Janubiy Afrika Respublikasi

Janubiy Afrika Respublikasi

Janubiy Afrika Respublikasi (JAR) (afrikaanscha: Republiek van Suid-Africa; ing: Republic of South Africa) — Afrika janubdagi mamlakat. Maydoni 1221 ming km². Aholisi 60 mln. kishidan ortiq (2021). Poytaxti—Pretoriya shahri Maʼmuriy jihatdan 9 viloyat (provinsiya)ga boʻlinadi.

Afrikaning janubidagi davlat. Shimolda Botsvana (chegara uzunligi 1840 km), Namibiya (855 km), Mozambik (491 km), Svazilend (130 km) va Zimbabve bilan chegaradosh. Mamlakat sharqida Lesoto qirolligi (909 km) joylashgan. G‘arbda Atlantika okeani, janub va sharqda Hind okeani bilan tutashgan. Chegarasining umumiy uzun­ligi - 4750 km, sohil bo‘ylab chegara uzunligi - 2798 km. Mamlakat yassitog‘likda joylashgan. Sharqida mamlakatning eng baland nuqtasi - Katkin cho‘qqisi (3660 m) joylashgan Ajdar tog'lari yotadi. Janubda Кар tog‘lari joylashgan. G'arbda Namib sahrosi, shimoli g'arbda Kalaxari sahrosining janubiy qismi joylashgan. Asosiy daryolari: Oranj va Limpopo. Qazilma boyliklari: oltin, uran, olmos, platina, xrom, ko‘mir, temir rudasi, tabiiy gaz, marganes, nikel, qalay, fosfatlar. Haydaladigan yerlar hududning 10% ini, yaylov va o‘tloqlar 65% ini egallaydi.

Davlat tuzilishi, siyosiy partiyalari. Davlat tuzilishi - respublika. Mamlakat 9 ta provinsiyaga bo`lingan. JAR mustaqillikka 1910-yilning 31-mayida erishgan (avval Buyuk Britaniya mustamlakasi bo‘lgan). 31-may - Milliy bayram (Respublika e’lon qilingan kun). Davlat va hukumat boshlig‘i - prezident. Qonun chiqaruvchi oliy organ - parlament. Parlament oqlar uchun yig'ilish palatasidan, ranglilar uchun Vakillar palatasidan, hindlar uchun Delegatlar palatasidan iborat. Yirik siyosiy partiyalari: Millatchilik partiyasi, Afrika milliy kongressi, Demokratik partiya, Konservativ partiya.

Tarixi. Hozirgi JAR hududiga dastlab bushmenlar, keyinchalik gottentotlar o'rnashgan. 1488-yilda portugal dengizchisi Dias Yaxshi Umid burnini kashf etadi. 1652-yilda gollandlar Janubiy Afrika sohillarida o‘z mustamlakalariga asos solishadi. Bular 1834-1839-yillarda Transvaal hamda Oranj respublikalariga asos solishadi. Inglizlarning Transvaalga 1877-yilda hujum qilishi birinchi ingliz - bur urushini keltirib chiqaradi va bu urushda Buyuk Britaniya magiubiyatga uchraydi. Lekin ikkinchi ingliz - bur urushidan so'ng, 1902-yilda inglizlar burlar ustidan o‘z hukmronligini o‘rnatadi. 1910-yilda Кар, Natal, Transvaal va Oranjdan iborat federatsiya tuziladi va Britaniya dominioni deb e’lon qilinadi. Ikkinchi jahon urushidan so‘ng Janubiy Afrika Ittifoqi (1961-yildan JAR)ning hukumati aparteid siyosatini e’lon qiladi. Mamlakatning afrikalik aholisining noroziliklari, jahon hamjamiyatining mamlakat hukumatini iqtisodiy sanksiyalar bilan siquvga olishi 1989-yilda aparteid siyosatining tugatilishiga olib keldi. 1992-yilda dastlabki demokratik saylovlarda Nelson Mandela g‘olib chiqadi. 1994-yili hokimiyat bo‘linishi hamda aparteiddan voz kechish tamoyillariga asoslangan muvaqqat konstitutsiya qabul qilindi (1996-yilda yangi konstitutsiya qabul qilingan). XXI asr boshlaridan mamlakatda qashshoqlikka barham berish va iqtisodni liberallashtirish masalalariga alohida e’tibor berilmoqda.