Jahonda umumqabul qilingan bank tizimi Jahon amaliyotida har bir mamlakatning Markaziy banki banklarning banki

Savdo korxonasini qoplash va likvidlik koeffitsiyentlarining
tahlili (mln so„m) 
 
Ko„rsatkichlar 
01.01.2014-y. 01.01.2015-y. 
O„zgarishi 
(+; -) 
A 
1 
2 
3 
1. Likvid mablag‗lar, shu 
jumladan 
109627 
138991 
29364 
a) pul mablag‗lari 
2474 
11313 
8839 
b) tez realizatsiya bo‗ladigan 
talablar 
25606 
62286 
38680 
d) tez realizatsiya bo‗ladigan 
zaxiralar 
81547 
65392 
-16155 
2. Qisqa muddatli majburiyatlar 
51107 
61179 
10072 

---

278
3. Qoplash koeffitsiyenti 
1
2
3
(
)
а б в
2,2 
2,3 
0,1 
4. Likvidlik koeffitsiyenti 
1
2
4
(
)
а б
0,55 
1,2 
0,65 
Likvidlilik koeffitsiyenti joriy majburiyatlarning qanchasi naqd 
pulning o‗zi bilangina emas, jo‗natilgan mahsulot, bajarilgan ishlar va 
ko‗rsatilgan xizmatlardan tushishi kutilayotgan mablag‗lar hisobidan 
ham qoplanishi mumkinligini ko‗rsatadi. 
Savdo korxonasining kreditga layoqatliligini baholashning asosiy 
ko‗rsatkichlari bo‗lgan qoplash va likvidlik koeffitsiyentlarini jadval 
ko‗rinishida tahlil etamiz. 
Savdo korxonasinining moliyaviy ko‗rsatkichlarini tahlil qilganda 
qoplash koeffitsiyenti 2014-yil boshida 2,2 ni va bir yildan keyin – 
2015-yilning boshida 2,3 ni tashkil etib, bu ko‗rsatkich bo‗yicha mijoz 
birinchi sinfga taalluqli hisoblanadi. Likvidlik koeffitsiyenti ko‗rsatkichi 
2014-yil boshida 0,55 bo‗lib, uchinchi sinf toifasiga kirgan, 2015-yilga 
kelib bu ko‗rsatkich 1,2 ni tashkil etib likvidlilik darajasi bo‗yicha 
korxonaning ikkinchi sinfga taalluqli bo‗lganini ko‗rsatmoqda. Xo‗jalik 
subyektlari faoliyatini tahlil qilishda moliyaviy ko‗rsatkichlar bo‗yicha 
ular turli sinflarga taalluqli bo‗lib chiqsa, u holda bank xodimi korxona 
faoliyatining boshqa, qo‗shimcha ko‗rsatkichlarini ham tahlil qilib 
chiqqanidan keyin ushbu xo‗jalik subyektining moliyaviy holatiga qarab 
kredit berish yoki bermaslik to‗g‗risida xulosasini shakllantirishi lozim 
bo‗ladi.
Korxonaning o‗z mablag‗lari bilan ta‘minlanganligi, ya‘ni 
muxtoriylik (mustaqillik) koeffitsiyenti korxona balansi passivining 
qancha qismi korxonaning o‗z mablag‗laridan tashkil topganligini 
ko‗rsatadi va korxonaning moliyaviy jihatdan mustaqilligini aks ettiradi.
Moliyaviy mustaqillik yoki muxtoriylik koeffitsiyenti (Km) mijoz 
o‗z mablag‗larining barcha mablag‗lar manbalari ichida tutgan 
salmog‗ini, ya‘ni korxona faoliyatining qancha qismi o‗z kapitali 
hisobidan moliyalashtirilishini ko‗rsatadi va quyidagi formula orqali 
aniqlanadi 
O‗z mablag‗lari manbalari 
Km= –––––––––––––––––––––––– *100 • 
balans summasi 
Xo‗jalik subyektlarining o„z mablag„lari manbalariga ustav fondi, 
rezerv fondi, boshqa tashkil qilingan fondlar, o‗tgan va hisobot 
283
Jadval ma‘lumotlaridan ko‗rinib turibdiki, korxonada aylanma 
mablag‗larining aylanish koeffitsiyenti birmuncha kamaygan, ya‘ni 
2014-yil boshida aylanma mablag‗lari 4,3 marta aylangan bo‗lsa, 2015-
yil boshiga kelib ular 4,2 marta aylangan va oradagi farq - 0,1 martani 
tashkil etgan, ya‘ni aylanma mablag‗larning aylanishi sekinlashgan. 
Buni biz aylanma mablag‗larning kunlarda aylanishida ham ko‗rishimiz 
mumkin. 
Jadval 
ma‘lumotlaridan ko‗rinib turibdiki, aylanma 
mablag‗larini kunlarda aylanishi 2014-yilning boshida 84 kunni tashkil 
etgan bo‗lsa, 2015-yil boshiga kelib bu ko‗rsatkich 86 kunni tashkil etib, 
oradagi farq 2 kunga ko‗paygan. Aylanma mablag‗larining aylanish 
ko‗rsatkichlari barcha aylanma mablag‗lari bo‗yicha hamda tovar 
moddiy boyliklari va debitorlar bilan hisoblashishlar ham hisoblanadi. 
Debitorlar bilan hisoblashishlarni tavsiflaydigan bo‗lsak, u 
mahsulot sotish hajmi va boshqa debitorlar hamda sotib oluvchilar bilan 
hisoblashishlar holatini namoyon qiladi. 
Aylanma mablag‗larining aylanishini baholash bir nechta davrlar 
uchun aniqlanadi. Aylanma mablag‗larining aylanishi tezlashsa, 
shunchalik aylanma mablag‗lari iqtisod qilinadi, ular tezroq xo‗jalik 
oborotidan bo‗shaydi. Shu sababli aylanma mablag‗larini kunlarda 
aylanishi tahlil qilish katta ahamiyatga ega. 
Keyingi bosqichda korxonaning kreditga layoqatlilik ko‗rsatkichlari 
o‗tgan davrlardan ko‗rsatkichlar bilan taqqoslanadi. Bu korxonaning 
kreditga layoqatlilik ko‗rsatkichlari tendensiyalari o‗zgarishini aniqlash 
imkonini beradi. Shundan so‗ng tahlil natijasidan kelib chiqqan 
ko‗rsatkichlari bitta yagona jadvalga umumlashtirib, korxonani kreditga 
layoqatlilikka ko‗rsatkichlariga baho berishimiz mumkin. 
Mijozning moliyaviy ahvolini xarakterlovchi yana bir muhim 
ko‗rsatkich – bu ularning o‗z aylanma mablag‗larining haqiqiy 
mavjudligini tasdiqlovchi ko‗rsatkich hisoblanadi.