Jizzax Politexnika insituti b va iq 618-21 guruh talabasi

2. Yer silkinishi yuzaga kelish sabablari

Yer silkinishi yuzaga kelish sabablariga koʻra quyidagi guruhlarga boʻlinadi:

1. Tektonik zilzilalar;

2. Vulqon zilzilalari;

3. Agʻdarilish, oʻpirilish zilzilalari;

4. Texnogen (insonning muxandislik faoliyati bilan bogʻlik) zilzilalar.

2. Yer silkinishi yuzaga kelish sabablari

Yuqorida qayd etilgan yer silkinishi turlari ichida katta maydonga tarqaladigani va eng ko'p talofat keltiradigani tektonik yer silkinishidir. Bunday yer silkinishlar haqida gap ketganda litosfera oʻramlarida boʻladigan harakat (tektonik kuchlar) tushuniladi. Qiya sathlarida togʻ jinslarining katta bo'laklarini agʻdarilishi, yoki tog'larning oʻpirilishi natijasida yuzaga keluvchi yer silkinishlar agʻdarilish zilzilalari deyiladi. Bu yer silkinishining tarqalish maydoni kichik, koʻp hollarda talofatsiz boʻladi. Vulqon jarayoni, yaʼni yer ostidagi magmani vulqon kanali orqali yer yuzasiga chiqishi bilan bogʻlik boʻlgan yer silkinishiga vulqonli yer silkinishi deyiladi.Bunday yer silkinishi vulqonning faollashishi bilan bogʻlik boʻlganligi sababli aksariyat koʻp hollarda ular aniq bashorat qilinadi.Shuning uchun uning keltiradigan talofati deyarli kuchli boʻlmaydi. Insonning muxandislik faoliyati bilan bogʻlik boʻlgan yer silkinishlar asosan oxirgi yillarda hisobga olinmoqda.Bunday yer silkinish yirik suv omborlari vujudga kelgan hududlarda, gaz, neft mahsulotlarining yer ostidan surib olinishi jarayoni amalga oshirilgan maydonlarda yuz bermoqda. Inson oʻzining muxandislik faoliyati bilan yer osti komponentlariga muayyan taʼsir etishi, u yoki bu darajada oʻzgartirishi yer silkinishining vujudga kelishiga sabab boʻlmoqda.

3. Yer silkinish kuchlari

Yer silkinish kuchiga qarab shartli ravishda quyidagi holatlar kuzatiladi:

1 ball — sezilarsiz, faqatgina seysmik asboblar qayd qiladi;

2 ball — juda kuchsiz, uy ichida utirgan baʼzi odamlar sezishi mumkin (deraza oynalari titraydi);