Joba : Kirisiw Vitaminler haqqında ulıwma túsinik. Vitaminlerdiń klassifikaciyası. Organizmde vitaminler metabolizbe hám teń salmaqlılıqınıń aynıwı. Juwmaqlaw Paydalanilgan adebiyatlar Kirisiw

3. Organizmde vitaminler metabolizbe hám teń salmaqlılıqınıń aynıwı.
Folat (pteroilglutamin) kislota 1941-jılda ósimliklerdiń jasıl bargidan ajıratılǵan. Ol ush strukturalı birlikten dúzilgen: pteridin, paraaminobenzoat hám glutamat kislotalar. Awqat quramındaǵı folat kislota isheklerde sıpaladi. Silekey qabatda tetragidrofolat kislotası (TGFK) hám N5-metil-TGFK payda boladı. Qanda folat kislotasınıń tiykarǵı 87% eritrotsitlarda, qalǵanları plazmada boladı. Ol bawır, búyrek, silekey qabatlarda saqlanadı. Deneden ter hám sidik arqalı shiǵarıladı. Folat kislotasınıń bioximiyalıq funkciyaları onıń koferment formaları : N5-formil-TGFK, N10 -formil-TGFK, N5, Nl0-metenil-TGFK, N5, N10 -metilen-TGFK hám N5-metil-TGFK menen baylanıslı. Barlıq kofermentlar bir-birine ótip turıwadı. TGFK formasında bir uglerodlı gruppalardı tasıwda qatnasadı. Bir uglerodlı gruppalar kofermentning bir formasından ekinshishakliga kóshiriledi hám de purin hám pirimidin tiykarları sintezida, yamasa birpara aminokislotalardı (serindan glitsin, gomotsisteindan metionin) payda bolishida qatnasadı. Kofermentlar dUMF den dTMF payda bolishini támiyinleydi. Sol sebepli, nukiein kislotalar sintezida hám kletka bóliniwinde zárúrli rol oynaydı.
Kalamushlarda folat kislota jetiwmaganida aldın leykopeniya, keyin bolsa anemiya rawajlanadı. Folat kislota tańsıqlıǵı nátiyjesinde eritropoez júz bolatuǵın suyek ko'migi kletkalarında DNK sintezi buz'ladı hám periferik qanda DNKni kem saqlawshı jas kletkalar -megaloblastlar payda boladı, leykopeniya baqlanadı.
Ósimlikler jasıl bargi hám qamır tırıs folat kislotaǵa bay esaplanadı. Sonıń menen birge ol bawır, búyrek, gósh hám basqa ónimlerde boladı. Ishek mikroflorasi onı jetkilikli muǵdarda sintezlaydi. Táwliklik norması -1-2 mg.
vitamin PP.
vitamin PP (nikotin kislota, nikotinamid, niatsin) 1937-jılda K. Elvegeym tárepinen bawır ekstraktidan ajıratılǵan. Nikotinkislota piridin qatarına kiretuǵın birikpe bolıp, karboksil gruppanı saqlaydı (nikotinamid amid toparı bar ekenligi menen parıq etedi).
Avıtamınoz belgileri: tiykarǵı belgi bolıp pellagra esaplanadı. Bunda teri (dermatit), as qazan -ishek jolı (diareya) hám oraylıq nerv sistemasında (demensiya) ózgerisler ketedi.
Biologiyalıq wazıypası : vitamin PP oksidlanishli-qaytarılıw reakciyalarında qatnasuvshı kóplegen degidrogenazalarning NAD hám NADF kofermenti quramına kiredi. Atap aytqanda, olar proton hám elektronlardı tasılıwında, sintetik processlerde hám fermentlerde allosterik regulyator funkciyalarnibajaradi.
Tábiyaatda tarqalıwı hám táwliklik mútajligi: ósimlik hám haywan organizmlerinde keń tarqalǵan bolıp, insan ushın tiykarǵı dáregi tómendegiler esaplanadı : gúrish, nan, kartoshka, gósh, bawır, búyrek, geshir hám basqalar. Táwliklik norması 18 mg.
C vitamini
C vitamini (askorbin kislota ) kúshli kislota bolıp, 2- hám 3-uglerod atomlarında qayta dissotsiyalanuvchi yenol gidroksil gruppaların saqlaydı. Askorbin kislota as qazan -ishek jollarında ápiwayı diffuziya menen sıpaladi. Qanda erkin hám beloklar menen baylanısqan halda ushraydı. Askorbin kislotası kóp muǵdarda búyrek ústi bezi, bawır hám ókpede jaylasqan. Erkin jaǵdayda yamasa onıń ónimleri sidik arqalı shiǵarıladı. Askorbin kislotası oksidleniw-qaytarılıw reakciyalarında vodorod donori esaplanıp, degidroaskorbin kislota menen redoks-juplıq payda etedi. Askorbin kislota tómendegi processlerde qatnasadı :1) triptofanni gidroksillanishi (serotonin biosintezi);
2) 3, 4-digidroksifeniletilamindan noradrenalin payda bolıwı ;
3) n-gidroksifenilpiruvatni gomogentizin kislotasigacha gidroksillanishi;
búyrek ústi beziniń qabıqloq bóleginde gormonlar biosintezida steroidlarni gidroksillanishi;
karnitin biosintezida beta-butirobetainni gidroksillanishi;
ishekten temirdi sıpalishida Fe3+ni Fe2+ga aylanıwı ;
temirdi transferrindan ajırasıwı hám toqımalarǵa ótiwi;
folat kislotanı koferment formasına ótiwi;
kollagen sintezida prolin hám lizin qaldıqların gidroksillanishi.
Avıtamınoz Sbeigilari: Kollagen sintezining aynıwı nátiyjesindeqon-tamır diywalları hám tayansh toqımalar strukturası ózgeredi. Glikoproteinglikanlar ónimbo'lishi buz'ladı, gemorragik jaǵdaylar hám suyek shemirshek toqımalarında spetsifik ozgarishlar payda boladı. Dene salmaǵınıń tómenlewi, ulıwma holsizlik, júrek urıwı, júrekte awrıw baqlanadı. Singa keselliginde tiykarlanıp qan-tamırlar mort, ótkezgishligi artadı, nátiyjede teri hám teri astına mayda qan quyilishlar (petexiya), jıyeklerdiń qanashi, odontoblastlar degeneratsiyasiga sebep boladı.
Biologiyalıq wazıypası : oksidleniw-qaytarılıwı processlerinde qatnasadı. Prolin valizinning gidroksillanish reakciyaları, búyrek ústi bezi gormonlarj, triptofan sintezida qatnasadı. vitamin Sasosan ósimlik tábiyaatına iye bolǵan ónimlerde ushraydı. Qızıl burısh, salat, kapusta, xren, ukrop, qara smorodina sıyaqlı ónimler askorbin kislotanıń dáregi esaplanadı. Bir kúnlik tutınıw norması - 75 mg.
Juwmaq
Tábiyaatda ulkeyip jetken adamdı hám jas balanı hámme vitaminlerge bolǵan zárúriyatın tolıq qandiradigan ónim joq. Sol sebepli ılajı bolǵanınsha kúndelik awqat ratsioni túrme-túr azıq-túlik ónimlerinen tashkil tabıwı kerek boladı. Oǵan haywan hám g'alla ónimleri qatarı palız eginleriler hám miyweler de kerek, Atap aytqanda sońǵı keltirilgen ónimler pishirilmagan túrde bolıwı jáne de maqsetke muwapıq..
Usınıń menen birgelikte vitaminlar tiykarlanıp azıq-túlik ónimleri menen organizmge kiriwin esapqa alıp joqarıda keltirilgeniday vitaminga bolǵan mútajlikti tolıqlaw qandırıw ushın bul azıq-túlik ónimlerin múmkin shekem sap (yaǵnıy pishirmagan) túrde qabıl qılıw maqsetke muwapıq. Bunnan tısqarı azıq awqat ónimlerine aspazlıq ishlovi beriw, olardı tımsallıq xolatiga alıp keliw, hár
qıylı múddetlerde sapasın joǵatmastán saqlanıwına erisiw de zárúrli áhmiyetke iye boladı.

Paydalanılǵan ádebiyatlar :
1. Pleshkov B. P. Bioximiya selskoxozyaystvennx rasteniy. M. “Kolos” 1969 g.
2. Lebedov S. I. Fiziologiya rasteniy. M. 1988 g.
3. Yakushkina N. I. Fiziologiya rasteniy. M. 1980 g.
4. Mustaqimov G. D. Ósimlikler fiziologiyasi hám mikrobiologiya tiykarları. T. 1995 y.
4. Xo'jaev J. X Ósimlikler fiziologiyasi Tashkent “Mexnat” 2004
5. Rubin B. A. Kurs fiziologii rasteniy. M. 1976 g.
6. www. zıyanet. uz
http://fayllar. org