Jismoniy tarbiyaning regional xususiyatlari vazifalari Reja

Harakatlanuvchi faollik muammolari


Harakat faolligi va optimal hajmlar

Odamning jismoniy status iva jismoniy rivojlanishini aniqlovchi faktorlar sistemasida harakat faolligi boshlovchi rol o‘ynashi inkor etib bo‘lmas dalildir.

Harakat og‘irligi yurak-kon tomirlari, bezlari faoliyati, (kostnaya-suyakli) to‘qimaning rivojlanishi va mushak tizimida, organizmning tashqi muhit ta’siriga qarshiligida yakkol namoyon bo‘ladi. Aynan aktiv harakat jarayonida YAngi davriy aloqalar o‘rnatiladi. YAngi-yangi shartli reflektor alokalar paydo bo‘ladi.
Sport bilan shugullanishda hadsan tashqari harakat faolligi, ayniqsa, organizm kata ogirlikka tayyor bo‘lmasa, vegetativ tizim faoliyatidagi o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin.
Harakat faolligi odamlarning rivoji va to‘gri o‘sishini nazorat qiluvchi biologik regulyator bo‘lib, shaxsning rivojlanishi va shakllanishida asos bo‘ladi.
Oxirgi yillarda turli yoshdagi odamlarning harakat faolligini o‘rganishga kata e’tibor beriladi.
Tushunarliki, harakat faolligi kamchiligi oxirgi yillarda sogliqni yomonlashtiruvchi asosiy omildir.
Aniklanganki, nazorat qilinmaydigan harakat faolligi genetik tomondan belgilangan, shuningdek organizmning yosh-jinsiy hususiyatlarini ko‘rsatadi va bu borada tana o‘lchovlari, organlar va tizimlarning funksional holati ko‘rsatkichi kabi biologik ko‘rsatkich hisoblanishi mumkin.
Ayni shu paytda odamning harakat faolligi ma’lum mikdorda ijtimoiy pedagogik ta’sirlar va atrof-muhit omillariga bogliq. Ularning hususiyatlari harakat faolligini chegaralagandek harakat rejimining optimizatsiyasiga asos bo‘ladi.
Ko‘pchilik mutaxassislar fikricha harakat faolligi ba’zi qatiy o‘rtacha kattaliklarda kundan kunga yotgan doimiy individual kattalikdir. Iqlimi mo‘tadil bo‘lgan joylarda u baxor va yozga nisbatan kuzda va qishda ancha pastroq.
(1-jadval)
Turli yoshdagi maktab o‘quvchilarining sutkalik harakat aktivligi
( A.G. Suxarev,1972)

Yoshi	Ming qadam	Km	Sarflangan Vaqt, soat
8-10 11-14 15-17 o‘g‘il bolalar 15-17 qiz bolalar	15-20 20-25 18-23 0-23	7,5-10 12-17 18-23 15-20	3,0-3,5 3,6-4,8 4,8-5,6 3,6-4,8

Odamning harakat faolligi uning ko‘nikma va qobiliyatlariga bogliq: odam qanchalik ko‘p harakatlarga ega bo‘lsa, ular turli tuman bo‘lsa, ularni ko‘rsatma olish imkoniyati shunchalik keng, motor faoliyati shunchalik faol bo‘ladi.

Harakat faolligi organizmning barcha tizimlarini shakllantiruvchi, ularni bir butun qilib to‘plovchi omil sifatida chiqqanda tezlashtirilgan o‘sish davrida faol motor faoliyati juda ahamiyatli.
YOsh farki bilan har kunlik harakat faolligining darajas shakllanishda biologik va ijtimoiy bogliqlik o‘zgaradi: maktabgacha yoshdagi bolalarda asosiy omil tabiy talab bo‘ladi, maktab o‘quvchilarida esa ijtimoiy sharoitlar.
Kamchilik kabi, harakatlarning ortiqchaligi ham organizmda katalogiklarga olib kelishi mumkin va bunga aloqador harakat faolligining ilmiy asoslangan optimal hajmlar bu muammoning muhim aspektidir.
Harakat faolligining optimal normalarini qidirish, optimap xarakat rejimini tashkillashtirishda asosiy muammo hisoblanadi. Biroq harakat faolligining kattalik normalari munosabatlarida aniq birqaror yo‘q: ba’zilari faollik bolalarning maktabdagi o‘qish, xulqi kabilarni tushunsalar, boshqalari bolalarning tabiiy talablarini kondiruvchi, organizmning funksional ikoniyatlariga to‘la hajmlarini optimalligini tushunadilar.
( 2-jadval)