Jizzax davlat pedagogika universiteti tabiiy fanlar fakulteti biologiya o'qitish metodikasi

JIZZAX DAVLAT PEDAGOGIKA UNIVERSITETI TABIIY FANLAR FAKULTETI BIOLOGIYA O'QITISH METODIKASI 221-19-guruh talabasi Sindarova Fotimaning Biologik kimyo va malekulyar biologiya fanidan ” Glikoliz. Uning energetik natijasi” mavzusida tayyorlagan TAQDIMOTI

Reja; 1. Uglevodlarning anaerob yo‘l bilan parchalanishi (glikoliz va glikogenoliz) 2. Glyukozaning lak tat va piruvatdan biosintezlanishi (glyukoneogenez) 3. Glikoliz va glyukoneogenezning allosterik boshqarilishi 4. Glikoliz va giyukoneogenezning o‘zaro bog’liqligi (Kori sikli)

Uglevodlarning anaerob (kislorodsiz) parchalanishi glyu-kozadan yoki glikogendan boshlanishi mumkin. Glyukozaning anaerob parchalanishi - glikoliz, glikogenniki esa - glikogenoliz deyiladi. Har ikki holda ham oxirgi mahsulot sut kislotasi (laktat)-dir. Glikogenolizda 1-bosqich, ya’ni glikogendan glyukoza-l-fosfat hosil bo'lishi ortiqdir: qolgan bosqichlari glikoliz bilan birxil boradi. Anaerob parchalanishni glyukoza-6-fosfatdan toki piru-vat hosil bo’lguncha davom etadigan hamma bosqichlari glyukozaning aerob parchalanishi (ya’ni glikolitik bosqich) bilan bir xildir. Uglevodlarning anaerob parchalanishi quyidagi bosqichlarda kechadi:

Glikoliz uchun ikki hodisa xarakterlidir:

1) Substratli fosfor-lanish oksidlanish yo'li bilan fosfor-lanishdan farqi-bunda membrana va elektronlar o‘tkazish zanjiri (EO‘Z) qat-nashmaydi
2) Glikolitik oksi-doreduksiya- bu fos-foglitserin aldegidi va piruvat orasidagi oksidoreduksiya bo’-lib, bunda piruvat qaytariladi va sut kislotasi hosil bo‘ladi.
Glikoliz jarayonida hosil bo’ladigan metabolitlar
Laktat
Piruvat
Trioza
Glitseret

Glyukoneogenez - bu laktat va Krebs sikli mahsu-lotlaridan glyukozaningbiosintezidir.Glyukoneogenez jigar-da sodir bo‘ladi. Glyukoneogenez glikolizning qaytarjarayoni bo‘lib, bunda glikolizning 3 ta qaytmas bosqichii mavjud: FEP -> PIRUVAT FRUKTOZA-6-FOSFAT -»FRUKTOZA-1,6-DIFOSFAT GLYUKOZA -»GLYUKOZA-6-FOSFATiyatlidir.

1-Piruvat-karboksilaza, bu ferment piruvatga CO2, birikib,
oksaloatsetat hosil bo’lishini tezlashtiradi.
2-FEP karboksilaza- bu oksaloatsetatni FEP, ham da CO,
gaaylanishini ka-talizlaydi.3-Fruktoza-1,6-difosfataza - bu fruktoza-1,6-
Difosfatni fruk-toza-6-fosfatga aylanishini tez-latadi
4-Glyukoza-6-f0sfataza esa glyukoza-6-fosfatni glyukoza va fosfat
kislotasiga aylanishini tezlatadi.
Glyukoneogenez jarayonida bu 3 ta qaytmas bosqichni quyidagi
fermentlar yordamida qaytar holatga keltiriladi:
Glikoliz va glyukoneogenezning tezligi:
1. Birlamchi substratning konsentratsiyasiga.
2. Hujayraning energetik zaryadiga (ATF, ADF, AMF lar miqdori).
3. Ba’zi substrat va metabolitlarga bog’liqdir
1-rasm. Glikoliz va glyukoneogenezning hujayra energetik
bilan idora etilishi
Organizmning ayrim to'qimalarida uglevod almashinuv jarayonlari bir-birlari bilan bogiiq holatda, ya’ni bir-birlarini toidirib boradilar. Masalan, muskul to'qimasi faol ishlashi natijasida glikogen laktat kislotasiga parchalanadi. Hosil bo’lgan laktat qon bilan jigargaboradi va glikoneogenez jarayoni natijasida glyukozaga aylanadi. So‘ng esa glyukoza jigardan, qon orqali yana muskul to‘qimasiga kelib, ma’lum miqdori glyukogenga aylansa, ma’lum miqdori energetik material sifatida muskullarda parchalanadi va laktat hosil qilishi mumkin.

Bu to‘qimalararo (organlar) boshqarilish siklini Karl va Gerta Korilar (er-xotin) ochgan bo‘Iib, hozirda bu kashfiyot «Kori sikli» deb nomlanadi. Bu ilmiy ishlari uchun ular Nobel mukofotiga sazovor bo’lganlar. So‘nggi m a’lumotlarga ko‘ra, «Kori sikli» anae-rob organizmlarda doimiy bo‘lib, inson organizmida juda kam ro‘y beradi. Chunki hosil bo’lgan laktatni asosiy miqdori m uskul to ‘qimasi (ish bajarmagan) holatida oksidlanib, glyukoza va so‘ng glikogenga aylanadi.

Uglevodiami pentozofosfat siklidaparchalanishi modda almashinuv tez boradigan to‘qimalarda (masalan: eritrotsitlar, jigar, sut beziari, buyrak usti bezi, limfa beziari, yog‘ lo'qimalari) ro‘y beradi. Bu siklning asosiy vazifasi: 1. Organizmda qaytarilish y o ii bilan boradigan sintetik reaksiyalami NADF H, bilan ta’minlash. 2. Kofermentlar (N A D , FAD), nuklein kislotalar sintezida qatnashadigan kerakli pentoza bilan ta’minlash. 3. Fotosintez reaksiyasida ishtirok etadi. nomlagan.

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 1.To’raqulov biokimyo “O’zbekiston”. 1996 2. O’zbekiston Respublikasining Prezidentining “Ta’lim to’g’risidagi”gi 637-sonli qarori 3. Zikiryayev A. Mirxamidov. P.Biokimyo “Fan va texnologiya” 4. Valixonov M.N.Biokimyo Universitet 2008 5. Abdulov L.A. Hujayra biologiyasi Internet resurslari 6. www.urss.ru 7. lib-online.ru 8.www.ziyonet.uz- Axborot ta’lim portali 9. www.cultinfo.ru 10. bookland.ru

E’tiboringiz uchun rahmat