Joba : Kirisiw Vitaminler haqqında ulıwma túsinik. Vitaminlerdiń klassifikaciyası. Organizmde vitaminler metabolizbe hám teń salmaqlılıqınıń aynıwı. Juwmaqlaw Paydalanilgan adebiyatlar Kirisiw

1.Vitaminler haqqında ulıwma túsinik.
Vitaminler haqqındaǵı táliymat - vitaminologiya házirgi waqıtta ǵárezsiz pán tarmaǵı bolıp tabıladı. negizinde, bunnan 100 jıl aldın organizmdiń normal turmıs keshiriwi ushın belok, uglevod hám maylar, mineral elementlar hám suwdiń qabıl etiliwin jetkilikli dep esaplaganlar. Lekin ámeliyat hám tájiriybelerdiń kórsetiwishe, organizmdiń normal rawajlanıwı hám ósiwi ushın bul elementlardıń ózi jetkilikli emes eken. Awqat quramında qanday da elementlardıń jetiwmasligi menen júz bolatuǵın kesellikler epidemiyalıq xarakterge iye bolǵan. XIX asirde singa keselliginen letal jaǵdaylar 70-80% ga jetken. Áyne sol waqıtta “berli-beri” keselligi Qublası -Arqa Aziya hám Yaponiya mámleketlerinde keń tarqaldı. Yaponiyanıń 30% ga jaqın xalqı sol kesellikke shalınǵan. Yapon shıpakeri K. Takaki go'sh, sút hám jańa palız eginlerilerde “berli-beri” keselligin aldın alatuǵın element bar, degen juwmaqqa kelgen. Keyinirek golland shıpakeri K. Eykman Yava atawında islep, ol jerdiń xalqı tiykarlanıp tazalanǵan gúrish menen awqatlangani, tawıqlarǵa da tazalanǵan gúrish berilgende adamlar daǵı sıyaqlı “berli-beri” keseline uqsaǵan turining rawajlanıwın kórsetip bergen.
K. Eykman tawıqlardı tazalanbaǵan gúrish menen bagıwǵanda, olardıń sawalıwın baqlaǵan. Bul maǵlıwmatlar tiykarında gúrish qabıqlog'ida emlew ózgeshelikine iye bolǵan belgisiz element bar degen juwmaqqa kelgen. Haqıyqattan da, gúrish qabıqlog'ida odan organizmindegi normal turmıstı támiyinleytuǵın elementlar bar ekenin tastıyıqlap berdi.
vitaminler haqqındaǵı táliymattıń rawajlanıwı N. Lunin atı menen de baylanıslı. Alım awqat quramında belok, uglevod, may, duz hám suwdan tısqarı turmıs ushın zárúr bolǵan almastırıp bolmaytuǵın qanday da belgisiz element bar, degen juwmaqqa kelgen. K. Funk birinshi bolıp kristall halda ajıratıp alınǵan “berli-beri” keselligi rawajlanıwınıń aldın alǵan organikalıq elementtı tapqan hám óz quramında aminoguruhlarni saqlaǵanı ushın bul belgisiz elementlardı “vitaminlar” dep atawdı usınıs etken (zaqım. vita - turmıs degeni bolıp tabıladı). Haqıyqattan da, vitaminlarning kóbisi óziniń quramında aminoguruhlarni saqlamasa da “vitaminlar” dep atalıwı biologiya hám medicinada bekkem saqlanıp qalǵan.
vitaminlar shártli túrde vitaminlar hám vitaminsimon elementlarǵa bólinedi. vitaminsimon elementlar biologiyalıq ózgeshelikleri menen vitaminlarga uqsaydı, lekin ádetde kóp muǵdarda talap etiledi. Hámme organizmler ushın bir birikpediń ózi vitamin bolıp esaplanbaydı. Mısalı, askorbin kislotası adam hám teńiz cho'chqasi ushın vitamin esaplanadı, sebebi olarda sintezlanmaydi, kalamush qoyan hám ıytlar ushın bolsa askorbin kislotası vitamin esaplanbaydı, sebebi ol bul haywanlardıń toqımalarında sintezlanadi..
Ayırım vitaminlar awqat menen birge ótken zamanlaslar formasında - provitaminlar kórinisinde boladı hám olar toqımalarda vitaminlarning biologiyalıq aktiv formalarına aylanadı.
Isheklerde sıpalganda ótken yog'da eruvchi vitaminlar toqımalarda toplandı ; suwda eriytuǵın vitaminlar kofermentlarga aylanadı hám apoferment menen baylanısqan halda quramalı ferment quramına kiredi. Fermentlerdiń jasaw múddeti shegaralanǵan bolǵanlıǵı sebepli kofermentlar bóleklenediler hám organizmden túrli metabolitlar kórinisinde shıǵarıp jiberiledi. Yog'da eriytuǵın vitaminlar da katabolizmga ushraydı, lekin olar suwda eriytuǵın vitaminlarga salıstırǵanda astelew bóleklenedi. Usınıń sebepinen de awqat menen birge vitaminlar mudami kirip turıwı kerek.
vitaminlar disbalansi jetiwmegen (teris balans ) hám artıqsha (oń balans ) kórinislerinde kórinetuǵın boladı. vitaminning bólekan jetiwmasligi gipovitaminoz, júdáyam tańsıq bolıwı - avıtamınoz dep ataladı. Bir vitaminning jetiwmasligi monogipovitaminoz, bir neshesiniń jetiwmasligi bolsa - poligipovitaminoz dep ataladı. Aziya, Afrika hám Qubla Amerika mámleketleriniń ayırım aymaqlarında xalıq birdey ósimlik tábiyaatına iye bolǵan awqat ónimlerin tutınıw etkende avıtamınoz jaǵdayları ushraydı. Toqımalarda vitaminlarning artıqsha toplanıwı gipervitaminoz dep ataladı. Ol yog'da eriytuǵın vitaminlar ushın tán.