sitalar	Norton Bas- kup; Fast Back Plus;	Fayllarning nusxalarini strimer diskiga (kassetalariga) yozishga hamda ulardagi ma’lumotlarni o’qib kompyuter xotirasiga kiritishga xizmat qiladi.

1	2	3	4
5.	Kommunikatsiya vositalari	Brooklin Bri- dge; DeskLink; LapLinkIII; Fast Lynx.	Ketma-ket portlar orqali kabel bilan o’zaro bog’langan kompyuterlar o’rtasida ma’lumot almashishiga xizmat qiladi.
		Telemate; Procomm; DataLine.	Ma’lumot almashishda telefon kanalidan foydalanishiga (agar modem bo’lsa ) xizmat qiladi.
		WinFax Pro BinFax; Fax – It.	Telefaks orqali ma’lumotlar almashishga (agar faks-modem bo’lsa) xizmat qiladi.
6.	Diagnosti- ka vosita- lari	Check – It; NDiags; Control Room; System Sleuth.	Kompyuter qurilmalarining ishlash qobiliyatlarini nazorat qiladi va tekshiradi.
		Disk Techni- Cion; Advanced; Calibrate; NDD.	Magnit disklarning holatini tekshiradi va nuqsonli joylarini aniqlaydi.
7.	Kesh-xoti- raga xiz- mat qiluv-chi vosita- lar	SmarDrv; Ncache; Super PC- Kwik.	Kesh – xotirani tashkil qiladi va ma’lumotlarni shu xotira orqali almashinishini ta’minlaydi.
8.	Optimal- lashtirish vositalari	SpeeDisk; FastTrax.	Diskdagi ma’lumotlarni optimal joylashtirishga xizmat qiladi.
9.	Avtonom bosmaga chi- qarish vo- sitalari	Print Cashe	Kompyuterda boshqa amallarni bajargan holda, tanlangan faylni parallel ravishda bosmaga chiqarishga xizmat qiladi.

1	2	3	4
10	Xotirani boshqarish vositalari	Software Corousel; Switch-It.	Kompyuter xotirasiga birdaniga bir nechta programmani chaqirish va ularning biridan ikkinchisiga tugmachalar yordamida tez sakrab o’tib bu programmalar bilan birdaniga ishlash imkoniyatini beradi.
		MarkG’Re- lease; Popdrop Plus.	Programmalarni operativ xotiraga chaqirish va ishlab bo’lgan programmalarni operativ xotiradan chiqarib tashlash jarayonlarini tezlashtiradi.
		GEMM386; 386 MAX.	IBM 386; 486 kompyuterlarining operativ xotirasini kengaytirib, qo’shimcha xotira o’rnatishga xizmat qiladi.
11	Ekrandagi ma’lumot-larni bosmaga chiqarish vositala-ri	Pizazz Plus; Hot Shot Graphics.	Monitor ekranidagi ma’lumotlarni printerga to’g’ridan to’g’ri uzatib,bosmaga chiqarishga xizmat qiladi.
12	Lokal kompyu-ter to’rla-rini boshqarish vositala-ri	Lantastic; Personal Netware.	Kichik lokal to’rlarini boshqarishga xizmat qiladi.
		OC Nowell; OC Unix; OSG’2; Windows NT.	Katta lokal to’rlariga fayl-servis xizmatini ko’rsatish va shu to’rlarni boshqarishga xizmat qiladi.
		Internet; Euronet; Fidonet; Relcom; SWIFT	Telefon, radio, kosmik aloqa yo’ldoshi kanallari orqali bog’langan xalqaro miqyosidagi lokal to’rlarni boshqarishga xizmat qiladi.

Operatsion tizimlar (OT)larning turlari


Operasion tizimlar (Operating systems) – kompyuter ishga tushgan zahoti faoliyat ko’rsatuvchi dasturiy vositalar bo’lib, asosan quyilagi vazifalarni bajaradi:
- BIOS ko’rsatmalari asosida kompyuter qurilmalarining ishga tayyorligini tekshirib chiqadi va ularning ko’ngildagidek ishlashini nazorat qilib boradi. Agar qurilmalarning ishlashida nuqsonlar sezilsa, bu haqda o’z vaqtida foydalanuvchiga xabar beradi;

• 
  kompyuterning ishlashi jarayonida uning xotiralaridagi (tezkor xotira, qattiq disk, optik disklar va h.k.) bo’sh joylardan unumli foydalanishni tashkil qiladi. Shu xotiralarga ma’lumotlarning yozilishini hamda ulardagi ma’lumotlarning o’qilishini nazorat qiladi va boshqaradi;
  
• 
  foydalanuvchining interfeyslari orqali kompyuter bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni o’rnatadi, ya’ni foydalanuvchining buyruqlarini kompyuterga kiritadi va shu buyruqlarning bajarilishini nazorat qilib boradi hamda kerakli paytda kompyuterning foydalanuvchiga atalgan ma’lumotlarini ekranga chiqaradi;
  
• 
  foydalanuvchining hoxishiga ko’ra tanlangan dasturlarni ishga tushiradi va ularning bajarilishini nazorat qilib boradi;
  
• 
  kompyuterning ishini yakunlaydi.
  

Bu vazifalar, operasion tizimning uchta tarkibiy qismlari orqali amalga oshiriladi, ya’ni:

1. 
   Buyruqli interpretator (yadrosi) – foydalanuvchining barcha buyruqlarni kompyuter tushunadigan tilga (mashina kodiga) tarjima qiluvchi hamda ularning belgilangan dasturlar yordamida bajarilishini tashkil qiluvchi va nazorat qiluvchi qism;
   
2. 
   Boshqaruvchi qism – kompyuterga ulangan qurilmalarni boshqaruvchi qismdir. Bunday qism qurilma drayverlaridan, ya’ni har bir qurilmani boshqaruvchi maxsus tizimli dasturlardan tashkil topadi. Bu drayverlar shu qurilmalarning kompyuter bilan kelishib ishlashini ta’minlaydi;
   
3. 
   Interfeys – kompyuter bilan foydalanuvchi o’rtasidagi muloqotni qulay va ko’rgazmali ravishda olib boruvchi dasturiy vositalardan tashkil topgan qism. Ko’pincha foydalanuvchining interfeysi ham deb ataladi.