Janubiy g`arbiy Osiyo

Janubiy - g`arbiy Osiyo.
Old Osiyo tog`liklariga janubdan Evrosiyo kontinentining paydo bwlishiga va tabiiy
sharoitining butun kompleksiga kwra Evrosiyoning boshqa qismlariga karaganda, qwshin
Afrikaga yaqin turadigan qismi tutashib turadi. Bu Arabiston yarim oroli bilan
Mesopatamiya bwlib, uni umumiy nomi bilan Janubiy-g`arbiy Osiyo deb ataladi. Janubig`
arbiy Osiyo kelib chiqishi jihatidan Afrika platformasining bir kismi xisoblanadi. U
Afrikadan neogen-twrtlamchi davrda Qizil dengiz grabenining hosil bwlishi bilan uzil-kesil
ajralgan.
Hosil bwlishining umumiyligi, tropik mintaqada joylashganligi iqlimiy sharoitida
hozirgi iqlimiga wxshashligi, organik dunyosining bir xilligi Arabiston yarim orolini aslida
Saxroi Kabirning bir qismiga aylantiradi. Janubi-g`arbiy Osiyoni uch tomondan Xind
okeanining shimoli-g`arbiy kismidagi yosh dengizlar wrab turadi. Bular er pwsti
yoriqlarida vujudga kelgan Qizil dengiz, Adan va Oman qwltiqlari, Fors qwltig`i,
tektonik botiqtsa vujudga kelgan Arabiston dengizdir. Bu barcha dengizlarga qizigan
kontinentlar, musson shamollari ta`sir kwrsatadi va ular suv xaroratining yuqoriligi hamda
yuqori darajasida shwrligi bilan ajralib turadi. Yuzadagi suvlarning xarorati Arabiston
dengizida +29°+30°S, Qizil dengizda +32°Sgacha, Fors qwltigida +35°Sgacha etadi. Bu
dunyo okeani yuzasida kuzatiladigan suvlar eng yuqori xaroratidir. Arabiston dengizidagi
suvining shwrlik mikdori 36 -36,5%, Fors qwltig`idagi 37 - 39%, Qizil dengizda +41%ga
etadi.
Arabiston yarim oroli - Dunyodagi eng katta Arabiston yarim oroli uchun tabiiy
geografik bir butunlik va keng xududda landshaft bir xil ekanligi xosdir. Bu erda Afrikadagi
tropik chwllarning davomi xisoblangan chwllar kwpchiligi tashkil etadi. Maydoni 3 mln
km3dan ortiq bwlgan bu katta geografik wlkada Saudiya Arabistoni va Fors, Adan
qwltiqlari, Arabiston dengizi bwylaridagi bir qancha arab mamlakatlari hamda shimolda
Suriya, Irok va Iordaniya joylashgan.
Butun wlka tektonik jihatdan sharkqa tomon biroz qiya bwlgan qadimgi qattik palaxsadan
iborat bwlib, er pwstida rwy bergan yorilish natijasida Afrika platformasidan ajralgan. Bu
yorilish natijasida Qizil dengiz bilan Adan kwltig`i hosil bwlgan.
Arabiston xududining katta qismida butun yil davomida tropik xavo xukmronlik
qiladi. Bu xavo yog`inning butunlay yog`masligi xarorat farklarining ayniqsa wlkaning
shimoliy qismida juda katta bwlishiga yoz oylarida xaroratning yukori bwlishligiga
sabab bwladi. Yoz vaktida butun wlkani past bosim oblasti egallaydi, uning markazi
Xind daryosi xavzasida bwladi. Faqat soxillardagina xavoning quyi qatlamlari
tarkibida namlik ortadi. Bugun yil davomida xavo massalari tsirkulyatsiyasi yog`in
yog`ishiga noqulaylik sabablarini keltirib chiqaradi.
Faqat chekka shimolidagina qishda qisqagina yog`ingarchilik davri bwladi.
Arabiston wlkasining eng sernam kismi Yaman toglari bag`ri hisoblanadi (750mm).
Arabiston yarim oroli yalpi kuyosh radiatsiyasining Er yuzasida eng kwp
oladigan hudud hisoblanadi. Bu erda yil davomida harorat yuqori bwladi. Yarim
orolning faqat chekka shimoliga, Suriya chwliga sovuk xavo twlqini kiradi, bu vaktda
xarorat pasayib ketadi. Eng salqin oy xarorati +8° + 16°Sni tashkil etsa, yozning
wrtacha xarorati 24° +32°S dir. Wlkaning ichki qismlarida xarorat +55°S gacha
kwtariladi.
Iqlimiy sharoitining noqulayligi daryo tarmoqlarining rivojlanishi uchun
twsqinlik qiladi. Wlkada doimiy oqar suv maibai ywk. Pekin quruk wzanlar mavjud.
Ulkaning asosiy suv manbai bu grunt suvlari xisoblanadi.
Mssopotamiya - swzi ikki daryo oralig`i d