Jahon tarixi va arxeologiya

1938 yilda O’zbekistonda Teshiktosh g’ori arxeolog A.P. Okladnikov tomonidan tadqiq etilib, neantertal tipiga mansub odam suyagi qoldiqlarini topadi. Uni qiyofasini antropolog olim M.M. Gerasimov tiklagan.
1954-1955 yillarda fransuz olimlari K.Arambur va R.Xofshtetter Ternifin (Jazoir) dagi qazuv ishlari jarayonida sinantropga yaqin odam suyagi qoldiqlari topiladi. Bu topilma atlantrop (Afrikaning shimoli-g’arbidagi Atlas tog’i nomidan) deb nomlanadi. Suyak qoldiqlari bilan birga shell va ilk ashel davriga oid tosh qurollari ham topiladi.
1960 yildan ingliz antropologi Luis Liki Tanganikadagi (Sharqiy Afrika) Olduvay g’orida shell davriga oid tosh qurollarni topish bilan birga odam suyagi qoldiqlarini ham topadi. Olim uni pitekantropning zamondoshi sifatida ko’rib, “zinjantrop” (avstralopitek – janub odami) deb ataydi. Homo habilis deb atalgan bu odam tipi bundan 2,5-3 mln. yil avval yashagan.
1963 yilda Xitoy olimi Vu Xuanxe daryosi o’rta oqimida Lyandyan manzilidan qadimgi odam qoldig’ini topadi. Uning sinantropga nisbatan ancha qadimiy bo’lganligi aniqlandi. Fanda u «Lyandyan arxantropi» deb nom oldi.
1963 yilda Toshkent viloyati Ohangoron tumanida Mingbuloqdan hozirgi kunimizdan 400-500 ming yillar muqaddam yashagan sinantrop turiga oid qazilma odam qoldiqlari topilgan.
Shunday qilib, antropologik topilmalarni izlash va ularni o’rganish bugungi kungacha ham davom etib kelmoqda. 2000-2004 yillar davomida Qashqadaryo vohasi Kitob tumani tog’li hududlarida olib borilgan tadqiqot ishlari jarayonida (o’zbek-amerika qo’shma ekspeditsiyasi) Oyoqchisoy vodiysida Angilak g’ori tadqiq etilib neandertal tipiga mansub odamning oyoq suyagi topildi. Bu viloyatimiz tarixidagi eng diqqatga sazovor topilma bo’ldi.
Demak,
1. Odamzod tabiatning ajralmas bir bo’lagi sifatida Yer tarixining ma’lum bir bosqichida hayvonot olamidan ajralib chiqdi. U jonivor fanda eng oliy tipdagi «odamsimon maymun» deb atalmoqda.
2. Ajdodlarimizning hayvonot olamidan odamzod dunyosiga qo’ygan birinchi qadami avstralipiteklar davrida sodir bo’ldi.
3. Odamzodning ilk ajdodlari zinjantrop va pitekantroplar toshni toshga urib mehnat qila boshlaydilar. Mehnat odamzodni hayvonot olamidan ajratdi.
4. Odamzod o’zining ajdodi – sinantroplar davrida olovni kashf etdi va shu tufayli ajdodlarimiz go’shtni olovda chala pishirgan holda iste’mol qila boshladilar. Pishirilgan go’shtni iste’mol qilish natijasida ularning fikrlashida o’zgarish yuz berdi va odamning biologik, jismoniy tuzilishida hozirgi zamon odami tomon ijobiy o’zgarishlar sodir bo’la boshladi.
Kramonon odami zamonasiga kelib ilk ajdodlarimizning biologik, jismoniy tuzilishi hozirgi zamon odamidan farq qilmaydigan holatga kirdi. Kramon’onlar davri urug’chilik jamoasining boshlanishi birinchi jamoachilik kurtagining tugilishidir. Bu o’zgarishlarning barchasiga inson o’z mehnati tufayli erishdi.
Yuqorida ko’rdikki, tabiiy tanlanish va jinsiy saralanish, shuningdek birinchi navbatda mehnat jarayonida inson tafakkurining rivojlanishi natijasida neandertal qiyofadagi odamlar hozirgi qiyofadagi kishilarga aylana bordilar. Ular ham aqliy, ham jismoniy jihatdan kamol topib, uzoq vaqt davom etgan rivojlanish jarayonida hozirgi qiyofadagi kishilarni shakllantirdi va shu bilan antropogenez jarayoni nihoyasiga etdi. Huddi shu davrda evropoid, negroid va mo’g’ul deb nomlangan dastlabki irqlar vujudga keldi. Insoniyat o’zining hozirgi qiyofasiga yetib kelguncha 2-3 million yillik katta tarixiy davrni bosib o’tdi. Bu kishilar fanda «homo sapines» - «aql-idrokli odamlar», deb ataladi.
Paleolit – odamning shakllanish davri hisoblanadi. Bu davrda odamlar ibtidoiy gala davridan urug’chilik tuzumiga o’tishgan. Odamlar o’zlari uchun tosh, suyak va yog’ochdan ov hamda mehnat qurollari yasay boshlashgan. Bir toshga ishlov berish uchun odam ikkinchi toshni, suyak yoki yog’ochni ishga solgan. Tosh qurollariga ishlov berish texnologiyasiga qarab ularni quyidagi bosqichlarga bo’lish mumkin: