Jizzax filiali oila psixologiya kafedrasi oila psixoterapiya nazariyasi

Nazorat savollari 
1. Psixoanalizda psixik simptomlarni anglash nimadan iborat? 
2. Psixoterapiya mashgʻulotlariga nimalar kiradi? 
3. Oilaviy kommunikativ psixoterapiya texnikasi qanday? 
4. Bemor va terapevt munosabatlari haqida fikrlaringiz? 
5. Oilada simptomlarning roli va oʻrni? 
6. Oilaviy tizimning oltita asosiy parametrlari qaysilar? 
 
 
VIII BOB. TIZIMLI OILAVIY TERAPIYANING TASHKILIY 
ASOSLARI. 
Reja: 
1. Oila a’zolari bilan ishlashda individual va umumiy uslub.
2. Oila bilan ishlashda individual va guruhiy uslubning oʻziga xosligi hamda uning 
tashkiliy masalalari.
3. Oilaviy psixolog terapevtning kasbiy yondashuvi. 
4. Oilaga yordam berayotgan mutaxassisning oʻziga xos xatoliklari. 
Tayanch tushunchalar: oilaviy, individual munosabatlar, psixoterapiya, 
kasbiy yondoshuv, psixoterapiya seanslari, oilaviy psixoterapiya, psixologik ta’sir 
tizimi, oilaviy psixoterapiya usullari, kontseptual, uslubiy soha, kontseptsiya, 
paradigmasi, avtoritar uslub, integrativ, oʻyin psixoterapiyasi, kommunikativ 
kompetentsiya, rekonstruktiv, trasfotmatsiya.
 

---

208 
8. 1. Oila a’zolari bilan ishlashda individual va umumiy uslub. 
Oilaviy munosabatlar koʻpincha bolaga namuna boʻlib, uning shaxs sifatida 
rivojlanishi asosan ota-onalarning bolani qanday qabul qilishiga va u bilan qanday 
munosabatda boʻlishlariga bogʻliq. Mutaxassislar ikkita mezonga asoslanib oilaviy 
ta’limning toʻrtta asosiy turini ajratadilar. Shuni yodda tutish kerakki, tarbiya 
uslublari koʻpincha aralashadi, chunki inson egiluvchan mavjudot, uning xatti-
harakatlarini biron bir kontseptsiya doirasiga kiritish mumkin emas. Shunga 
qaramay, har bir oilada asosiy tarbiya uslubi mavjud boʻlib, uning xususiyatlari 
boshqalarga qaraganda yorqinroq namoyon boʻladi.
Individual psixoterapiya eng keng tarqalgan davolash shakli boʻlib, psixiatrik 
va psixologik muammolarning eng keng doirasi uchun mos keladi. Uning markazida 
oʻzining shaxsiy muammolari, ularni bartaraf etish strategiyalari, himoya 
mexanizmlari va xulq-atvori bilan aniq bir shaxs joylashgan. Individual terapiya 
usullari barcha “oʻyin turlarini” qamrab oladi - davolashning qoʻllab-quvvatlovchi, 
maslahat beruvchi va buyuruvchi shakllaridan tortib, psixoanaliz koʻpincha 
qoʻllaniladigan fosh qilish usullarigacha. Asosiy model - bu amerikalik psixolog 
Diana Baumrindning modeli.
Bergin va Garfildning zamonaviy ma’lumotlariga koʻra, dunyoda kattalar 
bemorlari uchun 400 dan ortiq va bolalar va oʻsmirlar uchun 200 dan ortiq 
psixoterapevtik usullar qoʻllaniladi. Ularning aksariyati individual psixoterapiyada 
qoʻllaniladi. Faqat koʻp jildli ensiklopedik nashrlarda ular bilan qisqacha tanishish 
mumkin. Psixoterapevtik texnikaning umumiy xususiyatlari va terapevtik ta’sirning 
yetakchi mexanizmlari asosiy psixoterapevtik yoʻnalishlarni tavsiflashga 
bagʻishlangan boblarda keltirilgan. Shaxsiy psixoterapevtik yoʻnalishlar oʻrtasidagi 
asosiy farqlarni psixoterapevtik aloqani tavsiflashda olish mumkin, chunki 
individual psixoterapiyada bunday aloqa davolanish uchun maqbul sharoitlarni 
yaratadi va bemorning his-tuygʻulari, gʻoyalari, munosabati va psixoterapiyasida 
ijobiy oʻzgarishlarga olib kelishi mumkin boʻlgan psixologik ta’sirning etakchi 
vositasi boʻlib xizmat qiladi. xulq-atvor. 
Psixoterapevtik aloqa quyidagi terapevtik komponentlarni oʻz ichiga oladi: 
umidlar va ehtiyojlarni qondirish, tinglash (hissiy stressga javob berish yoki 
“shamollash” bilan), hissiy qoʻllab-quvvatlash, oʻz fikrlari, his-tuygʻulari va xatti-
harakatlarini oshkor qilishda. Psixoterapevtik aloqa psixoterapevt va bemor 
oʻrtasidagi oʻzaro tushunish, muloqotni rivojlantirish asosida shakllanadi. 
Shifokorning eng muhim vazifasi bemor bilan barqaror, ishonchli munosabatlarni 
yaratishdir. Psixoterapevt bemorga hurmat koʻrsatadi, uni axloqiy qoralash va tanqid 
qilmasdan qabul qiladi va yordam berish istagini koʻrsatadi. 
Shaxsiy psixoterapiya shartlariga koʻra shartli ravishda qisqa muddatli va 
uzoq muddatli boʻlinishi mumkin. Chegara odatda psixoterapiya seanslari soni bilan 
belgilanadi. Koʻpgina tadqiqotchilarning fikriga koʻra, 20 (kamdan-kam hollarda 40 
tagacha) seansgacha davom etadigan psixoterapiya qisqa muddatli. Deyarli barcha 
kontseptual va uslubiy sohalardagi hozirgi tendentsiya - bu psixoterapiyaning 
intensivligini, integrativligini oshirishga, samaradorlikni kamaytirmasdan moddiy 
xarajatlarni kamaytirishda raqobatga asoslangan qisqa muddatli istakdir. Ba’zida 

---

209 
qisqa 
muddat 
bemorlarni 
“psixoterapevtik 
nuqson” 
rivojlanishidan, 
“psixoterapiyaga qochish” va oʻz hayotlari uchun javobgarlikni psixoterapevtga 
oʻtkazishdan sugʻurta qiladigan tamoyillardan biri boʻlib xizmat qiladi. 
Psixodinamik 
(psixoanalitik) 
psixoterapiya 
uchun 
individual 
psixoterapiyaning uzoq muddatli shakllari eng xarakterlidir, ular haftasiga 2-3 marta 
psixoterapevtik seanslarning oʻrtacha chastotasi bilan 7-10 yilgacha yoki undan 
koʻproq davom etishi mumkin. Davolashning davomiyligi, xususan, davolanish 
jarayonida ishlab chiqilishi kerak boʻlgan mojaro zonalari soniga bogʻliq (qisqa 
muddatli psixodinamik psixoterapiya asosiy nizoni hal qilishga qaratilgan). Bemor 
bilan tez-tez uchrashish psixoterapevtga uning ichki hayotiga kirib borishga imkon 
beradi, koʻchirishning toʻliq rivojlanishiga olib keladi, shuningdek, davolanishning 
butun davri davomida bemorni qoʻllab-quvvatlaydi. Uzoq muddatli psixoterapiya 
jarayonida bemorning oʻz-oʻzini bilishi kengayadi, shaxs ichidagi ongsiz nizolar 
ochiladi va hal qilinadi, aqliy faoliyat mexanizmlari haqida tushuncha shakllanadi. 
Bu sizga davolanish jarayonini yakunlash imkonini beradi. Ursano, Sonnenberg, 
Lazar terapiyani tugatish uchun quyidagi mezonlarni ajratib turadi. Bemor: 1) 
begona deb qabul qilinadigan alomatlarning kamayishini his qiladi; 2) oʻziga xos 
himoya mexanizmlarini biladi; 3) tipik uzatish reaksiyalarini qabul qila oladi va 
taniy oladi; 4) ichki qarama-qarshiliklarni hal qilish usuli sifatida introspektsiyani 
davom ettiradi. Davolanishni yakunlash masalasi bemor tomonidan qoʻyiladi, ammo 
bu haqda bemorning fikri va his-tuygʻularini tahlil qilish natijasida psixoterapevt 
ham qoʻyishi mumkin. 
Davolashning tugash sanasi psixoterapevt va bemorning oʻzaro kelishuvi 
bilan oldindan belgilanadi. 
Uzoq muddatli individual psixoterapiya psixodinamikdan tashqari boshqa 
sohalarda ham qoʻllaniladi. Shunday qilib, murakkab, bir nechta alomatlar yoki 
jiddiy shaxsiy buzilishlar mavjud boʻlganda, eng qisqa muddatli xulq-atvor 
psixoterapiyasi istalgan effektga erishish uchun 80-120 seansgacha davom etishi 
mumkin. Ekzistensial-gumanistik psixoterapiyada davolanishning davomiyligi 
kamdan-kam uchraydi, ularning vakillari ba’zan bemorlarga umrbod yordam va 
yordam koʻrsatishni zarur deb hisoblaydilar. 
Uzoq muddatli psixoterapiyani oʻtkazishda bemorlarning ahvolini yaxshilash 
tezligi psixoterapevtik seanslar soniga bogʻliqligini yodda tutish kerak. Xovardning 
zamonaviy, keng koʻlamli tadqiqotlari shuni koʻrsatadiki, umuman olganda, bunday 
yaxshilanish tezligi faqat 24-sessiyagacha tez oʻsib boradi va keyin keskin 
sekinlashadi. Psixoterapevt bunday dinamikaga tayyor boʻlishi va agar kerak boʻlsa, 
rejalashtirilgan va oqilona psixoterapevtik rejalarni amalga oshirishni izchil davom 
ettirishi kerak. 
Perretning fikriga koʻra, psixoterapiyaning muayyan usulining ilmiy 
asosliligining koʻrsatkichlari birinchi navbatda: 1) samaradorlikning dalili; 2) 
zamonaviy ilmiy ma’lumotlarga zid boʻlmagan taxminlar bilan asoslash. 
Psixoterapiya usullarini tanlashda Grave va boshqalarning ma’lumotlarini 
hisobga olish tavsiya etiladi. Shaxsiy psixoterapiya bilan bogʻliq holda, turli xil 
psixoterapiya turlarining samaradorligini meta-tahlil qilish shuni koʻrsatdiki, 

---

210 
koʻplab usullar ilmiy jihatdan maqbul tarzda oʻrganilmagan va boshqalarning 
samaradorligi sezilarli darajada farq qiladi. Samaradorlikni zamonaviy ilmiy 
baholashning 
yoʻqligi 
Yungning 
analitik 
psixologiyasi, 
logoterapiya, 
neyrolingvistik dasturlash, transsendental meditatsiya, Adlerning individual 
psixologiyasi, bugungi kunda mamlakatimizda qoʻllaniladigan tranzaksiya tahlili, 
shuningdek, individual psixoterapiyaning boshqa koʻplab kamroq tarqalgan usullari 
bilan bogʻliq. 
Rus psixoterapiyasining individual shaklining eng ilmiy asoslangan va 
tasdiqlangan keng klinik samaradorligi bu Karvasarskiy va uning hamkasblari 
tomonidan taqdim etilgan Myasishchev munosabatlari nazariyasiga asoslangan 
shaxsiyatga yoʻnaltirilgan (rekonstruktiv) psixoterapiya. 
Psixoterapiyaning rivojlanishini tarixiy tahlil qilish asosida shuni aytishimiz 
mumkinki, psixoterapiya terapevtik aralashuvning maqsadga muvofiq va samarali 
shaklidir.