Jahon mintaqalari va iqtisodiy tushunchalar bilan tanishish

Jahon iqtisodiyotiga keng ma’noda jahon iqtisodiyoti — bu milliy
iqtisodiyotlar yig‘indisi sifatidagi tizim, tor ma’noda iqtisodiyotning
tashqi dunyoga tovarlar, xizmatlar va iqtisodiy resurslar yetkazib
beruvchi qismlarinigina qamrab oluvchi tizim, deb ta’rif berish
mumkin. Amaliyotda keng ma’nodagi ta’rif ko‘proq qo‘llanilganligi
bois ham keyingi matnlarda ushbu tushunchadan foydalanamiz. Shu
bilan birga sotiladigan mahsulotlar va omillarga asoslangan xo‘jalik
aloqalari yuzlab milliy xo‘jaliklarni ≪jahon iqtisodiyoti≫ deb ataladigan
bir tizimga birlashtirishini e`tiborga olish lozim. Shu sababdan
ham jahon iqtisodiyoti va xalqaro iqtisodiy munosabatlar ozaro
bog`liqdir.
≪Jahon iqtisodiyoti≫ tushunchasidan ≪xalqaro iqtisodiyot≫ tushunchasini farqlash lozim. Xalqaro iqtisodiyot, deganda jahon iqtisodiyoti emas, balki xalqaro iqtisodiy munosabatlar nazariyasi tushuniladi.


Jahon iqtisodiyotining subyektlari. Jahon xo'jaligi tizimini sodda
holda uning tarkibiy qismlari yoki asosiy qatnashchilari — subyektlardan iborat mexanizm ko‘rinishida ifodalash mumkin. Ushbu subyektlarning asosiylari milliy iqtisodiyotlar, transmilliy korporatsiyalar (TMK), integratsion birlashmalar, xalqaro iqtisodiy tashkilotlar hisoblanadi. Milliy iqtisodiyotlar jahon iqtisodiyotining muhim subyekti sanaladi. Milliy iqtisodiyotlarga xos asosiy xususiyat shunchaki, dunyoning aksariyat mamlakatlari iqtisodiy suverenitetni saqlab kelishmoqda.


Mintaqaviy iqtisodlarning tarixiy istiqbollari dunyoning turli mintaqalari vaqt o'tishi bilan iqtisodiy jihatdan qanday rivojlanganligi haqida qimmatli tushunchalarni beradi. Tarixiy kontekstni tushunish bizga mintaqaviy iqtisodiyotni shakllantirgan omillarni hamda ular duch kelgan muammolar va imkoniyatlarni tahlil qilishga yordam beradi. Mintaqaviy iqtisodlarga oid asosiy tarixiy istiqbollar:

Mustamlakachilik va iqtisodiy ekspluatatsiya:
Ko'pgina mintaqalar, xususan, Afrika, Osiyo va Amerika qit'alari Yevropa kuchlari tomonidan mustamlakachilik hukmronligi ostida edi. Mustamlakachilik mintaqaviy iqtisodlarga chuqur ta'sir ko'rsatdi, chunki u ko'pincha resurslarni qazib olish va birinchi navbatda mustamlakachi kuchlarga foyda keltiradigan savdo tarmoqlarini o'rnatishni o'z ichiga olgan.