Jismoniy tarbiyaning metodik printsiplarini mashg’ulot jarayonida tutgan o’rni mundarija: I. Bob. Jismoniy tarbiya metodlari

Qat’iy tarkiblashtirilgan mashqlar metodi.Bu metodda shuђullanuvchilar faoliyati kat’iy tarkiblashtirilgan xolda tashkil etilib kuyidagilardan iborat buladi:
- Kat’iy belgilangan xarakat rejasi (xarakat tarkibi ularning uzgarishi, takrorlanish va bir biri bilan uzaro boђlikligi).
- Jismoniy yuklanishni kat’iy normallashtirish, mashk jarayonida uning dinamikasini tula boshkarish, shuningdek dam olish intervalini kat’iy tartibga solish va ularning belgilangan tartibda jismoniy yuklanish bilan almashtirish.
- Shuђullanuvchilarning faoliyatini boshkarishni engillashtiruvchi tashki sharoitlarni. yaratish yoki ulardan foydalanish mashђulot joylarida guruxlarni tuzish va taksimlash, ukuv vazifalarini bajarishga, nagruzkani dozirovka kilishga, ularni ta’sirini nazorat kilishga imkon beruvchi yordamchi snaryadlar, trek-lar va boshka texnik kurilmalardan foydalanish.
Xarakatlarga urgatish jarayonida kullaniladigan mashk metodlari 2 xil bulib ular kuyidagilardan iboratdir:
1) bulingan - konstruktiv mashk metodi (mashklarni kismlarga bulib urgatish va keyinchalik butunlay bajarishga erishish);
2) butunlay mashk metodi (vaktincha ayrim detallarini chikarib tashlash).
Bulingan konstruktiv mashk metodiga masalan: suvda suzishni urgatishni, akrobatik mashklarni kismlarga bulib urgatish kiradi. Xammamizga ma’lumki mashklar musobaka sharoitida butunligicha bajariladi.
Butunlay mashk metodi shuђullanuvchilarga urgatish lozim bulgan mashklar butunligicha urgatilib, lekin ayrim detallari vaktincha chikarib tashlanadi.
Ikkala metodlarning ijobiy va salbiy xususiyatlari mavjud bulib ular kuyidagilardan iborat: bulingan konstruktiv mashk metodining ijobiy xususiyati - urgatilishi lozim bulgan mashklar oz vakt ichida shuђullanuvchilarga urgatish mumkin.
Salbiy xususiyatlari - kismlab urgatilgan mashklarni butunligicha bajarishga erishish uchun kushimcha vakt sarf kilinadi yoki bulmasa ayrim akrobatik mashklarni butunlay bajarilishiga erishishda kismlar orasida pauza bulishi mumkin.
Butunlay mashk metodining ijobiy xususiyati urgatishi lozim bulgan mashklar oldingi metodga nisbatan kup vakt talab kiladi.
Kismlarga bulingan mashk metodidan xarakat (yoki xarakatlar yiђindisi) uncha buzilmay nisbatan mustakil elementlarga bulinishi mumkin bulgandagina foydalaniladi.
Masalan: erkin usulida suzish texnikasini urganishda bulib-bulib tashlash va keyin elementlarni yaxlit kilib birlashtirish kuyidagicha sodir bulishi mumkin (I.V.Vrjesnevskiy fikricha):
1) Suv ustida sirpanish (skoljenie na vode);
2) Basseyn kirђoђida oyok xarakatlarini urganish;
3) Sirpanish bilan oyok xarakatlarini kushib bajarish;
4) Sayoz joyda tik turib kul xarakatlarini urganish;
5) Shuning uzini nafas olish bilan kushib bajarish;
6) Barcha elementlarni birgalikda bajarish.
Yaxlit mashk tuzilishi, oldin odatda ayrim detallarini chikarib tashlash xisobiga soddalashadi, bu detallar keyin urganilayotgan mashkning asosiy mexanizmi bilan asta sekin birlashadi va uni yaxlit bajarish fondi takomillashadi.
Masalan: yugurib kelib “kaychi” usulida uzunlikka sakrash texnikasi kuyidagi tartibda urgatiladi:
1) Kiska joydan kadamlab sakrash (pro’jok s kortokogo razbega v shage i probeganiem);
2) Shuning uzi, lekin eng baland nuktaga chikkan oyokni kaychisimon kilib, µarakat kildirib sakrash;
3) Sakrashga yordamlashadigan taxta yoki tramplindan foydalanish. Kutarilish fazasida dikkatni kul va oyoklarning birgalikda µarakat kilishiga karatilgan xolda sakrash;
4) Urtacha tezlikda yugurib kelib tula koordinatsiya bilan sakrash;
5) Erga tushishga tayyorlanish µarakatlariga e’tibor bergan xolda sakrash (oyokni “oshirib” tashlash, kullarni orkaga kilish va x.k.);
6) Tez yugurib kelib sakrash.
Ґarakatga urgatishda asosiy metodlar bilan birga bir kator yordamchi metodik usullar (orientirlar, tashki sharoitni engillashtiruvchi usullar va x.k.)dan foydalaniladi.
Koida buyicha agar murakkab µarakat butunligicha urgatilayotgan bulsa “yakinlashtirish” deb atalgan mashklar keng kullanilib ular asosiy µarakatni uzlashtirishga ularni butunlay imitatsiya yoki soddalashtirilgan shaklda urgatish yulidan foydalaniladi.
Ґarakat faoliyatlarini mukamallashtirish boskichlarida ularning sifatlarini uziga xos shakllarini bir paytda yaxshilash muxim axamiyatga ega.
Bunda asosiy rolni jismoniy sifatlar µarakat tarkibini uzgartirmasdan bajariluvchi µarakatlar bilan xarakterlanuvchi metodlarning axamiyati katta.