Jahon bankining logistika samaradorligi indeksi (lpi) reytingida logistik xizmatlar sifati va oʻz muddatliligi subindekslarining nazariy-uslubiy asoslari

Oltita asosiy komponentlar:

• 
  Bojxona va chegara nazoratining samaradorligi, so‘rovnomaning
  10-savolidagi “juda past” (1) dan “juda yuqori” (5) gacha baholanadi.
  
• 
  Savdo va transport infratuzilmasi sifati, so‘rovnomaning
  11-savolidagi “juda past” (1) dan “juda yuqori” (5) gacha baholanadi.
  
• 
  Raqobatbardosh narxlarda yetkazib berishning qulayligi, so‘rovnomaning 12-savolidagi “juda qiyin” (1) dan “juda oson” (5) gacha baholanadi.
  
• 
  Logistika xizmatlarining malakasi va sifati, so‘rovnomaning
  13-savolidagi “juda past” (1) dan “juda yuqori” (5) gacha baholanadi.
  
• 
  Yuklarni kuzatish va kuzatib borish imkoniyati, so‘rovnomaning
  14-savolidagi “juda past” (1) dan “juda yuqori” (5) gacha baholanadi.
  
• 
  Yetkazib berishning rejalashtirilgan yoki kutilgan vaqtlarda yuk qabul qiluvchilarga yetkazib berish chastotasi, so‘rovnomaning 15-savolidagi “deyarli hech qachon” (1) dan “deyarli har doim” (5) gacha baholanadi.
  

LPI ma’lumotlar to‘plamining o‘lchamini kamaytirish uchun ishlatiladigan standart statistik texnika bo‘lgan Asosiy Komponentlar Tahlili (AKT) yordamida ushbu oltita ko‘rsatkichdan tashkil topgan. LPIda AKTga kiritilgan ma’lumotlar 10–15-savollar bo‘yicha ma’lum bir tashqi bozor bo‘yicha ma’lumotlarni taqdim etgan barcha respondentlar bo‘yicha o‘rtacha hisoblangan mamlakat ballidir. Ballar AKTni bajarishdan oldin namunaviy o‘rtachani ayirish va standart og‘ishga bo‘lish yo‘li bilan normallashtiriladi. AKT natijasi LPI yagona ko‘rsatkichi bo‘lib, bu ballarning o‘rtacha og‘irligi hisoblanadi. Og‘irliklar LPIning dastlabki oltita ko‘rsatkichlaridagi o‘zgarishlar foizini maksimal darajada oshirish uchun tanlanadi, bu umumiy ko‘rsatkich tomonidan hisobga olinadi.
AKT protsedurasining to‘liq tafsilotlari A5.2 va 1.3-jadvallarda keltirilgan. 1.2-jadvalning birinchi qatori shuni ko‘rsatadiki, oltita asosiy ko‘rsatkichlar korrelyatsiya matritsasining birinchi (asosiy) xos qiymati bittadan katta va boshqa har qanday xos qiymatdan ancha katta. Standart statistik testlar, masalan, Kayzer mezoni va o‘ziga xos qiymat sxemasi, asosiy ma’lumotlarni umumlashtirish uchun bitta asosiy komponentni saqlab qolishni taklif qiladi. Ushbu asosiy komponent xalqaro LPI hisoblanadi. 1.2-jadvalda ko‘rsatilgandek, xalqaro LPI olti komponentdagi o‘zgarishlarning 92 foizini tashkil qiladi.
Xalqaro LPIni yaratish uchun oltita asosiy ko‘rsatkichning har biri uchun normallashtirilgan ballar ularning tarkibiy yuklari bilan ko‘paytiriladi (1.3-jadval) va keyin umumlashtiriladi. Komponent yuklari xalqaro LPIni yaratishda har bir asosiy ko‘rsatkichga berilgan og‘irlikni ifodalaydi. Barcha oltita uchun yuklamalar bir xil bo‘lganligi sababli, xalqaro LPI ko‘rsatkichlarning oddiy o‘rtacha qiymatiga yaqin. AKT LPIning har bir versiyasi uchun qayta ishlansa-da, og‘irliklar yildan-yilga juda barqaror bo‘lib qolmoqda. Shunday qilib, LPIning turli nashrlari o‘rtasida yuqori darajadagi taqqoslash mavjud.
1.1-jadval. So‘rov ishtirokchilari uchun mamlakat guruhlarini tanlash metodologiyasi.