Jismoniy tarbiya nazariyasi va uslubiyoti

Kuch va uni rivojlantirish uslubiyoti
Odam ning kuchi deb — tashqi qarshilikni yengib o ‘tishiga 
yoki tashqi kuchlarga qarshi turishiga, yoki foydali harakatni 
bajara olish qobiliyatiga aytiladi. Birinchi navbatda, odam , 
harakatsiz obyektga t a ’sir etishga urinadi (sport asbob-anjom- 
lariga — uloqtirish, sakrash, gimnastik mashqlar), ikkinchi 
navbatda, tashqi kuchlar t a ’sirida dastlabki tana statik holatini 
ushlab qoladi. Tashqi t a ’sirdan ham shunday kuchlar b o ‘lishi 
mumkin. Masalan, boksda raqiblar urishi, tananing og'irligi 
yoki osilib, burchak ushlab turishlik.
Bu sifatning psixofiziologik m exanizm i, muskul kuchla- 
nish regulatsiyasi bilan, ishlash tartibi sharoit bilan bog'liq.
60

---

Muskullar kuchlanishi, iroda, harakat sisteniasining markaziy 
nerv periferik boMimlari ishiga bog‘liq, um um iy formada qilib 
aytganda, m uskullar kuchlanishi quyidagicha ajratiladi: 1) 
m a rk a z d a n m u s k u lla r g a b o r a y o tg a n im p u ls la r c h a s to ta s i 
(chastota q an ch a ortiq bo'lsa, muskul kuchlanishi sh u n ch a 
ortib boradi); 2) harakat birligiga kiritilgan kuchlanish soni;
3) muskullarning q o ‘zg‘aluvchanligi va u n d a energetik m anba- 
larning mavjudligi.
M u sk u lla r q o ‘z g ‘alishi rejimi a so sid a v u ju d g a kelishi 
m um kin: izom etrik (m uskullar uzunligi o ‘zgarm asd an ), bu 
rejim bir holatni ushlab turishda ishlatiladi; miometrik (izos- 
tatik, m uskullar uzunligi qisqaradi, lekin muskullar k u c h ­
lanishi o ‘zgarmaydi), bu rejim siklik va ballistik harakatlarda, 
muskullar qisqarishi bosqichga taalluqli; pliometrik (muskullar 
c h o ‘zilishida), siltash bilan b o g ‘liq b o ‘lgan, o ‘tirib -tu rish , 
tashlash, depsinish harakatlari u c h u n xarakterlidir.
K uch qobiliyatlarining turlari muskul kuchlanish rejimi- 
ning xarakterli tomonlariga qarab ajratiladi. Statik rejim va sekin 
h arak atlarda shaxsiy kuch qobiliyati, tez h arak at davrida, 
kuch tezligi qobiliyatlariga ajratiladi. Qisqa vaqt ichida ko‘p 
kuchni vujudga keltirish qobiliyatini portlash kuchi deyiladi.
Kuch qobiliyatlarining turlarini muskul kuchlanishi rejimi 
bilan birga olib borish xarakteri b o ‘yicha ajratadi. Statik rejim 
va sekin h ara k a tla rd a , tezk o rlik kuch qobiliyati (d in am ik
k u c h ), te z h a r a k a tla r d a k o 'r in a d ig a n sh axsiy kuch q o b i­
liyatlariga ajratiladi. Bu portlash kuchi, ya’ni oz vaqt ichida 
eng k o ‘p kuch ko‘rsatish qobiliyatidir. Sakrashda, masalan, u 
sakrovchanlikda k o ‘rinadi.
Odam kuchining ko'rinishida asosiy omil — muskul k uch­
lanishi, shuningdek, tana massasi (og'irligi) ham m a ’lum rolni 
o ‘ynaydi. S h u n in g u c h u n yana absolut va nisbiy kuchga 
ajratiladi. Birinchisi deyilganda, o d a m n i qaysi bir harakat 
orqali tana og‘irligini hisobga olmasdan ishlatilayotgan kuchi 
tushuniladi, ikkinchisi deyilganda, odam tana og'irligining 1kg 
ga t o ‘g ‘ri keladigan kuch balandligi tushuniladi.