Joba: Arxiv hújjetlerin kataloglastırıw

JOBA:
1. Arxiv hújjetlerin kataloglastırıw.
2. Kataloglar sisteması hám olardıń tiykarǵı túrleri.
3. Kataloglardı arxiv hújjetlerinen keń paydalanıw daǵı áhmiyeti.
ÁDEBIYATLAR
1. Alimov I. hám basqa. Arxivshunoslik.
2. Katalog fondov sovetskogo perioda TsGA Uzbekistana. T., 1975.
3. Rudel'son K. I. Katalogizatsiya dokumental'nix materialov v arxivax.- M., 1959.
4. Teoriya i praktika arxivnogo dela.- M., 1966,- s 198-238.
5. Teoriya i praktika arxivnogo dela.- M., 1980,- s. 165-204.

I. Arxiv hújjetlerin klassifikatsiyalash degende bul hújjetler mazmunı, ob'ektleri, predmetleri arasındaǵı logikalıq baylanıslılıqtı anıqlaw, hújjetler degi informaciyalardı tártipke salıw hám demde tabıw usılı bolıp tabıladı. Arxiv jumısındaǵı hújjetlerdi klassifikatsiyalash kataloglar dúziwge, maǵlıwmatlardıń mexanizatsiyalasqan hám avtomatlasqan qıdırıw usılın shólkemlestiriwge qaratıladı.

Katalog - bul arxiv málimlemeleriniń bir túri. Ol jaǵdayda hújjetler haqqındaǵı (kartochkalarǵa jazılǵan ) informaciyalar temalar, tarmaqlar boyınsha gruppalastırılgan boladı. Katalog - bir fondga, pútkil bir arxivǵa, hátte respublika arxiv fondına dúzilgen bolıwı múmkin. Katalog fondlararo, arxivlararo málimleme esaplanadı. Ol arxiv málimlemeleri arasında zárúrli orın tutadı.
Kataloglar - arxivlarda saqlanıp atırǵan hújjetler quramı hám mazmunı haqqında maǵlıwmatlar alıw imkaniyatın beredi. SHuning ushın hár bir arxivda hújjetlerdi kataloglastırıw jumısları ámelge asıriladı. Arxiv hújjetlerin kataloglastırıw degende - katalog dúziw processindegi barlıq jumıslar názerde tutıladı. Bul processda tómendegi islerdi názerde tutıw kerek, yaǵnıy kataloglardı dúziw sxemaların islep shıǵıw, hújjetlerdi tabıw, hújjetlerdi tańlap alıw, hújjetlerdi bayanlaw, sonıń menen birge kataloglar túrlerin, olardı dúziw usılların anıqlaw jumısları názerde tutıladı.
Kataloglar ayriqsha dúzılıwǵa iye. Tarmaq, mashqala, tema, másele, famılıyalar. Sáneler boyınsha birlestirilgen hújjetler haqqındaǵı maǵlıwmatlar katalog daǵı bólimler, bólindiler, temalar hám basqa bóleklerdi quraydı.
II. Kataloglar dúzilisin belgileytuǵın arxiv jumıs hújjetleri bar. Bul tarx dep atalıwshi- hújjetler haqqındaǵı informaciyalar gruppası bolıp tabıladı. Hújjetler haqqındaǵı informaciyalardı gruppalaw tarxi jazba yamasa grafikalı hújjet bolıp tabıladı. Bul tarx málim logika tiykarında dúziledi. Yaǵnıy hújjetlerden alınǵan informaciyalardı bóleklerge bolıp jaylastırıwǵa mólsherlengen katalogdıń gruppa dizimi bolıp tabıladı. Mine sol tarx arqalı hújjetlerdi úyreniw, kartochkalarǵa bayanlaw hám kartochkalardı katalogda gruppalaw, jaylastırıw ámelge asıriladı. Katalogdıń gruppa tarxi hújjetlerdi tabıw, bayanlaw jumıslarınan aldın dúziledi. Tarx bólekleri málimleme dúziwshiler, qánigeler qatnasıwında anıqlanadı hám belgilenedi.
Hújjetler haqqındaǵı informaciyalar katalogda katrochkalarga jazılıp, jaylastırıladı. Kartochkalarda bayanlaingan informaciyalar ayırım hújjet, bir jıynama bet yamasa bir-birine uqsas bir gruppa qaplarǵa tiyisli maǵlıwmatlardı óz ishine aladı. SHu menen katalog kartochkalaridagi maǵlıwmatlar jıynama bet yamasa bir-birine uqsas bir gruppa qaplarǵa tiyisli maǵlıwmatlardı, óz ishine aladı. SHu menen katalog kartochkalaridagi maǵlıwmatlar jıynama qaplar dizimindegi maǵlıwmatlardan parıq etedi. Ekenin aytıw kerek, dizimde bir jıynama jildga tiyisli maǵlıwmat beriledi. Katalog jıynama jildning ishindegi ayırım hújjetler tuwrısında da maǵlıwmat beredi. Katalogdıń dizimnen ústin tárepi de sonda bolıp tabıladı.
Katalogdıń tiykarǵı bólegi rubrika - bas bet bólegi bolıp tabıladı. Bul bólekte anıq máseleniń atı, shahsning famılıyası, sáne tuwrısında maǵlıwmatlar boladı. Katalog kartochkasında sol hújjettiń adresi de jazılǵan boladı. Izertlewshin famılıya qızıqtirsa, hújjet adresin jazıp alıp, arxivdan demde tawıp paydalanıwı hám izertlewi múmkin boladı.
Arxiv katalogları dúzılıw qaǵıydalarına kóre ekige bólinedi logikalıq dúzılıw daǵı kataloglar hám alfavit dúzilisindegi kataloglar. Birinshi tur kataloglarda arxiv hújjetleri haqqındaǵı maǵlıwmatlar logikalıq óz-ara baylanıslı halda boladı. Ekinshi tur kataloglarda bolsa hújjetler haqqındaǵı maǵlıwmatlar óz-ara baylanıspaǵan halda, yaǵnıy alfavit boyınsha jaylasqan boladı.
Logikalıq dúzılıw daǵı kataloglar quramına sistematik, xronologik, tema tiykarlarında dúzilgen kataloglar kiredi.
Alfavit dúzılıwlı kataloglar quramına - ısımlar, geografiyalıq atlar hám basqa kataloglar kiredi.

Sistematik katalog arxiv katalogları túrlerinen biri bolıp tabıladı. Bunda hújjetler haqqındaǵı maǵlıwmatlar bilim tarawları yamasa jámiyet ámeliy iskerligi tarawları boyınsha gruppalastırıladı. Keyin logikalıq baylanıstırnga halda izbe-iz jaylastırıladı. Sistematik katalog ulıwma hám ayırım túsiniklerdiń óz-ara baylanıslılıǵı hám munasábeti tiykarında dúziledi. Bunday bóliniw «oliydan ápiwayıga», «umumiydan ayırımga» principi boyınsha dawam etedi.

III. Házirgi kúnde kitapxana hám arxivlarda, sonday-aq Ózbekstan Respublikasında, «Universal onlıq gruppası (klassifikatsiyasi) » sistematik kataloglar ushın sistemasınan keń paydalanıladı. Bul sistema tiykarında mámleket arxivlarında sistematik kataloglar ushın gruppa tarxi islep shıǵılǵan
«Onlıq gruppa (klassifikatsiyasi) »dıń mánisi sonda, bir ulıwma túsinikke bo'ysungan, baylanısqan bir gruppa predmetler bir- sanı menen yamasa belgilengen bir san - dep qabıl etiledi. Ulıwma túsinikler ayırım túsiniklerge bólingen. SHu sistemaǵa tiykarınan arxiv daǵı barlıq maǵlıwmatlar 10 klassga (1 den 9 ǵa shekem, 0 - ulıwma ) bólingen. Olar óz gezeginde júzden, mıńnan bir bólim hám basqa mayda bóleklerge bólinedi.
«Universal onlıq gruppası (klassifikatsiyasi) »dıń tiykarǵı bólimleri tómendegiler:
0. Ulıwma bólim
1. Filosofiya
2. Dinge sıyınıw
3. Ijtmoiy pánler
4. Filologiya Filologiya
5. Matematika. Tabiy pánler
6. Ámeliy bilimler. Medicina. Texnika.
7. Kórkem óner fotografiya. Tamashalar.
8. Ádebiyat. Ádebiyattanıw ilimi.
9. Úlketanıwlıq. Tariyx. Geografiya.
Bibliografiya.
Mámleket arxivlarında sistematik kataloglar 60 -jıllardan keyin keń tarqala baslaǵan. Oǵan shekem arxivlarda tiykarınan tema boyınsha kataloglar dúzilgen.
Tema boyınsha kataloglar tiykarǵı málimlemelerden biri esaplanadı. Oday kataloglarda tema taǵı kishi temachalarga bólinedi. Olar da óz gezeginde taǵı mayda bóleklerge bólinedi. Buǵan tariyxımızdan kóplegen mısallar keltiriwimiz múmkin.
Xronologik katalog - bunday katalog gruppası tariyx dáwirler, ásirler, jıllar sıyaqlı bóleklerge bólinedi. Hár bir dáwir ásirlerge, ásirler on jıllıqlarǵa bóliniwi múmkin. Hár bir ásir katalogdıń bólimi esaplanadı. Bólimler bólindilerge - ellik, otız, jigirma, on jıllıqlarǵa bólinedi.
Ísımlar katalogında bólimler famılıyalardan ibarat boladı. Bólimler ishinde bólindiler ol yamasa bul shaxs iskerliginiń ol yamasa bul qırların yoritadi.
Bólimlerde famılıyalar alfavit boyınsha jaylastırıladı. Bólindiler hám bólindiniń bóleksheleri alfavit boyınsha emes, sistematik tárzde logikalıq túrde birin-ketin jaylastırıladı.
Geografiyalıq katalogdıń gruppa tarxi alfavit tártibinde jaylasqan geografiyalıq hám topografikalıq atlardan : wálayatlar, qalalar, rayonlar, awıllar, dáryalar, kól, suw bazaları hám basqalardan ibarat. wálayatlar, qalalar atları bólimler esaplanadı hám alfavit boyınsha jaylastırıladı.
Házir barlıq iri mámleket arxivlarında sistematik, ısımlar, geografiyalıq hám basqasha kataloglar bar. Bul málimlemeler izertlewshine ol islep atirǵan tema boyınsha kerekli arxiv hújjetlerin demde tabıw hám paydalanıw imkaniyatın beredi.