Жалпы метаболизм тірі ағзаның тірі және белсенді болуы үшін оның ішінде үнемі жүретін биохимиялық реакциялардың тұтас жиынтығын қамтиды

Екіншілік метаболиттер
Екіншілік метаболиттер - бұл бастапқы метаболизм жолдары арқылы алынатын және жасушалардың өмір сүруін қамтамасыз ету үшін маңызды емес қосылыстар. Бұл қосылыстар үздіксіз өндіріске ие емес. Көбінесе екіншілік метаболиттер жасушалардың өспейтін фазасында түзіледі. Екіншілік метаболиттер - бұл алкалоидтар, фенолдар, стероидтер, эфир майлары, лигниндер, шайырлар және таниндер сияқты бастапқы метаболиттердің соңғы өнімдері.
Екінші реттік метаболиттер немесе идиолиттер – микроорганизмнің тіршілігіне,
өсуіне қажетсіз төменгі молекулалық қосылыстар. Олар құрамы бойынша аз мөлшерде
синтезделетін таксономиялық топтар және бір химиялық топқа жатаын жақын туысты
қосылыстар қоспасы болып келеді. Екінші реттік метаболиттер синтездері кезінде
микроорганизмдер бірінші тез өсу сатысынан (тропофаза) өтіп, кейін өсуінің бәсеңденуіне
байланысты, идеофазаға ауысады. Осы идеофаза сатыларында идеолиттер түзіледі.
Екінші метаболиттерді алу принциптері микробтық жасушалар арқылы олардың
пайда болу ерекшеліктеріне негізделген. Өсудің тежелу сатысында және стационарлық
фазада кейбір микроорганизмдер логарифмдік фазада пайда болмайтын және метаболизмде
айқын рөл атқармайтын заттарды синтездейді. Бұл заттар екіншілік метаболиттер деп
аталады. Барлық микроорганизмдер оларды синтездейді, бірақ негізінен тамырлы
бактериялар, саңырауқұлақтар және спора жасайтын бактериялар.Екінші метаболиттердің
арасында антибиотиктер өндіру тұрғысынан жетекші орын алады.
Екіншілік метаболиттердің жіктелуі:

• 
  Антибиотиктер;
  
• 
  Алкалоидтар;
  
• 
  Өсу гормондары;
  
• 
  Токсиндер
  

Біріншілік және екіншілік метаболиттер арасындағы айырмашылықтар

• 
  Біріншілік метаболиттер жасушаның өсу фазасында, ал екіншілік метаболиттер жасушаның өспейтін фазасында түзіледі.
  
• 
  Екіншілік метаболиттер өсімдік жасушаларында бастапқы метаболиттерге қарағанда өте аз мөлшерде жинақталады.
  
• 
  Бастапқы метаболиттер түзілетін өсу фазасы кейде «трофофаза» деп аталады, ал қайталама метаболиттер түзілетін фаза «идиофаза» деп аталады.
  
• 
  Екіншілік метаболиттердің көпшілігі бастапқы метаболиттерге қарағанда қорғаныс реакцияларына қатысады.
  
• 
  Белоктар, көмірсулар және липидтер негізгі бастапқы метаболиттер болып табылады, ал екіншілік метаболиттер алкалоидтар, фенолдар, стеролдар, стероидтер, эфир майлары және лигниндер және т.б.
  

Пайдаланылған әдебиеттер:

• 
  Қ.Х.Әлмағамбетов, Қ.М.Мұхаметжанов, К.О.Махамбетов, М.Ө.Досмағабетов, Биотехнология: Алматы, “Эверо” баспасы. -2017.-316 бет.
  
• 
  Қ.Х.Әлмағамбетов, Биотехнология негіздері: Астана, 2007.- 204 бет.
  
• 
  Т.А.Егорова, С.М.Клунова, Е.А.Живухина. – Основы биотехнологии: М.:Издательский центр “Академия”, 2003. - 208с.
  
• 
  https://emirsaba.org/birinshi-rettik-metobolitter-orindafan-jmabaj-erkeblan-jmabaj.html?page=2
  
• 
  https://kk.dualjuridik.org/3439-171c-primary-and-secondary-metabolites-biology.html