J. X. Ataniyazov, E. D. Alimardonoy

IKKA 1988-yilda a'zo mamlakatlarning badallari evaziga tashkil topgan. Hozirgi kunda 2010-yil holatiga ko'ra IKKAga 175 mamlakat a'zolikka qabul qilingan ¹⁰• IKKA xalqaro tashki­ loti to'g'risidagi konvensiya 1985-yil 11-oktabrda Vashingtonda imzolangan. Shuningdek, shtab-kvartirasi ham Vashingtonda joylashgan.
IKKA kafolati investorlarni, shartnoma shartlarini buzish­ dagi, harbiy va fuqarolar g'alayonidagi, musodara qilishdagi hamda mablag'larni o'tkazishdagi cheklovlarda yuzaga keladigan risklardan himoya qiladi. Ammo tijorat risklarini sug'urtalash, masalan, bankrotlik riski amalga oshirilmaydi. IKKA shuning-



¹⁰ www.mfino.ru.
dek, rivojlanayotgan mamlakatlar o'rtasida bo'ladigan investitsiya munosabatlarini ham sug'urtalashni amalga oshiradi.
IKKA kafolatiga mamlakatda ro'yxatdan o'tmagan faoliyati
investitsiya bilan bog'liq bo'lgan xususiy firma va fuqarolar ham da'vogarlik qilishi mumkin. Kafolat 3 yildan tortib 15-20 yil muddatgacha amalga oshiriladi. Jahon banki kafolatidan farqli tomoni shundaki, investitsiyalash uchun mamlakat hukumatidan qarshi kafolat talab qilinmaydi.
Shu bilan birgalikda IKKA kreditlar bermaydi hamda mus­
taqil investor bo'lib hisoblanmaydi. Alkogol va tamaki mahsu­ lotlarini ishlab chiqarish hamda qimor o'yinlarini tashkil etish uchun qilingan investitsiyalarga kafolat berilmaydi. Hozirgi payt­ da kafolatlashning maksimal miqdori bitta investitsion loyiha uchun I IO min AQSH dollarini hamda bitta mamlakat uchun
440 min AQSH dollarini tashkil qiladi. Qayta sug'urtalash va birgalashib sug'urtalashda ushbu chegara sezilarli darajada ortiq bo'lishi mum kin¹¹.
Shuningdek, rivojlanayotgan mamlakatlarda yuzaga kelishi mumkin bo'lgan notijorat risklar quyidagilar bo'lishi mumkin:

• 
  milliy valutaning erkin ayirboshlashni to'xtatish va bu bi­ Ian bog'liq investor mamlakatiga daromadlarni o'tkazish bilan bo'ladigan muammolar;
  
• 
  investor mulkining barbod bo'lishi;
  
• 
  harbiy harakatlar;
  
• 
  to'ntarishlar va ijtimoiy-siyosiy vaziyatning o'zgarishi;
  
• 
  hukumat qarori natijasida shartnomaning bajarilmay qoli- shi.
  

O'z oldiga qo'ygan maqsadni amalga oshirish uchun IKKA
yuqorida keltirilgan notijorat risklarga kafolatlarnigina emas, bal­ ki shuningdek, rivojlanayotgan a'zo mamlakatlarning hukumat organlariga siyosatni ishlab chiqish va amalga oshirishga nisbatan





¹¹ http://www.miga.org/about.
dastur va tartib yuzasidan maslahatlar beradi hamda chet el in­ vestorlarini qo'llab-quvvatlaydi.
Investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha xalqaro markaz (ing. ICSID - International Centre for Settlement of Investment Dis­ putes) - yuqorida ko'rib o'tgan tashkilotlarimizdek Jahon banki guruhiga kiruvchi mustaqil xalqaro tashkilot bo'lishi bilan bir qa­ torda BMTning maxsus tashkiloti ham hisoblanadi. Investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha xalqaro markazning maqsadi bo'lib, xalqaro investitsion bahslarni hal qilish va tomonlarni o'zaro mu­ rosaga keltirish uchun huquqiy imkoniyatlarni ta'minlash hisob­ lanadi. Markaz xususiy investitsiyalar yo'lidagi tashqi iqtisodiy to'siqlarni bartaraf etishga qaratilgan hamda davlatlar va xususiy investorlar o'rtasidagi bahslarni hal qiluvchi xalqaro mustaqil ar­ bitraj tashkiloti sifatida qaraladi.
Investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha xalqaro markaz, dav­ latlar va boshqa davlatlarning fuqarolari o'rtasidagi investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha konvensiyaga (Vashington konven­ siyasi) muvofiq tashkil qilingan. Ushbu konvensiya Investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha xalqaro markazning haq-huquqla­ rini, tashkiliy tuzilmasini va asosiy vazifalarini belgilab berdi. Konvensiya 1965-yil 18-martda imzolangan va 1966-yil 14-ok­ tabrdan kuchga kirgan. Hozirgi kunda Investitsion bahslarni ha! qilish bo'yicha xalqaro markazning a'zolari bo'lib 146 ta mam­ lakat hisoblanadi. ¹²
Konvensiya bahslarni ha! qilishning ikkita asosiy yo'lini ko'rib chiqadi: tomonlarni murosaga keltirish va arbitraj ishlab chiqish. Bularga muvofiq konvensiyada ishlarni qo'zg'ash uchun, tomon­ larni murosaga keltirish masalasi bo'yicha ish ko'rish uchun va arbitraj o'tkazish uchun tartib qoidalar keltirilgan. Markazda to­ monlarga xizmat ko'rsatish ixtiyoriy ravishda va to'lov evaziga amalga oshiriladi. To'lovlar miqdori bosh kotib tomonidan tas­ diqlanadi. Hozirgi paytda ko'pgina shartnomalar xususan, trans-



¹² ttp://icsid.worldbank.org/

chegaraviy investitsiyalar doirasida tuzilgan shartnomalar in­ vestitsion bahslarni yuzaga kelish holatini hal qiluvchi sifatida Investitsion bahslarni hal qilish bo'yicha xalqaro markazda izoh­ dan o'tkaziladi.

4.