Jizzax davlat pedagogika instituti

1. Intervyu  usuli. Bunda  ishtirokchilar  trener  tomonidan  juftliklarga bo’lib 

chiqiladi.  Buning  uchun  ishtirokchilar  mevalar,  gullar,  daraxtlar,  hayvonlar, 

qushlar  va  h.k.larning  qaysi  birini  yoqtirishiga  qarab  ajratiladi.  Guruhga 

bo’linayotganda  1,2,3  deb  raqamlar  asosida  guruhlarga  bo’lish  tavsiya  etilmaydi. 

Juftliklarga  bo’linganlaridan  so’ng  ular  bir-birlaridan  intervyu  oladilar.  Buning 

uchun savol javoblar uchun ularga 10-15 min. vaqt beriladi. Shundan keyin har bir 

ishtirokchi  o’zining  sherigini  guruh  a’zolariga  qisqa,  lo’nda  va  iloji  boricha 

batafsilroq tarzda tanishtirishi lozim bo’ladi. 

2.  Video(audio)tasma  usuli  —  bunda  trener  tomonidan  har  bir  ishtirokchi 

alohida jihozlangan xonaga chaqiriladi va u guruh a’zolariga o’zi hakda nimalarni 

aytib  berishni  istasa,  shuni  gapiradi.  Barcha  ishtirokchilar  o’zi  haqidagi 

ma’lumotlarni  videotasmaga  tushirib  bo’lganlaridan  so’ng,  ularning  hammasi 

xonaga taklif etiladi va tasma yozuvi qo’yib beriladi. 

3.  Kartochkalar  usuli  —  har  bir  ishtirokchi  trener  tomonidan  tarqatilgan 

maxsus  kartochkaga  o’zi  to’g’risida  nimani  tanishtirishni  istasa,  o’shani  yozadi. 

Kartochkalarni  tablichkaga  o’xshatib  hamma  o’z  oldiga  qo’yib  qo’yishi,  oldiga 

yoki  orqasiga  ilib  olishi  ham  mumkin.  Hamma  bir-birining  kartochkasini  o’qib 

o’zaro tanishadi. 

Ko’pincha  treninglarda  tanishuv  jarayonida  ishtirokchilardan  ismini  aytish 

bilan birga muloqotga kirishish jarayoniga salbiy va ijobiy ta’sir etuvchi jihatlarini 

ham aytib o’tish so’raladi. 

 

 

 

25 

Treningning  kutishlar  bosqichida  guruh  a’zolarining  har  biridan  treningdan 

nimalar kutayotganligini so’raladi. Trener ularning kutishlarini bilib shunga qarab 

o’z  ishini  rejalashtiradi.  Bunda  guruh  a’zolari  aylana  bo’ylab  o’zlarining 

treningdan  kutishlarini,  xavotirlari  va  e’tirozlarini  aytib  chiqishlari  so’raladi. 

Trener  barcha  ishtirokchilarning  fikrlarini  ularga  baho  bermasdan,  muhokama 

qilmasdan,  hayron  bo’lmasdan,  hayrixohlik  bilan  eshitishi  lozim.  Shundan 

so’nggina  guruh,  ishlash  uchun  tayyor  hisoblanadi  va  mashg’ulotlarni  boshlash 

mumkin bo’ladi. 

 

 

 

26 

II  BOB. KICHIK MAKTAB YOShIDAGI O’QUVCHILARGA TA’LIM-

TARBIYA BERISHDA PSIXOLOGIK TRENINGLARDAN 

FOYDALANISH 

 

2.1. Boshqaruv faoliyati va ta’limda pedagogik-psixologik muomala jarayoni. 

Muomala psixologiyasi umumiy psixologiya fanining katyegoriyalaridan 

biri hisoblanib, u o`z ichiga shaxslararo munosabatning eng muhim 

myexanizmlarini qamrab oladi. Psixologiya fanida muomala katyegoriyasi kyeng 

ma'noda tushunilganda hamkorlik faoliyatining ichki aloqasini mujassamlashtirib, 

o`zaro ta'sir  va o`zaro munosabtni aks ettirib, ijtimoiy protsyessual jabhasini 

ifodalaydi. Muomalaning eng muhim tarkibi muloqot sanalib, motivatsiyada motiv 

qanday ahamiyat kasb etsa, u ham xuddi shunday muhim rol o`ynaydi. 

Muomala-hamkorlik faoliyatining ehtiyojidan  vujudga kyelib chiquvchi, 

shaxslararo muloqot rivojlanishining ko`p qirrali jarayonidir. Muomala ushbu 

tarkiblaridan tashkil topgan bo`ladi: 

1. Kommunikativ (bir tomonlama axborot uzatish). 

2. Intyeraktiv (ikki tomonlama o`zaro ta'sir). 

3. Pyertsyeptiv (o`zaro bir-birini idrok qilish). 

1.Muomala o`z ichiga hamkorlik faoliyatining qatnashchilari bilan o`zaro 

axborot almashinuvi qamrab olgan bo`lib, kommunikativ jabha sifatida 

tavsiflanishi mumkin. Odamlar bir-birlari bilan muloqotga kirishish jarayonida 

muomalaning muhim vositalaridan biri hisoblanishi tilga va nutq faoliyatiga 

byevosita murojaat  qiladi. 

2. Muomalaning ikkinchi tomoni-muloqot kirishuvchilarning o`zaro ta'siri, 

ularning nutq faoliyatida nafaqat so`z orqali fikr almashinuvi, balki hatti-harakati 

va xulq atvori bilan o`zaro ta'sir o`tkazish, ta'sirlanishidir (masalan, o`qituvchi va 

o`quvchi). 

3. Muomalaning uchinchi tomoni shundan iboratki, bunda muloqatga 

kirishuvchilar (muloqatdoshlar) o`zaro bir-birlarini idrok qilish jarayoni namoyon 

bo`ladi. Masalan, bu jarayonning eng zarur tomoni shuki, muloqotga kirishuvchi, 

 

 

 

27 

ya'ni muloqatdosh (shyerik)larning bittasi ikkinchisi ishonchiga loyiq, aqlli, 

farosatli, tajribali, yuksak tayyorgarlikka ega inson sifatida idrok qilish juda 

muhim ekanligini anglash yoki bir-birlarini oldindan hyech narsani tushunmaydi, 

uzatilgan axborotni fahmlay olmaydi dyeb taxmin qilishdir. 

Muomalaning har uchala tomonini (jabxasini)  birlikda, yaxlit olib qarash 

natijasida u hamkorlik faoliyatini tashkil qilish usulining va unda ishtirok 

etuvchilarining, ya'ni muloqotdoshlarning munosabatlari tariqasida namoyon 

bo`ladi. 

O`qituvchi faoliyati uchun eng muhim narsa-  muomalaning qonuniyatlari, 

uning rivojlanishi to`g`risidagi psixologik bilimlar, ko`nikmalar, qobiliyatlar 

egallashdir. 

Kasbiy muammoni  muvaffaqiyatli shu taqdirda yechish mumkinmi, 

qachonki o`qituvchi o`quvchilar |talabalar| bilan hamkorlik faoliyatiga samarali 

kirisha olsa, shaxsni shakllantirishning maqsadi va vazifalariga javob byeruvchi 

o`zaro ta'sir, o`zaro tushunuvni yo`lga qo`ya bilsa, faqat shundagina pedagogik 

muomala amalga oshadi xolos. 

Pedagogik  muomala-bu o`qituvchining o`quvchilarga ta'sir o`tkazish 

usullarining muayyan tizimidir: 

-hamkorlik ishtirokchilarining o`zaro axborot almashuvi: 

-turlicha kommunikativ vositalar yordamida o`qituvchi tomonidan o`quvchi  

lar bilan o`zaro ta'sir va o`zaro munosabatni tashkil qilish: 

-muayyan maqsadni dasturiy tarzda amalga oshirishni ryejalashtirish va 

o`tkazish funktsiyasini bajaradi. 

Pedagogik  faoliyatda muomala birinchidan, o`quv faoliyatini yakkahol 

bajarishning vositasi:, ikkinchidan, tarbiya jarayonini ta'minlashning ijtimoiy-

psixologik tizimi:, uchinchidan, ta'lim va tarbiyaning muvaffaqiyatini ta'minlovchi 

o`qituvchi bilan o`quvchilarning o`zaro munosabatining muayyan tizimini tashkil 

qilishning usuli:, to`rtinchidan, o`qituvchi  individualligini takomillashtirish, 

istye'dodini qaror toptirish imkonini byeruvchi jarayon ekanligi:, byeshinchidan, 

yaqqol faoliyatni sub'yekt-sub'yekt sifatida ro`yobga chiqarish asosdir. 

 

 

 

28 

Pedagogik muomala dyeganda o`quvchilar va o`qituvchi jamoasining o`zaro 

ta'sir malakasi, usuli va tizimi anglashinib uning mohiyati o`zaro axborot 

almashish, ta'limiy, tarbiyaviy ta'sir o`tkazish, o`zaro tushunuvga erishish. 

Muomala jarayonida uning maqsadga muvofiq amalga oshishini ta'minlash 

uchun ijtimoiy nazorat va ijtimoiy qonun-qoidalar muhim ahamiyatga ega. Ijtimoiy 

nazoratning psixologik myexanizmi sifatida  uch muhim  vositasi ishtirok etadi: 

ma'qullamaslik, qoralash va jazolash. 

O`quvchining motivatsion, emotsional, irodaviy, kognitiv va ryegulyativ 

hatti-harakati muomala ishtirokchisi tomonidan ma'qullansa o`zaro aloqa o`z-

o`zidan barbod bo`ladi, chunki, mazkur jarayon ijtimoiy xukm surib to’rgan qonun 

va qoidalarga tubdan ziddir, Xuddi shu  boisdan ijtimoiy ta'sir o`tkazishning bir 

vositasi sifatida bunday xulq-odob ma'qullanmaydi, muomala ishtirokchi fikr 

almashish imkonidan maxrum qilinadi. 

Muomala jarayonida o`quvchi yoki talaba xulqi ijtimoiy qonun-qoidalar 

maromiga zid kyelsa, u xolda uning ishtirokchilari ijtimoiy nazoratchi vazifasini 

bajarib, muloqotdosh hatti-harakati qoralanadi, e'tiroz, tanbyeh, eslatish kabi 

vositalar bilan ta'sir o`tkazish bilan chyeklanadi. 

Suhbatdoshning fikrlashi, fahm-farosati, odobi va ahloqi ijtimoiy, 

etnopsixologik, milliy qadriyatlar, umumbashariy myezonlarga favqulotdagi xolat, 

vaziyat, kontrast, ya'ni mutlaqo qarama-qarshi bo`lsa, u taqdirda ijtimoiy nazorat 

vazifasini bajaruvchi muomala qatnashchilari muayyan ta'sirchan vosita qo`llab, 

uni jazolaydilar. Jazolangan muomala qatnashchisiga shaxsiy  hatti-harakati, 

muloqot maromi, uslubi ijtimoiy qabul qilingan myezonlarga zid ekanligi, milliy 

qadriyat, ma'naviyat va ruhiyat mye'yoriga mos emasligi qattiq ogohlantiriladi, 

muayyan odatlarga rioya qilish zarurati qat'iy ravishda uqtiriladi. 

Muomala kyezida odob, odoblilik muhim ahamiyatga ega bo`lib uning 

muvaffaqiyatli kyechishini ta'minlaydi, uning asosiy vazifalari | axborot almashuv, 

o`zaro ta'sir, o`zaro idrok qilish | to`g`ri amalga oshishni idora qilib turadi. Har 

qaysi fikr bildirganda muloqotdoshga muloqotdosh qanday qabul qilayotganligi 

fahmlab turish, tashqi ko`rinishlari o`zgarishiga e'tibor byerish, uzr so`rash, 

 

 

 

29 

tavozye  bilan murojaat qilish evaziga muomala odobi ushlab turiladi. Muomala 

jarayonida ba'zi bir hatti-harakat o`ylanmay bildirilgan fikr, ortiqcha imo-ishora 

odobsizlikni kyeltirib chiqaradi. Odobsizlik esa nizoli vaziyat qarama-qarshilik, 

ziddiyatli holatni kyeltirib chiqaradi. Buning natijasida muomala fikr almashuv 

o`zining vazifasini nizoli, xatto affyektiv vaziyatga bo`shatib byeradi. 

Pedagogik  muomalada psixologik aloqa o`rnatish alohida ahamiyatga ega, 

chunki, o`quvchi  bilan shaxslararo  munosabat  ikkita muhim omil, ya'ni o`zaro 

ishonch nyegiziga ko`riladi. Bunda o`qituvchi o`quvchi  ning xuquqi, majburiyati | 

statusi | , uning maktabda, jamoat joylarda, oilada bajaradigan roli nimadan iborat 

ekanligini diqqat markazidan chyetga chiqarmasligi lozim. 

O`qituvchi o`quvchi  larga ta'sir o`tkazish samarasi uning printsipialligi va 

talabchanligida o`z aksini topadi. Bundan tashqari u o`ziga ham o`ta talabchan 

bo`lmog`i, shaxsiy namunasi bilan tabiiy ravishda nufuz, obro`, e'tibor qozonmog`i 

joiz. 

Muomala jarayonida va hamkorlik faoliyatida o`qituvchining o`quvchi  larga 

ta'sir o`tkazishi natijasida ular : 

-o`z-o`zini va o`zgalarni hurmat qilish, 

-o`z-o`zini va boshqalar faoliyati, xulqini baxolash, 

-o`z-o`zini va o`zgalarni nazorat qilish, 

-o`z-o`zini anglash va boshqalarni tushunish, 

-o`z-o`zini boshqarish  | ham bilish va faoliyatida, ham xulq-atvorida | . 

-o`z-o`zini takomillashtirish va yangi fazilatlarni egallash, 

-voqyelik mahsulini oldindan bashorat qilish shakllanadi. 

Do`stona muomala o`quvchi  bilan o`qituvchi o`rtasida bilimlarini puxta 

o`zlashtirishni ta'minlaydi va mukammal shaxsiy fazilatlarni tarkib toptirishga 

xizmat qiladi. 

Muomala jarayonida motivatsiyaga, his-tuyg`uga, shaxsga oid,, bilimga 

taaluqli, boshqaruv xususiyatli nizolar, qarama-qarshiliklar, ziddiyatli xolatlar, 

vaziyatlar vujudga kyelishi mumkin. Ularning aksariyati yengil  yechimga ega 

bo`lishi bilan birga oldini olish imkoniyati ham mavjuddir. Shunga qaramasdan, 

 

 

 

30 

muomala va shaxslararo munosabatda o`quvchi bilan o`qituvchi o`rtasidagi turli 

darajadagi ayrim nizoli holatlar uchrab turadi: 

-o`qituvchi bilan o`quvchi  o`rtasida  fikriy yaqdillikning yo`qligi, 

-foyda, naf to`g`risidagi muammoda shaxsiy fikriy qarama-qarshilik 

mavjudligi, 

-ayrim ma'naviy to`siqqa ega ekanligi, 

-narsa va xodisalarning shaxsiy kasb etishi, 

-extiyojlarning nufuzligi, 

-faoliyat, muomala, xulq uyg`unligining buzilishi kabilar. 

Psixologiya fanidan muomala insonlarning o`zaro tushunishi sifatida talqin 

qilinadi. Bu muammo ta'lim va tarbiya jarayonida muhim ahamiyat kasb etadi va 

shaxslararo idrok qilinishining myexanizmi sifatida quyidagilar namoyon bo`ladi: 

-styeryeotipizatsiya  | ajdodlar tomonidan qo`llanilgan ma'lumotlar, odatlar, 

aqidalar hyech o`zgarishsiz hozirgi  zamon odamlarining foydalanishi |. 

-idyentifikatsiya | katta yoshdagi odamlar, o`qituvchi maxorati, xulq-atvori 

andoza sifatida yoshlar tomonidan qabul qilinib, unga o`xshashlikka intilish, taqlid 

qilish holatlarini shakllantirish |. 

-ryeflyeksiya | o`z imkoniyati va xulq-atvorini bilish, muloqotdoshning 

odobi, fahm-farosatini anglash| kabilar. 

Shaxs to`g`risidagi dastlabki axborotlar, ma'lumotlar uning tashqi 

ko`rinishini baholashga aloqador jarayon sub'yektiv baholashni kyeltirib chiqaradi. 

Lyekin o`zaro fikr almashish, muloqotga kirishish davomida omillar tobora 

yetakchilashib, ob'yektivlashib boradi. 

Muoamala madaniyati, muloqot maromi,  pedagogik  odobga o`rganish 

tryeningi mavjud bo`lib, ularga hamkorlik faoliyati qatnashchilarini o`rgatish 

mumkin. Tryeninglar o`z ichiga odatda quyidagilarni qamrab oladi: 

1. yurish-turish, javob byerish, o`zgalarga e'tibor qilish mashqlari. 

2. muomala qilish usuli, ko`nikmasi, malakasi va odati yuzasidan mashqlar. 

3. muomalaning umumiy qonuniyatlarini o`rganish, ya'ni pedagogik 

muomala tizimini o`rganish mashqlari. 

 

 

 

31 

4.  pedagogik  kommunikatsiya tyexnologiyasi va instruktsiyasiga oid 

tryeninglar. 

Muomalaviy boshqaruv-  kishilar ustidan rahbarlik qilish maqsadida amalga 

oshiriladigan muomala jarayonidir. Muomalaviy boshqaruvning maqsadi: 

- buyruq va ko`rsatmalar, tavsiyanomalar, maslahatlar byerish: 

- topshiriq bajarilganligi to`g`risidagi axborotni olish: 

- bajarilgan topshiriqqa baho byerish. 

Muomalaviy boshqaruvning bosqichlari: 

1- ko`rsatmalar byeruvchi ma'lumotni uzatish: 

2- qayta ma'lumot olish: 

3- ma'lumotga baho byerish. 

Ko`rsatmalar byeruvchi ma'lumotni uzatish shakllari. 

Diryektiva- buyruq, diryektiva, ko`rsatma, talabnoma shaklida: 

Dyemokratik- tavsiya, maslahat, iltimos. 

Pedagogik  muomala-  shaxsga ta'lim va tarbiya byerish maqsadida amalga 

oshiriladigan muomala jarayoni va o`zaro ta'sir o`tkazish usullari tizimidan 

iboratdir. 

O`zaro shaxsiy munosabatda hissiy holatning namoyon bo`lish darajasiga 

qarab, insonlarda: empatiya, simpatiya, do`stlik yoqtirib qolish, ya'ni ijobiy hissiy 

holatlarda: byefarqlik, nafrat, yoqtirmaslik, ya'ni salbiy hissiy holatlarda: ko`rish 

mumkin. Shuning uchun ham muamolaviy boshqaruv jarayonidagi eng muhim 

qoida: har qanday yo`l va usul bilan ham suhbat jarayonida ijobiy hissiy holatni 

vujudga kyeltirishdir. Bu hol qanchalik kuchli namoyon bo`lsa, dyemak 

muomalaviy boshqaruv shunchalik oson kyechadi. 

Muomalaviy boshqaruv  va  pedagogik  muomala  jarayonlariga byeriladigan 

tavsiyanomalar. 

O`zaro shaxsiy munosabatlarda vujudga  kyeladigan ijobiy xissiy holatlar 

natijasida namoyon bo`ladigan bir-biriga intilish, bir-birini yoqtirib qolish 

attraktsiya dyeb ataladi. 

Insonlardagi attraktsiyani shakllantirishning psixologik usullari. 

 

 

 

32 

- “Munosabatlar oynasi”; 

- “Ismi bilan atash”: 

- “Oltinga tyeng so`zlar”: (komplimyent) xushomad. 

- “Sabr-toqatli tinglovchi”: 

- “Savollar byering”: 

Ushbu usullar ko`p hollarda suxbatdoshda uning o`zi ham anglamagan holda 

attraktsiyani vujudga kyeltiradi. 

“Munosabatlar oynasi” usulining ta'sir ko`rsatish myexanizmi: 

Shirin jilmayish, yuzning yoqimli ko`rinishi, istarasi issiqlik. 

Signal: “Myen  -  sizning do`stingizman! “Do`st esa insonni kyerakli paytda 

himoya qiladi. 

Himoyalanishga bo`lgan extiyojning qondirilishi. Ijobiy xissiy holat vujudga 

kyeladi. Ijobiy xissiy holatni vujudga kyeltirgan insonga moyillik- attraktsiyaning 

shakllanishiga ta'sir ko`rsatadi. 

“O`z nomi bilan atash” usulining ta'sir ko`rsatish myexanizmi: 

Suxbatdoshiga ismi va sharifi bilan murojaat qilish, uning shaxsiga nisbatan 

e'tiborni bildiradi. 

Inson o`z ismi orqali o`z shaxsini namoyon qiladi. O`z shaxsini namoyon 

qila olish extiyojining qondirilishi insonda ijobiy xissiy kyechinmani  vujudga 

kyeltiradi. Ijobiy xissiy holatni vujudga kyeltirgan insonga moyillik-attraktsiyaning 

shakllanishiga ta'sir ko`rsatadi. 

“Oltinga tyeng so`zlar” usulining ta'sir ko`rsatish myexanizmi: 

Komplimyent (xushomad)-  insondagi ijobiy sifatlarni bir oz bo`rttirib aytilgan 

so`zlarning majmuasidir. 

“Oltinga tyeng so`zlar “ (komplimyent) samarali ruxiy ta'sir etish va 

o`zligining o`zgalar tomonidan tan olinishiga nisbatan extiyojning qondirilishidir. 

Ya'ni, ijobiy xissiy holatni vujudga kyelishidir. Ijobiy xissiy holatni vujudga 

kyeltirgan insonga moyillik-attraktsiyani barpo qiladi. 

Komplimyent vazifalari: 

 

 

 

33 

-suxbatdoshda moyillikni vujudga kyeltirish va o`z navbatida unda 

komplimyent xosil qilishga extiyojni vujudga kyeltirish: 

-attraktsiyani mustahkamlash: 

-byerilgan ko`rsatmani bajarishga undash: 

-muvaffaqiyatga undovchi turtki byerish: 

-muvaffaqiyatsizlikdan saqlovchi faol motivlar xosil qilish: 

-suxbatdoshning moslashishiga yordam byerish. 

O`z mohiyatiga ko`ra komplimyent quyidagi holatlarga qaratilgan bo`lishi 

mumkin: 

-tashqi ko`rinishining o`ziga xos tomonlariga (yurishiga, kiyimiga, 

sochining xolatlariga, qomatiga): 

-bilish doirasiga ( intyellyekti, nutqi, xotirasi, diqqati): 

-emotsional holatiga: 

-irodaviy tomonlariga ( qat'iyligi, maqsadga intiluvchanligi): 

-kasbiy sifatlariga ( tajribasi, malakasi): 

-insonning g`ururi va muhabbatini byelgilovchi narsalar, bolalar, o`zi 

tayyorlagan buyumlar va hokazolar: 

-shaxsning umumiy tomonlarini byelgilaydigan so`zlar (xaqiqiy erkak, zo`r 

oshpaz): 

Komplimyent quyidagi shakllarda amalga oshirilishi mumkin: 

-to`g`ridan-to`g`ri suhbatdoshga murojaat qilib, undagi ijobiy sifatlarni 

aytish: 

-  “antityez “-to`g`ridan-to`g`ri suhbatdoshga murojaat qilib, o`zidagi 

sifatlarga tanqidiy yondoshgan holda suhbatdoshning ijobiy sifatlarini aytish: 

- “solishtirish”-adabiyotlardagi ijobiy qahramonlar bilan solishtirish: 

- “ikki tomonlama komplimyent “ -suxbatdoshning o`g`li va qizi to`g`risida 

iliq fikrlar: 

-suhbatdoshning qo`shnisiga murojaat qilib, suhbatdosh haqida iliq fikrlar 

bildirish: 

- “Sabr-toqatli tinglovchi “ usulining ta'sir ko`rsatish  myexanizmi: 

 

 

 

34 

Suxbatdoshni sabr-toqat va e'tibor bilan tinglash. 

Shaxsdagi o`z fikrini to`liq ayta olish extiyojining qondirilishi va shu bilan 

bog`liq ravishda ijobiy xissiy holatning vujudga kyelishi. 

 

2.2. Kichik maktab o’quvchilarida o’yin metodlari va ularning ijtimoiy 

psixologik xususiyatlari. 

Ilmiy va ommabop adabiyotda "o’yin" tushunchasi keng ma'noda ishlatiladi. 

Masalan, "aktyorlar o’yini", "bolalar o’yini", "boshqaruv o’yinlari", "shaxmat 

o’yini", "strategik o’yinlar", "xayol yoki fantaziya o’yinlari" va xokazo. Ko'pgina 

psixologik tadqiqotlar aynan bolalar o’yinlariga bag’ishlangan. 

Rus psixologi D.B.Elkonin "Nima uchun bolalar o’ynaydilar?" degan 

savolga to’la qonli javob topish maqsadida o’zining ko’p yillik ilmiy izlanishlarini 

1960 yili chop etilgan "O’yin psixologiyasi" ("Psixologiya  igre") nomli kitobida 

umumlashtirgan. Unda muallif o’yinlar genezisi -  kelib chiqishi, uning moxiyati, 

bola tarakkiyoti va shaxs shaqllanishidagi o’rni  va ahamiyatini yoritishga harakat 

qilgan. "Bolalar, -  deb yozilgan kitobda, o’yinda kattalarning ijtimoiy xulq-

atvoriga taqlid qilish usuli bilan ular faoliyatini qaytaradilar" ("Psixologiya igre.", 

1978). Yo’qorida ta'kidlanganidek o’yinlar kategoriyasi nafaqat bolalar, balki 

kattalar faoliyatiga ham xos. Bolalar va kattalar o’yinlarida qator umumiyliklar 

mavjud: ya'ni, a) ikkalasida ham rollar improvizatsiya qilinadi, boshqacha qilib 

aytganda, xayotda bor bo’lgan u yoki bu harakatlar, xulq-atvor shakllari 

qaytariladi; b) o’yin faoliyatidagi vaziyatlar ikkala xolda ham shartlidir; v) o’yinda 

mexnat yoki boshqa turdagi ijtimoiy faoliyatning eng muhim  tomonlari qayta 

tiklanadi; 

g) tabiiylik xissiylik -  emotsional jixatlarining borligi kattalar va bolalar 

o’yinlariga xos bo’lgan jixatlaridir. 

O’yinning eng muhim  axamiyati shundaki, unda tabiiylik sifati bo’lib, bu 

narsa, ayniqsa, bolalar o’yinida yaqqol seziladi, zero, ular unda o’zidagi ko’plab 

tabiiy extiyojlarni qondirishga harakat qiladi. Shuning uchun bo’lsa kerak ma'lum 

taraqqiyot bosqichida bolalar tinimsiz o’ynaydilar, undan charchamaydilar va 

 

 

 

35 

bunda xech qachon ular o’z sherigiga ma'naviy ziyon etkazmaydi. Bu narsalar 

o’yinning shunday qirrasi bilan bog’liqki, unda xayol, xissiyot jarayonlari yaqqol 

tafakkurdan ustun keladi. 

Ijtimoiy psixologik ahamiyatga ega bo’lgan kattalar 

o’yini esa asosan ikkita vazifani bajaradi: 

- ma'lum ijtimoiy bilimlarni egallash; 

-  zarur ijtimoiy ustanovkalarni shakllantirish. Lekin bunday o’yinlarning 

tabiiy bolalar o’yinidan farqli jixatlari ham bor: 

a) bolalar o’yinlarida ijtimoiy rol o’zlashtirilsa, kattalarnikida bu rol yanada 

mustaxkamlanadi, takomillashadi; masalan, bolalarning "mexmon-mexmon" 

o’yinlarida mexmon va mezbon harakatlariga xos bo’lgan asosiy qirralar 

o’zlashtirilib, taqlid asosida ko’nikmalar xosil qilinsa, kattalar shunga o’xshash 

"o’yinlarda" muomalaning eng mukammal va chiroyli jixatlarini mustaxkamlab, 

davr madaniyatiga xos xulq-atvor shakllariga o’rganadilar; 

b) bolalar o’yinlaridagi rollar xayotiy vaziyatlarni umumlashtirgan xolda, 

umumiy tasavvurlar vositasida qaytarilsa, kattalarda bu narsa aniq vaziyatlar 

va yaqqol rollar vositasida amalga oshiriladi; 

v) bolalar o’yinlari ma'lum ma'noda stixiyali jarayon bo’lsa, kattalar 

o’yinida xayotiy qoidalar, normalar, me'yorlar ataylab tashkil qilinadi va unga 

maxsus nazoratchilar - murabbiylar rahbarlik qiladilar; 

g) bolalar tabiiy ravishda o’zlari kirayotgan rolni xissiy boshdan kechirib, 

o’yinga kirishsalar, kattalar ko’prok u yoki bu rolga o’zini identifikatsiya qilib, 

sun'iy ravishda kiradi; 

Bu -operatsional o’yinlar va roll i o’yinlardan tashkil topgandir. 

Operatsional o’yinlar o’z moxiyati jixatidan, ya'ni ushbu faoliyat motivi, 

unda aqliy operatsiyalarning ishtiroki va missiy ko’rinishi jixatdan muammoli 

vaziyatlarni taxlil qilishga o’xshaydi. Lekin ayni tizimga tushirilmagan, spontan 

munozaradan farqli, unda o’yinning umumiy stenariysi bo’lib, oqibatda kabul 

qilinadigan qarorlar ijtimoiy normalarga mone kelishi, "to’g’ri" yoki "noto’g’ri"ligi 

algoritmik  belgilab qo’yiladi. Shuning uchun ham bunday o’yinlarda xayot 

sinovlaridan o’tkazilgan, ijtimoiy tajribaga asoslangan vaziyatlar ishlatiladi. 

 

 

 

36 

Masalan, xozirda keng tarqalgan ishbilarmonlik o’yinlar yoki boshqaruv o’yinlari 

shular jumlasiga kiradi. Agarda, boshliqning xodimni qabul qilishi vaziyati 

o’ynalayotgan bo’lsa, unda boshqaruv tajribasida ilgari yuz bergan bir nechta 

alternativ xulq shakllari oldindan kelishilgan xolda o’ynaladi va shular asosida 

o’yinga baxo beriladi. Chunki amaliy  o’yinlarda shaxslararo bevosita 

munosabatlar nisbatan cheklangan bo’lib, ularda rasmiyatchilik elementlari ko’p 

bo’ladi. 

Demak amaliy o’yinlar quyidagi vazifalarni bajarishi kerak: 

1. Qaror qabul qilish bilan bogliq bo’lgan tipik xayotiy vaziyatlarni 

modellashtiradi. 

2. Professional faoliyatda uchraydigan xulq-atvor shakllari va muloqotning 

turli qirralarini ochib beradi. 

3. Ijtimoiy xulqda mavjud bo’lgan yangi qirralar buyicha bashorat qiladi 

va professional faoliyatning yangi xususiyatlarini ochadi. 

Ko’pchilik o’yin metodlarini uylab topganlarning vatani Amerika deb 

uylaydi. Lekin aslida uni birinchi marta amaliy faoliyatda ruslar -  Rossiyada 

qo’llashgan. 1936 yilda xozirgi Sankt-Peterburg shaxridagi ishlab chiqarish 

Akademiyasi talabalari "Ishlab chiqarish dasturining keskin o’zgarishi munosabati 

bilan sanoatni qayta qurish" mavzusidagi o’yinni "Krasnoy tkach" nomli fabrikada 

dam olish kunlari o’tkazgan edilar. Uning natijalari keyinchalik ommaviy axborot 

vositalarida muhokama qilingan, lekin o’sha paytda fan mutassaddilari bu usulning 

moxiyatini to’la tushunib, uni qo’llab-quvvatlamagan edilar. Shuning uchun ham 

ilmiy adabiyotlarda Amerikada tashkil etilgan "T-guruxlar" tajribasi ko’proq 

yoritilgan. 

Yo’qorida qayd etilgan tamoyillarga buyso’ngan xolda o’yinni tashkil etish 

mutaxassislarni o’qitish va ular professional sifatlarining takomillashuviga xizmat 

qiladi. Har bir ijtimoiy psixologik vaziyat bir necha marta qaytarib o’ynalgani 

uchun ham ishtirokchilarda bir vaqtning o’zida ham o’yinchi, ham ko’zatuvchi 

bo’lish imkoniyatlari mavjud. 

 

 

 

37 

Rolli o’yinlar keng tarqalgan o’yin metodlaridan bo’lib, ular moxiyat 

jixatdan ma'lum obrazlarga kirish, o’sha obrazga xos bo’lgan xissiyotlarni o’z 

boshidan kechirishni taqozo etadi. Shuning uchun ham nemis olimi va mutaxassisi 

Margaret Forverg ulardagi dramatizatsiya elementining borligini, bu -  "shaxsga 

o’zida mavjud bo’lgan va o’zgalardagi begona obrazlarni tuzatish -  korrektsiya 

qilish samarasidir", deb yozgan edi. Muallif rolli o’yinlarni uch asosiy jixatlarga 

ajratgan: 

- 

o’yinning emotsional jixatdan mukammalligi;- unda identifikatsiya va 

empatiya xodisalarining rivojlanganligi; 

- 

boshlovchining  aloxida,  o’ziga  xos  mavqega  ega  ekanligi.Rolli 

o’yinlarning  korrektsion  va  amaliy  ahamiyati  shundaki,  ularda  har  bir  shaxs  o’z 

real  faoliyatiga  yaqin  bo’lgan  vaziyatlarga  tushiriladi  va  shu  orkali  uning 

ustanovkalari  o’zgartiriladi.  Bunda  o’yin  ishtirokchisining  o'sha  vaziyatni  xissiy 

o’z  boshidan  kechira  olishi  katta  ahamiyatga  ega.  Rolga kirishning esa quyidagi 

talablari mavjud: 

a) kitob tilida gapirmaslik; 

b) muloqotning barcha kodlari va sirlaridan foydalanish; 

v)  ovoz  xususiyatlariga  muntazam  e'tibor  berish,  ya'ni  intonatsiyalar, 

tovushlarning  past-balandligi,  ovozning  emotsionalligi  bu  o'rinda  rolni  aniqrok 

idrok qilishga imkon beradi; 

g) mimika va pantomimika elementlarini keng qo'llash; 

d) har bir xislat va turishni jonlantira olish; 

e) vaqt va fazoni doimo tushunib, xis qilib turish; 

j) boshlovchining rolga kirganlar xolatlarini aniq tushunishi va ularga mos 

baxo berib turishi. 

Rolli o’yinlarda eng avvalo ishtirokchi shaxs sifatida o’zligini namoyon qila 

boshlaydi. Rolli o’yinlarning o’z-o’zini namoyon qilish va shu orqali o’z xulqini 

tuzatishga imkon berishi xususiyatiga o’z vaqtida amerikalik olim Jon Moreno 

ham e'tibor bergan va o’zining psixodramatik texnikasida unga katta ahamiyat 

bergan edi. Texnikaning moxiyati shundan iborat ediki, ishtirokchi ichki 

 

 

 

38 

ziddiyatlarga boy vaziyatni o’ziga o'xshash shaxslar bilan birgalikda xis qilish va 

o’ynash orqali to'laroq hamda aniqroq anglaydi. Rolli o’yinlarning ijtimoiy 

psixologik ahamiyati ham aynan shu narsaga bog’liq Shuning uchun ham 

san'atkorlar, dramatik aktyorlar o’z maxoratlarini takomillashtirishda shunday 

psixotaxlil usulidan keng foydalanadilar, zero, o’zini anglamaguncha, o’zgani 

bilolmaydi, va aksincha "o’zga bo’lish san'ati" -o’zlikni anglamoqdir. Ushbu 

tamoyillarni xisobga olgan xolda Moreno keyinchalik "guruxiy psixoterapiya"ni 

ham rivojlantirdi, unda ham individning gurux xayotiga kirib borishi, gurux 

ta'siriga beriluvchanlik o’z ichki holatlarini va o’zga par ruxiy kechinmalarini 

bevosita xis qilish orqali ro'y berilishiga aloxida e'tibor qaratgan.Har bir o’yin bir 

necha daqiqadan tortib, to 1-2 soat-gacha davom etishi mumkin va unda 2 kishidan 

tortib, to 10 kishigacha ishtirok etadi. O’yin jarayoni quyidagicha kechadi 

- 

avval tipik ijtimoiy psixologik vaziyat modellashtiriladi: masalan, agar 

bu maktab xayoti bo’lsa, o’qituvchilar, o’quv ishlarini boshqaruvchi va xokazolar 

personaj sifatida har birining mavqei aniqlanadi va ishtirokchilarga muammo 

moxiyati tushuntiriladi. 

Barcha trening a'zolari vaziyat bilan tanishib chiqadilar va muammoli 

vaziyatdan chiqishning mos, maqsadga muvofik yo'llarini kidiradilar. Bunda e'tibor 

berilishi  lozim  bo’lgan  asosiy  narsa  -  ishtirokchilarni  sog’lom  shaxslararo 

munosabatlarga  o'rgatish.  O’yin  boshida  boshlovchi  har  bir  ishtirokchiga  uning 

shaxsiy istagi va xususiyatini xisobga olgan xolda aniq personajlarni bo’lib beradi. 

Keyinchalik rollar almashinishi mumkin, ya'ni har bir rolni navbat bilan bir necha 

kishi  o’ynab  chiqishi  mumkin.  Masalan,  stipendiyani  odilona  taqsimlash 

muammosini  xal  qilayotgan  dekan  roli  yoki  qarzdor,  lekin  moddiy  yordamga 

muxtoj  talaba  rollari  bir  necha  marta  o’ynalishi  mumkin  va  oxirida  hamma  bir 

bo’lib, o'tgan xodisalarni taxlil qiladilar. Bunda ko’prok u yoki bu shaxsning rolni 

qanchalik  aktyorona  o’ynaganligi  emas,  balki  rolga  munosabat,  vaziyatdan 

chikishda  emotsiyaning  ishtiroki  va  rolni  xis  qila  olganlik  san'ati  taxlil 

qilinadi.Rolli  o’yinlar  orkali  katta  auditoriyalarda  tinglovchilar  oldida  nutq 

so’zlash,  turli  ishlab  chiqarish  vaziyatlari  yoki  yigilishlarda  nizoli  vaziyatning 

 

 

 

39 

oldini olish malakalarini ham shayqallantirish mumkin. Ma'lum ijtimoiy malakani 

hosil  qilish  uchun  trening  qatnashchisi  bir  necha  o'yinlarda  ishtirok  etishi  zarur. 

Modellashtirilayotgan  vaziyat  maksimal  tarzda  real  xayotga  yakinlashtirilishi, 

qatnashchilarning  yoshi,  professional  ko'nikmalari  bunda  xisobga  olinishi  kerak 

O’yinlarni tashkil etishda boshlovchining roli katta bo’lib, u xar bir ishtirokchining 

muammo "tashqarisida" yoki muammoga chetdan turib baxo berishga emas, balki 

vaziyatga "ichkaridan" baxo berish, unga xissiy kirishishga yordam berishi lozim. 

Buning  uchun  uning  o’zi  ushbu  vaziyatni  to'la  bilishi,  guruxda  yaxshi  ma'naviy 

muxitning  bo’lishi,  ishonch,  samimiylikka  erihishi,  o’zidagi  barcha  qobiliyatlarni 

ishga solgan xolda, ishtirokchilarga xissiy yordam berib turishi shart. Uning asosiy 

vazifasi  -har  bir  ishtirokchini  bolalarga  xos  xissiyotlar  bilan  o’yinga  berilib 

ketishiga imkoniyat yaratishdir. Bu o'rinda ijtimoiy psixologiyada farq qilinadigan 

uch asosiy rolning o'rni haqida  to'xtab o'tishimiz kerak Ijtimoiy xayotdagi ijtimoiy 

psixologik rollar asosan quyidagilardir: "Katta" roli - u doimo yo'l ko'rsatuvchi, aql 

soxibi,  u  adashmaydi,  chunki  uning  xayotdagi  maqsadlari  aniq  va  ravshan,  uning 

taklif  va  fikrlari  odatda  boshqalar  tomonidan  e'tirozsiz  qabul  qilinadi.  Bu  rol 

xususida  shuni  yana  aytish  mumkinki,  xayotdagi  "katta"  yoshga  emas,  ko’prok 

shaxsiy  tajribaga, xayotga  individual  munosabatga bog’liq. Shuning uchun ba'zan 

kichik yoshli bola ham o’zini "katta"day xis qilishi mumkin, bundaylarni xayotdagi 

laqabi  -  "yosh  qari"  yoki  "keksa  qari"  bo’lib,  ularda  o’z-o’ziga  baxo  hamisha 

yuqori va turmush ikir-chikirlariga befarq bo’lmaydi. "Ota-ona" roli - ham mavqe 

va  ijtimoiy  moxiyat  nuqtai  nazaridan  kattaga  o'xshaydi,  lekin  unda  ko’prok 

nasixatgo'ylik  sifatlari  mexribonlik  doimiy  g’amxo'rlik  qilish  fazilatlari  bilan 

uyg’unlashadi. Bu rolni ijro etish uchun nikohga kirish yoki nikoh yoshida bo’lish 

shart emas, u odamning dunyoqarashi, shaxs sifati va fazilatlariga ko’prok bog’liq. 

Uchinchisi  -  "kichik"  roli.  Bu  rol  xayotda  ko’prok  uchraydi  va  uning  moxiyati 

shundaki,  odam  doimo  o’zgalar  pand-nasixati   va   ko'rsatmalariga  muxtoj  

bo’ladi,  uni  doimo  boshqarish  va  etaklash  kerak.  Bilim  saviyasi  yoki  yoshidan 

qat'iy  nazar, "kichik"  -  doimo  o’zgalar  harakatlariga  taqlid  qilish,  tez,  asossiz 

xulosalar  chiqarish,  mantiqsizlikka  ham  yo'l  qo'yish  illatlariga  ega.  Ko’pchilikka 

 

 

 

40 

kichik  rolda  bo’lish  qulay,  chunki  u  o’z  harakatlari  va  gapirgan  gapi  uchun 

mas'uliyat xis qilmaydi, boshqalardan andoza olishga o’rgangan. Yuqoridagi rollar 

moxiyatini  nazariy  jixatdan  bir-biridan  farq  qilib,  anglab  olgan  trening 

qatnashchilari  ularni  turli  variantlarda  qo'llashlari  mumkin.  Masalan,  shunday 

o’yin  vaziyatini  olaylik:  er  va  xotin  biroz  ishlab  topgan  jamg’armalarini  qay 

yo'sinda  oqilona  sarflash  ustida  bosh  qotirmoqda.  Yuqoridagi  uch  rol   nuqtai 

nazaridan kelib chiqadigan bo’lsak bu rollarning oltita va undan ortiq variantlarini 

trening qilish mumkin. Masalan,  er  navbat  bilan  yo  "katta",  yo  "ota-ona"  yoki 

"kichik" bo’lib, pulni ishlatish xususida turlicha fikr-muloxaza yuritadi, xotin ham 

turli ijtimoiy roldan kelib chikib, munosabat bildirishi mumkin. Bir vaziyat: xotin 

oila lideri, uning roli "katta" : "Aslida, adasi, Sizning aytganingiz ma'qulku, lekin 

men  bir  narsa  aytay.  Shu  pullarning  oilaga  umuman  naf  keltiradigan,  yaxshi 

narsaga  sarflasakda, bizdan  keyin bolalarga  ham  qolsa. Men  yaxshilab  o'yladim  - 

bu  pullarga  olgan  ma'qul...".  Ikkinchi  vaziyat:  xotin  "kichik"  rolida  -  "voy,  men 

qaerdan  bilay,  bu  pullarni  nimaga  sarflashni,  o’zingiz  nima  qilsangiz,  qilavering, 

doim o’zingiz bilib ish qilardingiz-ku..!?". Uchinchi vaziyat: xotin "ota-ona" rolida 

-  "Men  sizga  ishonamanki,  to'plangan  pullarni  o’zingiz,  farzandlar  uchun 

ishlatarsiz, faqat bexuda sarf-harajat bo’lmasa bo’lgani. Menga qolsa, albatta, uy-

ro’zgordagi  kamchiliklarga  ishlatgan  bo’lar  edim,  sizga  ham  shuni  maslaxat 

beraman...". Shunga o'xshash erkak kishining mavqei ham yuqoridagi rollar nuqtai 

nazaridan  har  xil  bo’lishi  mumkin.  Boshlovchi  har  bir  ishtirokchining  rolni  xis 

qilishiga qarab, uni  ana  shunday  toifalarga  bo’lishi va  chiqmagan  rolni  yaxshiroq 

o’ynashga  chorlashi  ham  extimol.  Ilovada  ana  shunday  rollardan  namunalar 

keltirilgan.Rolli  o’yinlarni  tashkil  etishda  bir  qator  qiyinchiliklar  mavjud  bo’lib, 

ulardan eng muhimi o’yin vaziyatining kattalar tomonidan noto’g’ri idrok qilinishi, 

unga rasmiy tus berilishi va kattalarning "bolalar" obraz- 

lariga  kira  olmasliklaridir.  Ushbu  barerni  (To’siqlarni)  olib  tashlashda 

etakchining  o'rni  muhim  bo’lib, bir  tomondan,  rolli o’yinning  predmeti  bo’lmish 

ijtimoiy  psixologik  vaziyatni  tanlay  olgani,  ikkinchi  tomondan,  ishtirokchilar 

oldiga muammoning qo’yilishi va har birining uni xis qilishga ko'mak berishi katta 

 

 

 

41 

ahamiyatga'ega.  ijtimoiy  psixologik  vaziyat  o’z  ichiga  quyidagilarni  oladi: 

o’yinning  syujeti,  qo’yilgan  ijtimoiy  psixologik  muammo,  berilgan  shaxslararo 

munosabatlarning  harakteri.  Demak  tanlangan  vaziyat  ikki  asosiy  talabga  javob 

berishi  kerak:  a)  uning  mazmuni  va  muammoning  harakteri  real  borlikka, 

xayotdagi  vaziyatlarga  to’g’ri  kelishi;  b)  uning  ishtirokchilar  uchun  ahamiyatli 

bo’lishi.  Agar  shu  jixatlarga  boshidan  e'tibor  berilmasa,  ishtirokchilar-da  trening 

haqida  noto’g’ri  tasavvur  shaqllanadi,  uning  maqsadi  teskari  talkin  etiladi  va 

samara  kutilganday  bo’lmaydi.  Shuning  uchun  ishtirokchilarni  o’yin  vaziyatiga 

to’g’ri yunaltirish, ularning har birida to’g’ri motivatsiya va qiziqishni xosil qilish 

boshlovchidan ham  tajriba, Ham  psixologik  malaka talab qiladi. Ana shu  jixatlar, 

o’yin  mazmunining  qatnashuvchilarning  xotirasida  o’zok  muddatda  saqlanishiga 

va faol ustanovkalarga aylani-shiga sabab bo’ladi. 

Rolli o’yinlar jarayoni va uning shakllari. 

Rolli  o’yinlar  jarayoni.  Bu  jarayon  ba'zan  psixologik  amaliyotda 

psixodramatik  seans  deb  ham  atalib,  uning  asoschilaridan  biri  yuqorida 

ta'kidlanganidek  J.  Morenodir.  o’yin  jarayonidagi  asosiy  shaxslardan  biri  - 

boshlovchidan keyin ijtimoiy psixologik vaziyat-ning markazida to’rgan shaxsdir, 

uni  ilmiy  adabiyotlarda  protagonist  deb  atashadi.  Uning  ijtimoiy  psixologik 

vaziyatdagi  muammo  hamda  ziddiyatlarni  xal  qilishdagi  roli  kattadir,  chunki  u 

aynan  voqealarning  markazida  turadi.  Unga  o’z  rolining  barcha  jixatlarini  har 

tomon-yaama  namoyon  qilish  xuquqi  beriladi,  boshqa  rollar  esa  uning  tabiatidan 

va xususiyatlaridan kelib chiqadi. Ya'ni protogonist asosiy muammoni eltuvchi va 

boshqalarni  o’ziga  ergashtiruvchidir.  Rollar  o’ynab  bo’linganidan  so’ng  uning 

muxokamasi  boshlanadi,  unda  barcha  guru*  a'zolari  ishtirok  etadilar  va  ularning 

har  biri  o’zini  protogo-nistning  urniga  kuyib  kurishga  harakat  qilishi  kerak 

Psixodramada  odam  o’zini  turli  rollarga  kira  olishini  sinab  ko’radi,  ya'ni  bunda 

interpersonal tajribaning ohishiga hamda har bir shaxsning o’zidagi va boshqalar-

dagi  ustanovka  va  munosabatlarning  xis  qilinishiga  im-koniyat  tugiladi,  masalan, 

erkak  kishi  ayolni  identifikatsiya  qilishi,  yosh  odam  karini,  bola  -  kattani,  va 

aksincha,  rollar  egiluvchanligi  xis  etiladi.  Klassik  psixodramada,  ayniqsa, 

 

 

 

42 

"rejissyor"  rolidagi  boshqaruvchi  shaxsining  roli  katta.  U  ham  o’yinni  "sax;naga 

kuyuvchi",  ham  terapevt,  ham  psixoanalitik  rolini  o’ynay-di.  Butun  o’yin 

davomida  u  o’yinning  katalizatori,  har  bir  harakatning  muvofiklashtiruvchisi, 

rollarni  aniq  personallar  shaqlida  ishtirokchilarga  bo’lib  beruvchidir.  U  o’zining 

boshqaruvchilik  rolini  ado  eta  borib,  odamlarni  ijtimoiy  vaziyatni  xis  qilish  va 

undan  chiqish  choralari  yo’zasidan  terapevtik  ko’rsatmalar  berib  boradi.  Har  bir 

seansda rollarni almashtiruvchi va protogonistni tayinlovchi ham u xisoblanadi. 

Amerikalik  olim  E.  Bernning  transakt  taxlillar  metodi  ham  shunga  yaqin, 

faqat  unda  odamlarni  har  bir  ijtimoiy  vaziyatlardagi  samarasiz  (nojuya,  bexuda) 

harakatlari  taxlil  qilinadi  va  o’yin  vositasida  ishtirokchilar  to’g’ri  harakatlarga 

urgatiladi.Shunday  qilib,  o’yin  metodlarini  qo’llash  soxalari  nixoyatda  ko’p,  ular 

doimo  insonni  xayotida  to’g’ri  mavqega  ega  bo’lishga,  o’zi  istagan,  orzu  qilgan 

xayotiy  vaziyatlarni  o’zi  yaratishga  urgatadi  va  undaydi.  O’yinning  har  qanday 

shaqlini  tashkil  qilishda  va  uni  samarali  o’tkazishda,  tabiiyki,  trenerga  ijtimoiy 

psixologik  bilimdonlik  Xayotiy  tajriba,  muloqot  san'ati  va  sabr-tokat  kerak 

Shuning -uchun ham o’yinni o’rganish va o’zi bilgan narsalarni birovlarga urgatish 

malakasiga  ega  bo’lgan  shaxsgina  uni  to’g’ri  tashkil  qilishi  va  psixokorrektsion 

maqsadlarga erihishi mumkin.