Janrlar tarkibi va badiiyati
Download 364.52 Kb. Pdf ko'rish
|
3-Marosim-folklori
|
Nikoh to‘ylari folklori. Balog‘atga yetgan yigit bilan
qizning o‘zaro roziligi bilan oila qurishi, bir yostiqqa bosh qo‘yishi, kelin va kuyovning nikohini nishonlash marosimi nikoh to‘yidir. Nikoh umuminsoniy qadriyatlarni o‘zida mujassamlashtirgan urf-odat bo‘lib, ibtidoiy jamiyatning so‘nggi davrida yuzaga kelgan va keyinchalik yozma tarzda qonunlashtirilgan marosim shaklini olgan. «Nikoh» arabcha so‘z bo‘lib, «er-xotinlikni shariat yo‘li bilan qonuniy rasmiylashtirish», degan ma’noni bildiradi. («O‘zbek tilining izohli lug‘ati», 38). Nikoh to‘yi marosimi tuzilishiga ko‘ra uch bosqichni o‘z ichiga oladi. Birinchi bosqich – «to‘y
o‘z ichiga oladi, ya’ni «beshik kerti», «etak yirtar», «quloq tishlatar», «atab qo‘yar», «qiz tanlash», «ro‘mol o‘rar», «lali yuborar», «sovchilik», «qiz sinov», «unashtirar», «non sindirar», «qonjig‘a tovoq», «jaloq qizartirar», «fotiha to‘yi», «yo‘l to‘sar», «shox uloq», «buqcha ochar», «hadya tovoq», «ulush yoki non-u sochiq», «qalliq o‘yin», «paxta solar» kabi uzvlardan iborat. 21
Ikkinchi bosqich – «katta to‘y» deb nomlanib, kelin- kuyovni nikohlash va kelinni kuyovning uyiga olib ketishdan iborat marosimdir. Bu bosqich «vakil so‘rash», «kuyov sinov», «o‘tin yorar», «kuyov kiyintirar», «kuyov yor-yori», «oriyat yo‘li», «to‘qqiz tovoq», «qari ilik», «to‘n kiygizar», «uzangi bardor», «chavqi qilar», «o‘t yoqar», «ota sinov», «olovdan aylantirar», «kampir o‘ldi», «ipak iluv», «soch siypatar», «oyna ko‘rsatar», «oyoq bosar», «shirin suv ichirar», «it irillatar» kabi qator uzvlarni o‘z ichiga oladi va turfa rasm - rusumlarga boyligi bilan alohida ajralib turadigan asosiy tantana hisoblanadi. Uchinchi bosqich – «to‘y yakuni» deb ataladi va «bet ochar», «kelin salom», «kuyov salom», «eshik iluv», «chimildiq uzar», «chaqiruv» kabi marosimlardan iborat. Bu marosimda, asosan, kelin-kuyovning yaqin qarindosh- urug‘lari ishtirok etadilar. Kelin-kuyov qirq kun chilla saqlaydi va chilladan chiqqach, kelinning ota-onasi o‘z qizini va kuyovini «chaqirdi» qiladi. Bu marosim xalq orasida «chaqiruv» deb yuritiladi. Ana shu marosim nikoh to‘yining yakunlovchi qismi hisoblanadi. Sovchilarning o‘ziga xos aytim-so‘zlari ham mavjud bo‘lganki, bu ulardan so‘zamollikni, chechanlikni, xush- muomalalikni talab qilgan. Xususan, Boysun tumanining Qizilnov qishlog‘ida yashovchi Qatag‘on urug‘iga mansub o‘zbeklarda sovchilikni «elchilik» deyiladi. Sovchilar qiz- nikiga borganda Elga tushgan elchiman, Qizga kelgan sovchiman, Bir qorabay cho‘ri so‘rab keldim, – deyishgan. Shu tumandagi Machay qishlog‘ida esa sovchilikka kelgan kishilar «Biz sizning uyingizga kunda yorgani keldik» 22
deyishgan. Bu aytim o‘zbek nikoh to‘yi marosimi tizimidagi «kuyov sinov» udumi bilan bevosita bog‘liq bo‘lib, ilgari qiz tomon katta daraxtlarning kundasini yordirish orqali bo‘lajak kuyovni sinab ko‘rgan. Kuyovga kunda yordirish odati Buxoro viloyatining Qorako‘l tumanida yaqin vaqtlargacha saqlanib kelgan. Boysun shahrining shundoq yonginasida joylashgan Sariosiyo qishlog‘ida sovchilikka borgan kishilar «Sizlar bizning xesh-u taboramiz, shu bois qarindoshlikni mustahkamlash uchun sizning uyingizga yovchi bo‘lib Download 364.52 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|