Jismoniy tarbiyaning metodik printsiplarini mashg’ulot jarayonida tutgan o’rni mundarija: I. Bob. Jismoniy tarbiya metodlari

Uzgaruvchan mashk metodi. Standart mashk metodlari kuprok uzlashtirish va erishilgan yutuklarni mustaxkamlash uchun foydalanilsa, kuyidagi aytiladigan metod yangi marralarga (yutuklarga) erishishga etakchi rol uynaydi. Barcha uzgaruvchi mashk metodlarining muxim tomoni mashkning borishiga karab ta’sirning bir maksadga karatilgan xolda uzgarishdir. Bunga turli xollarda turlicha yul bilan jismoniy yuklanish (µarakat tezligi, ish muddatini va x.k.) ayrim parametrlarini tuђri uzlashtirish;
µarakat usulini uzgartirish, shuningdek, dam olish intervallarini va faoliyatining tashki sharoitini uzgartirish yuli bilan erishiladi. Bu uzgarishlarning ma’nosi shundan iboratki bunda organizmning funktsional imkoniyatlariga tobora odatdagidek bulmagan yangi yana xam kattarok talablar kuyiladi va bu bilan ularning rivojlanishi uchun imkoniyat yaratib beriladi. Ta’sirining uzgaruvchan xarakterda bulishi markaziy nerv sistemasining plastik xususiyatini takomillashtirish uchun, shuningdek umuman tobora yaxshi mashk olib borish uchun kulay sharoit yaratadi, bu juda muximdir.
Uzgaruvchan uzluksiz mashk metodlari asosan tabiiy tsiklik µarakatlar asosida kullaniladi. Bunda asosiy uzgaruvchan kattaliklar temp va tezlikdir. Bunga misol kilib nostandart programma buyicha butun distantsiya tezlikni tartibga solishi bilan xarakterlanuvchi yugurishdagi uzgaruvchan mashk metodidir.
Shuni aytib utish kerakki, mashk jarayonida yoki tempning xar kanday uzgarishi xam uzgaruvchan mashk metodi bilan bajariladi deb xisoblashga asos bera olmaydi. Masalan: agar yugurish tezligi steriotip shaklida uzgarsa ( m. 400 m.ga 70 soniyada, 200 m.ga 40 soniyada va butun mashk davomida shunday yugurilsa) u vaktda gap ayrim uzgaruvchan mashk tuђrisida emas, balki kombinatsiyalashgan metodlar guruxiga kiradigan standart uzgaruvchan mashk tuђrisida borishi kerak. Agar jismoniy yuklanish mashk jarayonida surunkasiga emas (ne v odin priyom), interval bilan bajarilsa, u vaktda ta’sir kuchini va maksad yunalishini almashtirish imkoniyati yanada ortadi. Amalda buni xisobga olinib uzgaruvchan jismoniy yuklanishning dam olish bilan tizimli navbatlashuviga asoslangan metodlaridan intervalli uzgaruvchan mashk metodlaridan keng foydaniladi.
Bu turdagi keng tarkalgan metodlaridan biri jismoniy yuklanishni orttirib borish uchun sharoit yaratuvchi intervalli usib boruvchi, talablarni tobora oshirib borish mashk metodidir. Bu xolatda nagruzka kat’iy bir yunalishda - yukori kutarilish tomonga uzgaradi (masalan: xar kutarishda oђirligi ortib boriladigan shtangani kutarish, yoki xar bir navbatdagi masofani yugurib utishda tezlikni oshirgan xolatda butun distantsiyani intervalli yugurib utish). Bu esa ekstremal yoki tula dam olish intervalini saklash talab etiladi. Kattik intervallar bu erda kam foydalidir, chunki ular jismoniy yuklanishning tashki tomonini usishini chegaralaydi. Aytib utilgan metod avvalo kuch, tezkorlik, chakkonlikni tarbiyalashda, shuningdek shunga boђlik bulgan µarakat texnikasini mukammalashtirish uchun kullaniladi.
Pastlashuvchi mashk metodlari (uzini tashki jismoniy yuklanish buyicha) yukoridagi fikrlarga karama-karshi tendetsiyani aks ettiradi. Bu erda jismoniy yuklanish bir tomonlama lekin kamayishi tendentsiyasi buyicha uzgaradi. Bu xolatda jismoniy yuklanishning xamma komponentlari kamaydi, asosiy ta’sir etuvchi faktor mumkin kadar saklanadi.
Masalan: tezlik, chidamlikni tarbiyalashda yugurib utiladigan masofa kamayib borishi mumkin (800 m.Q400 m.Q200 m. masofa 5-7 daііiіa interval bilan), yugurish tezligi esa keraklicha yukori darajada saklanadi.
Pastlashuvchi mashk metodlarining yutuklaridan biri shundaki u katta xajmdagi jismoniy yuklanishga erishish mumkin va shu asosida µarakat faoliyatining ayrim tomonlarini tanlab olingan xolda mukammallashtiriladi.
Kurib chikilayotgan gurux metodlariga yana tartibga soluvchi mashk metodlari xam kiradi. Bu metodda jismoniy yuklanish gox oshish tomonga, gox pasayish tomonga uzgaradi. Masalan: intervalli yugurishda masofaning xar bir bulagida tezlik yo ortadi yo kamayadi.
Misol: V. Kutsni yugurishi.
Tartibga soluvchi mashk metodlari tsiklik, atsiklik va tarkibli barcha µarakat mashklarida kullanilishi mumkin. U markaziy asab tizimining plastik xususiyatini takomillashtirishda muxim rol uynaydi va xususan xarakat malakalarining kolok stereotipini ularinng kayta tuzilishi va yanada takomillashishi maksadida “silkish” zarur bulib kolganda ancha yaxshi foyda beradi.