Jihozlar va loyihalash asoslari

Q(T) = 1 — exp(- jd(T)dr) ,

O

Ishonchlilikning yuqorida ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarini hisoblab topishni misolda ko‘rib chiqamiz.

Faraz qilamizki, dastawal 102 ta ishga yaroqli apparat bo‘lgan. Ko‘rib chiqilayotgan vaqt davrini har birida qandaydir sonli ishdan chiqish sodir bo‘ladigan 200 soatdan bo‘lib chiqamiz.
14-jadvalda apparatlar ishonchliligining asosiy tavsiflarini hisoblash misoli keltirilgan.

	Ishonchlilikning asosiy			tavsiflari hisobi
V a q t	I s h g a y a r o q l i		O r a liq d a	I s h d a n	B u z ilm a s d a n
o r a l i g ‘ i	a p p a r a tJ a r s o n i		is h d a n	c h iq is h	is h la s b
A T	o r a liq	o r a liq	c h i q i s h l a r	e h tim o li,	e h tim o li, P
	b o s h id a	o x ir id a	s o n i	<2
0-200	102	101	i	0,0098	0,9902
200-400	101	9 8	3	0,0392	0,9608
400-600	9 8	9 0	8	0,1176	0,8824
600-800	9 0	7 8	12	0,2353	9,7647
800-	7 8	5 2	2 6	0,4902	0,5098
1000
1000-	5 2	3 2	2 0	0,6863	0,3137
1200
1200-	3 2	18	1 4	0,8235	0,1765
1400
1400-	18	10	8	0,9020	0,0980
1600

14-jadval

Ish d an
c h i q i s h i a r

s u r a ti,
U !0':
0,0049
0,0151

1. 
   .0426
   

0,0714
0,2000

0,2381
0,2800
0,2857

Birinchi vaqt oralig‘ida 1 ta apparat, ikkinchisida — 3 ta apparat ishdan chiqdi deb taxmin qilamiz. Unda, ishga yaroqli apparatlar soni ikkinchi oraliqning boshida 101 ta, oxirida esa — 98 ta bp'ladi. Bu ma'lumotlarga ega bo‘lgan holda apparatning ishdan chiqish ehtimolini

1 8 1

www.ziyouz.com kutubxonasi

Q va uning ishdan chiqmasdan ishlashini R, hamda ishdan chiqish sur'atini X ikkinchi oraliqning o'rtasi uchun ya’ni vaqtning 300 soatiga teng lahzasi uchun hisoblab topish mumkin:

Q = In /N o	-	(l+3)/102 = 0,0392;
P=1-	0,0392 = 0,9608;
X= 3/^ 101+98		200	0,0151 • lO'2.

Ko'rinib turibdiki, apparat ishining davomiyligi ortishi bilan uning ishdan chiqish ehtimoli tez oshadi, ishonchliligi ancha kamayadi.

Buzilmasdan ishlashning o'rtacha vaqti xo.r (matematik kutish):

T0.r =	= \ f ( r ) d T .	(10.5)
0	0

bu yerda Q'(T) — ishdan ehigish ehtimoli funksiyasidan hosila, ehtimollik zichligi f (t) deyiladi.
Statistik ro ( auyida-u ifodadan aniqlanadi:

bu yerda TU —i -n clti apparatning birinehi bor ishdari ehiqish lahzasi; H — bir xil maromda isMayotgaa apparatlar soni.

Ehtimollik zichligi vaqt birligida ishdan. chiqqan apparatlar sonining ishdan cMqqan apparatlar qayta tiklanmaydi degan shart bilan ularning dastawal sinovda aniqlangan soniga nisbat.ini ko'rsatadi.
f = n(T)/(N0At) . ■ (3:0.6)

(10,2) ifodadan malumki, Q(t) = 1 - p (t). Bu tenglamani

differentsiallab, Q’(t) = -P'(t) yoki. f(x) = -R'(r) (10.7) ni olamiz.
(10.7) tengiamaning ikala qismini — 1 ga ko‘paytifib va integrallab,
f
P(T) = 1 - J/ ( 1 0 . 8 ) ni olamiz, chiiiiki P(o) = 1.
o
Shunday qilib, ehtimollik zicMigi bo‘yicha apparatning buzilmasdan ishlash ehtimolini topish mumkin va aksincha.
Murakkab apparatning yoki texnologik liniyaning to'xtamasdan ishlashi ehtimoli uni tashkil etgan uzellarning to‘xtamasdan ishlashi
182

www.ziyouz.com kutubxonasi

ehtimollari qiymatidan aniqlanishi mumkin. Buni misolda ko‘rib chiqamiz

Murakkab apparatlar (yoki texnologik liniya) bor bo'lsin, u to‘xtamasdan ishlash ehtimollari tegishlicha R,(t), R2(T), R3(T) , ...........,

Rk(t) bo‘lgan ap a2, a3, ..........akn ta uzel (apparat) dan tashkil topgan.

Faraz qilamizki, qaysidir bir uzelning holati boshqa birisinikiga bog‘liq emas va murakkab apparatda uzellaming bir-biri bilan bog‘lanish sxemasi juda ishonchli.

Tabiiyki, agarda barcha uzellar (ap a2, a3, ........... ak) tuzuk

(shikastlanmagan) holatda bo‘lsa, murakkab apparat ham ishga shay holatda bo‘ladi. Hech bo'lmaganda bitta uzel ishdan chiqsa, u holda murakkab A apparat ham ishdan to'xtaydi. Boshqacha qilib aytganda, agar Ri(r) = 0 bo‘lsa, murakkab apparatning buzilmasdan ishlash ehtimoli 0 ga teng bo‘ladi.
Unda, a apparatning ( 0 , T ) vaqt oralig‘ida buzilmasdan ishlash ehtimoli quyidagi formula bilan aniqlanadi:

PA(T)=P,(T)P2(T) , .............. , Pk(T) (10.9)
Masalan, aralashtirgichli va burama naychali A reaktor quyidagi uzellardan tashkil topgan: a3 elektrmotordan, a2 reduktordan, a3 aralashtirgich o'qining podshipnikidan, a4 aralashtirgichdan, a5 burama naychadan, a, korpusdan. Reaktorning to‘xtamasdan ishlash ehtimoli, uni tashkil etuvchi uzellarning to‘xtamasdan ishlash ehtimollarining ko‘paytmasiga teng.
Appratning to'xtamasdan ishlash ehtimoli tushunchasi ehtimollik zichligi f ( T ) tushunchasi bilan uzviy bog'liq bolganligi tufayli, ko'rib chiqilayotgan holat uchun bu ikala kattalik o‘rtasidagi bog'lanishni topamiz. 11(T ) funksiya A murakkab apparatning i —nchi uzelining ishdan chiqish ehtimoli zichligi deb faraz qilamiz, unda uning qiymati (10.7) formulaga binoan aniqlanadi:

fS(T ) = - ? ] ( T)	-d'PHj)
	d t

Murakkab A apparatning f,(r) ehtimoilik zichligi shunga o'xshash

w =	dP( T)
	d t

So‘nggi ifodani (10.9) formulaga qo‘yib va uni integrallab, quyidagini olamiz:
1 8 3

www.ziyouz.com kutubxonasi

lA

,=I PK*)'

Yana shuni isbot etish mumkinki, murakkab A apparatning (yoki texnologik liniyaning) ishdan chiqish sur’ati ayrim uzellarning (apparatlarning) ishdan chiqish sur’atlari yig‘indisiga teng:

k

W = Z	(10.10)
/=i

Mashina yoki apparatning foydalanish koeffitsienti K ekstensiv (sifatga e'tibor bermay faqat miqdorni oshirish yoki hajmni kengaytirish) va intensiv (jadal, tez) foydalanish koeffitsientlari ko‘paytmasidan iborat:

K = K, • K (10.11)

Apparat yoki mashinaning ekstensiv foydalanish koeffitsienti — mashina yoki apparat amalda haqiqatan ham ishlagan vaqtning (Tf) kalendar vaqtga (Tk) nisbatidir:

K=V^-

0 0 .12)

Har qanday apparat yil davomida rejadagi ta’mirlashga to'xtatilishi munosabati bilan ekstensiv foydalanish koeffitsienti har doim birdan kichik bo‘ladi Kc ning qiymatini texnik xizmat ko‘rsatish va ta'mirlash ishlarini yaxshiroq tashkil qilish hisobiga ularga ketadigan vaqtni qisqartirish yoki ta’mirga yaroqliroq apparatdan foydalanish orqali ko'tarish mumkin. Bu koeffitsientni oshirish, agar apparatning ta’mir sifati pasaymasa, uning ishonchliligiga ta’sir ko'rsatmaydi.
Jihozning intensiv foydalanish koeffitsienti Ku — mashina va apparatning amalda erishgan unumdorligining Q,. nominal (texnik hujjatlarda ko‘rsatilgan) unumdorligiga Q nisbatidir:
K, = V Q aom ■ "om (10.13)

Kj ning qiymati 0,8 ^ 1,2 oraliqda bo‘ladi. Koeffitsient K ham birdan

katta yoki kichik bo‘lishi mumkin. Masalan, K. = 0,5, Ku = 0,8

bo‘lsa, unda

K = K.K = 0,5 • 0,8 = 0,4; agarda K. = 1, K. = 1,2 bo‘lsa, unda
K = 1 • 1,2 = 1,2 bo'ladi. Shunday qilib, 0,4 < K < 1,2. Foydalanish koeffitsienti oshishi biian sarflangan xarajatlami qoplash

muddati qisqaradi va tayyor mahsulot tannarxi arzonlashadi. Ammo, qurilmalaming foydalanish koeffitsientini birinchi navbatda Kcni oshirish hisobiga ko'tarish lozim, chunki Ku Osha borishi bilan apparat o‘z resursini tezroq yo‘qota boshlaydi va uning ishonchliligi kamayadi.

1 8 4

www.ziyouz.com kutubxonasi

Resurs —bu qurilmaning (uzelning) texnik hujjatlarda ko‘rsatilgan chegaraviy holatgacha ishlab berishidir. Ishlab berish soatlar, tonnalar yoki boshqa birliklarda oMchanishi mumkin.
Bundan tashqari, beleilangan resurs kam boMib —bu apparat (uzel) ning holati qanday boMishidan qafiy nazar, belgilangan ishlab berish ko‘rsatkichiga yetgandan so‘ng, undan foydalanish to‘xtatiladi.