Jahon iqtisodiyoti globallashuvning xususiyatlari va rivojlanish tendensiyalari

xususiyatlari 
«Barcha zamonlarda inson o’zini tarixiy burilish davrida yashayapman deb 
hisoblagan. Taraqqiyot nuqtai nazaridan aytish mumkinki, u ma’lum darajada to’g’ri 
taxmin qilgan. Lekin shunday paytlar bo’ladiki, bu evrilish taassuroti yanada kuchliroq 
va ayniqsa o’rinliroq xususiyat kasb etadi», deb yozgan edi franstuz olimi va 
mutafakkiri Per Teyyar de Sharden
2
(1881-1955). Ushbu fikr bilan boshlash, shu 
boisdan ham o’rinliki, Teyyar de Sharden fikriga murojaat etish globalizastiya 
hodisasining o’zi ham, uning talqini ham oxirgi o’n yillik mahsuli emasligiga ishonch 
hosil qilish imkonini beradi. 
Globallashuvning lug’aviy asosi inglizcha global - jahonga oid yoki umumjahon, 
degan ma’noni anglatib, dunyo ijtimoiy-iqtisodiy va siyosiy hayotidaga zamonaviy 
jarayonlarni umumlashtiruvchi ma’noni beradi. “Globallashuv” tushunchasi ilk bora 
amerikalik olimlar tomonidan kiritilgan. T.Levit “Bozorlarning globallashuvi” nomli 
maqolasida globallashuvni ilgarilari tasavvur qilib bo’lmaydigan darajada ko’p 
ko’rsatkichlarga ega bo’lgan iste’mol tovarlari standartlashishi uchun global bozorlar 
paydo bo’lishi bilan bog’liq yangi tijorat voqeligi deb atagan. 
XX-XXI asrlar bo’sag’asida jahon iqtisodida yangi “globallashuv” degan tushuncha 
paydo bo’ldi. Globallashuv muammolari tarixchilar, iqtisodchilar, texnologlar, 
faylasuflar va ko’plab mamlakatlarning hukmron doiralari, hamda jamiyat vakillari 
tomonidan bahs-munozaraga sabab bo’lmoqda. Shuni ta’kidlash joizki, globalizastiya 
tushunchasi, uning mohiyati, asosiy ko’rinishlari, tendenstiyalari va oqibatlari 
tevaragidagi munozaralar so’nggi yillarda nafaqat jonlandi, balki qizg’in tus oldi. 
Nafaqat ayrim jamiyatlar, balki butun dunyo bir-biriga karshi kurash olib borayotgan 
2
Тейяр де Шарден П. “Феномен Человека”. Москва- , 23-24 бетлар 

---

6 
«globalistlar» va «antiglobalistlar»ga ajraldi. Globallashuv tarafdorlari va unga qarshi 
bo’lganlarning mavjudligi ushbu tushunchaning turlicha talqin qilinishini anglatadi. 
Globallashuv tarafdorlarining fikricha, globallashuv iqtisodiy o’sishni rag’batlantiradi, 
aholi faravonligini oshiradi, yangi ish o’rinlari yaratishga imkon beradi. 
Globallashuvga qarshi bo’lganlar esa, u savdo ekspansiyasining kuchayishi, iqtisodiy 
jinoyatlarning ortishi (qalbaki mahsulotlar ishlab chiqarish, noqonuniy reeksport, 
narkotik moddalar savdosining oshishi va h. k.), ishlab chiqarishning atrof muhitni 
ifloslantirishi, texnika xavfsizligiga amal qilmaslik, bolalar mehnatidan foydalanish va 
boshqa noxush hodisalar bilan bog’liq muammolar rivojlanayotgan mamlakatlarda 
kuchayishiga olib keladi, deb hisoblaydilar. Umuman olganda, nima bo’lganda ham 
globallashuv jarayonini to’xtatib bo’lmaydi. Tahlillar globallashuv jarayoni iqtisodiy 
rivojlanishining u yoki bu ijtimoiy-iqtisodiy, texnologik va ekologik tendenstiyalariga 
qanday ta’sir ko’rsatishini o’rganishlari lozim bo’ladi. 
Globallashuv jahon xo’jaligi rivojlanishining tarixiy jixatdan tadrijiy natijasidir.