Jizzax davlat pedagogika instituti

Korroziyaning sinflanishi:

Korrozion muhitning harakteriga bog’liq ravishda bir necha turlarga bo’linadi:

• 
  Atmosfera korroziyasi
  
• 
  Kislotali korroziya
  
• 
  Neytral va ishqoriy muhitdagi korroziya
  
• 
  Suvsiz muhitdagi korroziya
  
• 
  Tuproq korroziyasi
  
• 
  Dengiz korroziyasi
  
• 
  Elektrokorroziya (adashgan toklar korroziyasi)
  

Atmosfera korroziyasi havo namligiga nisbatan 60 % dan yuqori bo’lganda kislorod qutblanishi hisobiga yuz beradi.

Metallar korroziyasining tezligi metall tabiatiga va haroratiga, korrozion muhitiga bog’liq holda yo’qolgan kichik qiymatlarda o’n va yuzlab kg/m² (masalan: ruh, temir va alyuminiyning qaynoq kislotalarda erishi) oralig’ida bo’lishi mumkin.

Passivlanish.

Ba’zilar korrozion muhitlarda, metallning termodinamik barqaroroligiga qaramay, korroziya yuz bermaydi. Bu hodisani birinchi marta Lomonosov (1738 yil) e’tibor berdi. Ayni sistemada termodinamik barqaror metall va qotishmalarning yuqori korrozion barqaror holati metallning eritmasini anod jarayonining sekinlashuviga olib keluvchi holati passivlanish deyiladi.

Metallarning passivlanish holatiga o’z – o’zini o’tishi quyidagicha hollarda yuz beradi:

1. Eritmada adsorbsiloanish kislorod, suv molekulalari yoki OH^- ionlari, anionlarda Cl^- , Br^- ,I^- ionlarini adsorbsion siqib chiqaruvchi qobilyatga ega anionlar yoki molekulyar bo’lmaganda

2. Katod reaksiyasining tezligi anod reaksiyasi tezligiga nisbatan yuqori bo’lganda

3. Metall passivlanishga moyil bo’lsa

Korroziyaning muhim turlariga gaz korroziyasi va elektrolit eritmalaridagi korroziya (elektrokimyoviy korroziya) kiradi.

Suvda ko’pincha erigan kislorod bo’lib, u ham qaytarilish qobilyatiga ega.

O₂ + 4H⁺ + 4e = 2H₂O

Bundan tashqari suvda vodorod ionlari ham bo’lib, u ham qaytarilish qobilyatiga egadir.

2H⁺ +2e = H₂

Qolgan metallar suvda erigan kislorod ta’sirida oksidlanishi, kamayishi vodorod shakli ta’sirida oksidlanishini ko’rib chiqamiz.

O₂ + 4H⁺ + 4e = 2H₂O

dan iborat elektrod jarayonining potensiali

E_X = E₀ – 0.059 pH yoki E_X = 1.228 – 0.059 pH gat eng.

Neytral muhitda (pH = 7) bu potensial ushbu qiymatga ega boladi.

Elektrokimyoviy korroziyani himoya qilish uchun xilma – xil usullar qo’llaniladi.

1. Kimyoviy chidamli qotishmalarni qo’llash

2. Metall yuzasini qoplamalar bilan himoya qilish

3. Korrozion muhiti qayta ishlash

4. Elektrokimyoviy usullar

Metallarni himoya qilish uchun ishlatiladigan qoplamalar metallik, metallmas va metallni kimyoviy va elektrokimyoviy ishlashda metall yuzasida hosil bo’ladigan qoplamalarga bo’linadi. Metallning va eritmaning tabiatiga bog’liq holda turli – tuman ingibitorlar ishlatiladi.

Bir soatda bir kvadrat metr sirtda yemirilgan metallning grammlar xisobidagi mikdori korroziya tezligi bulib, uni K bilan ishoralanadi.. Masalan, temirning suvdagi korroziya tezligi (normal sharoitda ) K=0,05 g/(sm²soat) ga teng.

Korroziya tezligi elektrokimyoviy kutblanishga boglik. Katodda va anodda sodir buladigan kontsentratsion kutblanishdan tashkari anodning uzida boradigan kutblanish ximoya parda xosil bulishi bilan amalga oshadi. SHuning uchun korroziyaga karshi kurashda kutbsizlantiruvchilar ishlatiladi. Masalan, eritmada N⁺ ionlar kontsentratsiyasini oshirish metall yemirilishini tezlatsa, ON^- ionlari kontsentratsiyasi oshirish korroziyani sekinlashtiradi.

Korroziya turlari. Atmosferada korroziyalanish – metallarning atmosfera sharoitida korroziyalanishi uz-uzidan oksidlanish tufayli amalga oshadi; u eng kup tarkalgan. Oksidlanish metodi kuyidagicha: metall atmosferadan nam xavoni adsorbilashi natijasida yupka suyuklik parda ( elektroolit )xosil buladi . Toza va kuruk xavoda korroziya juda sekin buladi. Atmosferada SO₂, asosan SO₂ bulishi korroziya protsessini tezlashtiradi .

Er ostidagi korroziya. Bu eng murakkab korroziya turidir. Bunday korroziyada yerning fizik kimyoviy xossalari katta rol uynaydi. Yer katlami orkali metallga diffuzilanayotgan kislorod, yerninng namligi va vodorod kursatkichi yer ostiga joylashtirilgan metallarning yemirilishini tezlashtiradi.