Jámiyettiń barlıq ekonomikalıq hám sociallıq xızmetlerin úyreniw hám alıp barıwda fundamental mashqalalarǵa dus kelemiz

4.2. Inflyaciyanıń kelip shıǵıw sebepleri

Inflyaciyanıń kelip shıǵıw sebeplerin ishki – milliy ekonomikaǵa baylanıslı hám sırtqı – dúnya júzilik ekonomikada bolıp atırǵan sebeplerge baylanıslı bolǵan desek boladı. 

Ishki sebeplerin qarıytuǵın bolsaq bular tómendegishe:

1. Ekonomikanıń monopolizaciyası. Bul inflyaciyanıń tiykarǵı sebebi. Monopolizmniń úsh tarawı bar:

- pul emissiyasına oraylıq bank tárepinen mámlekettiń monopoliyası hám byudjet mashqalaların inflyaciya járdeminde sheshiwge qızıǵıw. yeger bahalardıń haqıyqıy ósiwi byudjette kórsetilgennen joqarı bolsa, qazna qosımsha dáramat aladı, hám mámleket usı dáramattı óz ıqlasınan kelip shıǵıp bólistire aladı;

- milliy kásiplik awqamlar birlespeleri, iri tarmaqlardaǵı kásiplik awqamlar is hakılardıń qáliplesiwine monopoliyalıq tásir kórsetedi;

- tabiyiy monopoliyalardıń siyasatı hám ásirese mámleket tárepinen tábiyiy monopoliyalardıń tariflerine qattı qadaǵalaw bolmasa.    

Ekonomika joqarı dárejede monopollasqan bolsa bahalar ósedi, sebebi isbilermenler iri (lider bolǵan) islep shıǵarıwshılardıń bahalarına baǵdarlanadı.    

2.Ekonomikanıń áskeriy baǵdarlanǵanlıǵı úsh jaqlama jolı menen inflyaciyaǵa alıp keledi:

- áskeriy sanaat kompleksiniń rawajlanıwı mámleket qárejetleriniń ósiwine alıp keledi;

- tutınıw tovarların islep shıǵarıp, resurslardan nátiyjeli paydalanıwdıń ornına áskeriy ekonomika materiallıq, miynet, intellektual resursların jutadı;

- qural-jaraq sektorında islep shıǵarıwshılarda da tutınıw tovarlarına talap boladı, biraq bular ózleri tutınıw tovarlarınıń usınısın kóbeytiwge háreket yetpeydi. 

3. Ekonomika strukturasınıń deformaciyası (buzılıwı). Bunda awır sanaattıń hám shiyki zat islep shıǵarıwshı tarawlardıń joqarı dárejede rawajlanıwı hám jeńil, azıq-awqat sanaatlarınıń xızmet kórsetiw tarawlarınıń (bank, qamsızlandırıw hám t.b.), agrosanaat kompleksiniń tómen rawajlanıwı.

4. Mámleket qárejetleriniń kóp bolıwı.

5.Oraylıq banktiń atqarıwshı xúkimetke qattı ǵárezli bolıwı (ńátiyjede Pul-kredit siyasatınıń effektivsizligi).

6. Bántlik dárejesin jasalma túrdk  kóteriwi.

7. Is hakınıń miynet ónimdarlıǵına qaraǵanda joqarı pát penen ósiwi.       

    Inflyaciyanıń sırtqı sepepleri.

1. Sırtkı qarız kóleminiń úlken bolıwı hám onı tólew ushın byudjetten úlken kólemdegi qárejetlerdiń jumısalıwı.

2.  Tiykarǵı eksport (bahalardıń tómen bolıwı) hám import (bahalardıń ósip ketiwi) tovarlarǵa bolǵan jaǵımsız ekonomikalıq konyunktura.   

3. Ishki tutınıwda import tovarlarınıń joqarı úlesinde milliy valyuta kursınıń tómenlep ketiwi.

4. Tólew balansınıń keri saldosı.

5. Mámleketke shet yel valyutasınıń úlken kólemde kirip keliwi hám onı oraylıq bank tárepinen satıp alıwlar milliy valyutanıń qosımsha emissiyasına alıp keledi.

6. Ishki tutınıwda import úlesiniń joqarı bolıwı.