Izoxinolin va fenantrenizoxinolin, indol guruhiga kirgan dori moddalarning olinishi va tahlili. Papaverin va drotaverin gidroxloridning zamonaviy tahlil usullari

Izoxinolin va fenantrenizoxinolin, indol guruhiga kirgan dori moddalarning olinishi va tahlili. Papaverin va drotaverin gidroxloridning zamonaviy tahlil usullari
Izoxinolin gruppali alkalidlari. Bu gruppa alkaloidlarining o‘simlik olamida tarqalishi va ularni ajratib olish usulllari. Sal’solin, sal’solidin, papaverin va narkotin. Tuzilishi, sintezi xossalari va axamiyati.
Bu gruppaga meditsinada qo‘llaniladigan alkaloidlardan salsolin, salsolidin, papaverin va narkotin kiradi.
Salsolin gidroxlorid
(Salsolini hydrochloridum. Salsolinum hydrochloricum)

1933 yilda akademik A.P.Orexov bilan N.F.Proskurnina O‘rta Osiyoda o‘sadigan cheksiz (Salsola Richteri) o‘simligidan salsolin va salsolidin alkaloidlarini ajratib oldilar va ular miqdori 0,7-1,4% atrofida ekanligini aniqladi. Bu alkaloidlarni tekshirish natijasida ular izoxinolin gruppasiga oid ekanligini isbotlandi. Salsolin o‘simlikda ratsemat yoki qutblangan nurlarni o‘ngga buruvchi aktiv forma holida, salsolidin esa ratsemat yoki qutublangan nurlarni chapga buruvchi aktiv forma holida uchraydi.

Salsolin molekulasida ikkita kislorod bo‘lib, biri fenol gidroksid, ikkinchisi esa metoksil gruppasini tashkil qiladi. Salsolin ishqorlarda erishi bilan salsolidindan farq qiladi.
1934 yilda A.P.Orexov salsolinning kimyoviy tuzilishini quyidagi sintez bo‘yicha isbotladi:

Salsolinni Fodor va Kovachlar (1952) sintez qilgan. Ular boshlang‘ich modda sifatida gvayakol (I) ishlatganlar. Avval uni atsetat kislotaning xlorangidridi bilan o‘zaro biriktirib, 3-atsetoksi-4-metoksiatsetofenon(II) olinadi. Hosil bo‘lgan moddani o‘z navbatida selen oksid bilan oksidlab, so‘ngra degidrirlansa, 3-atsetoksi-4-oksifenilglioksal (III) kelib chiqadi. Bu moddani suv bilan qaynatib, 3-oksi-4-metoksifenilglioksalga (IV) o‘tkaziladi. Unga gidrirlash bilan birga benzilamin tasir ettirib, a-benzilamino-3-oksi-4-metoksiatsetofenon (V) olinadi. Keyinchalik unga atsetat kislotali sharoitda gidrirlash bilan bir qatorda perxlorat kislota tasir ettirib xlorgidratli β-(3-oksi-4-metoksifenil)-etilamin (IV) hosil qilinadi. Sintezning oxirgi bosqichida yuqorida hosil qilingan moddaga atsetat aldegid tasir ettirib, salsolin (VII) olinadi.

Fenantren-izoxinolin alkaloidlar
Opiy
Qoradori (Opium)

Pishmagan ko‘knori (Raravtr somniferum) boshi chilpib tashlansa shu joyidan oqqan shiraning havoda qotgani opiy hisoblanadi. Uning tarkibida 22 xildan ortiq alkaloid bo‘ladi. Opiy tarkibining 10-11 protsentini morfin, 5-6 protsentini narkotin, 6 protsentchasini papaverin 1,5-3 protsentini kodein, shuningdek tebain va boshqalar tashkil qiladi. Opiy tarkibida alkaloidlardan tashqari oqsil smola turli uglevodlar, pigmentlar mum, moy, kauchuksimon moddalar va mineral tuzlar bo‘ladi. Opiydagi alkaloidlar odatda laktat, sulfat va mekon kislotalar bilan tuz holida bo‘ladi.

Opiy poroshok yoki och qo‘ng‘ir rangli bo‘lakchalar bo‘lib, o‘ziga xos hidi va taxir mazasi bor, suvda yomon eriydi. Opiy sifatini uning tarkibidagi morfin miqdoriga nisbatan aniqlanadi. Yuqori sifatli opiy tarkibidagi morfin 10-11% dan kam bo‘lmasligi kerak.
Opiydan alkaloidlar ajratib olish usuli. Malumki, opiy tarkibidagi alkaloidlar suvda yaxshi eriydigan tuz holida bo‘ladi. Shuning uchun avvalo opiyni issiq suv bilan aralashtirib chayqatiladi, bunda hamma alkaloidlar suvda o‘tadi.
Hosil bo‘lgan suvdagi eritmani filtirlanadi va vakuum sharoitida quruq holda kelguncha bug‘lantiriladi. Olingan eritma tarkibidagi alkaloidlarni bir-biridan ajratishda bir necha usullardan foydalaniladi. Bulardan yeng ko‘p qo‘llaniladigani S. I. Kanevskaya va B. A. Klyachkinalar tavsiya etgan usullardir
Kanevskaya va Klyachkina usullariga ko‘ra opiy alkaloidlarini ajratib olish sxemasi yuqorida keltirilgan.


Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Турақулов Ё.Х. « Биохимия» «ўқитувчи» Тошкент 1996 й
   
2. 
   Цветков Л.А. Сведения о гетероциклических соединениях и нукленовых кислатах в кеурсе химии. Химия в школе-1986 №6
   
3. 
   Г.В. Лозуревский, И.В.Терентъева, А.А. Шамшурин. Практические работы по химик природных соединений Издатеиъство « Выстая школа» москва 1986г.
   
4. 
   Авчинников Ю.А. Биоорганическая химия. Москва 1987г
   
5. 
   Итоги исследование алкалоидо носных растений. Т Из-во « фан» АН.Р.узбекистан 1995 .