Ызбекистон республикаси олий ва ырта

 
 
 
 
 
 
 

---

8 
 2-Mavzu: Paskal dasturlash tilining asosiy tushunchalari. 
 
Mashg’ulot turi – ma’ruza. 
Ajratilgan vaqt - 4 soat. 
Asosiy savollar: 
1. Paskal dasturlash tilining asosiy tushunchalari. 
2. Paskal dasturlash tilida o’zgaruvchilar tiplari.
 Mavzuga oid tayanch tushunchalar va iboralar: 
Operatorlar, ismlar va identifikatorlar, e’lonlar, ma’lumotlar, o’zgarmaslar, 
o’zgaruvchilar, o’zgaruvchilar tipi.
 Mavzuga oid muammolar: 

O’zgaruvchilar tipining dastur tuzishda ahamiyati katta deyiladi. Sizning bunga 
fikringiz qanday? Fikringizni izohlang. 

Identifikatorlarga to’g’ri nom berilishiga siz qanday qaraysiz? 

O’zgaruvchilar tiplarining bir-biri bilan bog’liq yoki bog’liq emaslik fikriga 
sizning munosabatingiz qanday? 
 1-asosiy savol bo’yicha dars maqsadi: 
1.1. 
Talabalarda
operatorlar, 
ismlar 
va 
identifikatorlar, 
e’lonlar, 
ma’lumotlar, o’zgarmaslar, o’zgaruvchilar haqida tushuncha va bilimlar 
hosil qilish. 
 Identiv o’quv maqsadlari: 
1.1. 
Operatorlar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
1.2. 
Ismlar va identifikatorlar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
1.3. 
E’lonlar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
1.4. 
Ma’lumotlar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
1.5. 
O’zgarmaslar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
1.6. 
O’zgaruvchilar haqidagi tushuncha va bilimlarga ega bo’ladi. 
 1-asosiy savolning bayoni: 
Operatorlar. 
Operator tushunchasi tilning eng asosiy tushunchalaridan biri bo’lib, har bir 
operator tilning yakunlangan jumlasi hisoblanadi va ma’lumotlar tahlilining 
tugallangan bosqichini ifodalaydi. 
Operatorlarni ikki guruhga ajratish mumkin. 1-guruh operatorlarining 
tarkibida boshqa operatorlar qatnashmaydi va bu operatorlar asosiy operatorlar 
deb ataladi. Asosiy operatorlar jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: o’zlashtirish 
operatori, protsedura operatori, o’tish operatori, bo’sh operator. 2-guruh 
operatorlarining tarkibida esa boshqa operatorlar ham qatnashib, ular tarkibiy 

---

9 
operatorlar deb ataladi. Ular jumlasiga quyidagi operatorlar kiradi: tashkiliy 
operator, tanlov operatori, takrorlash operatori, ulash operatori. 
Masalani echish algoritmida yuqoridagi ikki guruh operatorlarning ketma-
ketligi cheklanmagan miqdorda qatnashishi mumkin. Bu ketma-ketlikdagi 
operatorlar o’zaro « ; » ajratish belgisi orqali ajratiladi, ya’ni dastur matnining 
yozuvi alohida operatorlarga bo’linadi. Shunday qilib, S orqali ixtiyoriy yozish 
mumkin bo’lgan operatorni belgilasak, masala echilishining algoritmi quyidagi 
ketma-ketlik bo’yicha ifodalanishi mumkin: 
S; S; .. .. .. S; 
Operatorlarning bu ketma-ketligi ularning dasturda yozilish tartibi bo’yicha 
bajariladi. Shunday qilib operatorning izdoshi undan keyin yozilgan operator 
hisoblanadi. Operatorlar bajarilishining bu tabiiy ketma-ketligini faqat o’tish 
operatori yordamida buzish mumkin. Tarkibiy operatorlarda esa operatorlarning 
bajarilish tartibi o’ziga xos qoidalar bilan aniqlanadi.