Ájiniyaz atındaǵı nmpi fakultet: Tábiyiy pánler Kafedra: Ximiya oqitiw metodikasi Topar : 2a-ximiya

Nitrobirikmalar hám olardıń ulıwma ózgeshelikleri 
Molekula quramındaǵı uglerod atomi nitrogruppa NO
2
menen tikkeley baylanısqan 
birikpeler nitrobirikmalar dep ataladı. Olardı uglevodorodlarning vodorod atomi 
ornın nitrogruppa alǵan tuwındıları retinde qaraw múmkin. 
Nomenklaturası. Ratsional nomenklatura boyınsha nitrobirikmalarni ataǵanda 
tiyisli uglevodorod nomiga „nitro― sózi qosıp aytıladı. 

---

 Xalıq aralıq nomenklaturaga kóre ataǵanda da ratsional nomenklaturadagiday 
uglevodorod nomiga „nitro― sózi qosıp aytıladı, lekin nitrogruppaning ornı nomerler 
menen kórsetiledi. 
.
Alınıw usılları. Organikalıq elementlarǵa nitrogruppani kirgiziw nitrolash dep 
aytıladı. Onı tómendegi usıllar menen ámelge asırıw múmkin. 
1. Toyingan uglevodorodlardı nitrolash. Bul usıldı birinshi ret M. I. Konovalov 
tapqan bolıp, házirgi waqıtta sanaatda nitrobirikmalar áne sol usıl menen alınadı. 
Bunıń ushın to'yingan uglevodorodlarga 150° - 475°C de nitrat kislota tásir ettiriledi: 
2. Aromatik birikpelerge konsentrlangan nitrat hám sulfat kislotalardıń qospasın 
(birinshi — nitrolovchi agent, ekinshisi —suvni tartıp alıwshı element ) tásir ettiriw 
jolı menen nitrolash múmkin: 

---

 Trinitrotoluol portlaytuǵın element retinde jaqsı málim. Ol tek detonatsiyadan 
portlaydı. O'utaydigan jalın berip, portlamasdan janadı. 
3. Aminlerdi oksidlew. Bul usıl járdeminde, tiykarınan, ushlemchi nitrobirikmalar 
alınadı (Bamberger usılı ): 
Fizikalıq ózgeshelikleri. Nitrobirikmalarning tómen molekular gomologlari qolańsa 
hidli, reńsiz suyıqlıq, suwda erimeydi, efirda eriydi, spirt menen jaqsı aralasadı. Olar 
elektr tokın ótkermeydi, dielektrik elementlar bolıp tabıladı. 
Nitrobirikmalar haydaladi, olardıń puwi uwlı zatlı. Nitrobirikmalarning qaynaw 
temperaturası molekular massası artpaqtası menen kóterile baradı, qısıqlıǵı bolsa 
azayadı.