Joba: Kirisiw 1 Qorg’aw qurallarin du’ziw

4.Kompyuter tarmaqlarında qorǵawdı támiyinlew usılları.
Kompyuter tarmaqlarında informaciyanı qorǵaw dep paydalanıwshılardı ruxsatsız tarmaq, elementleri hám rezervlerine iyelik qılıwdı qadaǵan etıwdegi texnikalıq, programmalıq hám kriptografikaliq usıl hám qurallar, hám de shólkemlestirilgen ilajlarǵa aytıladı. Tikkeley telekommunikatsiya kanallarında informaciya qawipsizligin támiyinlew usıl hám quralların tómendegishe klassifikaciyalaw múmkin: Joqarıda keltirilgen usıllardı tómendegishe tariyplew qabıl etilgen. Tosqınlıq - apparatlarǵa, mag’luwmat tasıwshılarǵa hám basqalarǵa kiriwge fizikalıq usıllar menen qarsiliq ko’rsetiw dep aytıladı. Iyelikti basqarıw - sistema rezervleri menen islewdi tártipke salıw usılı bolıp tabıladı. Bul usıl tómendegi funksiyalardan ibarat :
-sistemanıń hár bir ob'ektin, elementin indentifikatsiyalaw, mısalı, paydalanıwshılardı ;
-identifikaciya boyınsha ob'ektti yamasa sub'ektti haqiqiy, túp ekenligin anıqlaw ;
-kepilliklerdi tekseriw, yaǵnıy saylanǵan jumıs tártibi boyınsha (reglament ) hápte kúnin, kúnlik saattı, talap etiletuǵın rezervlerdi qollaw múmkinligin tekseriw;
-qabıl etilgen reglament boyınsha islew sharayatların jaratıw hám islewge ruxsat beriw;
-qorǵalǵan rezervlerge etilgen shaqırıwlardı dizimnen ótkeriw;
-ruxsatsız háreketlerge juwap beriw, mısalı, signal beriw, óshirip qoyıw sorawnamani orınlawdan waz keshiw hám basqalar.

Fizikaliq texnikalıq qurallar —bu avtonom túrde isleytuǵın apparat hám sistemalar bolıp tabıladı. Mısalı, ápiwayı qapı qulıpları, áynekte ornatılǵan temir tor, qoriqlaw elektr úskeneleri fizikaliq texnikalıq qurallarǵa kiredi.Programmalıq qurallar - bul informaciyalardı qorǵaw funksiyaların orınlaw ushın mo’lsherlengen arnawlı programmalıq támiynat bolıp tabıladı. Informaciyalardı qorǵawda birinshi náwbette eń keń qollanılǵan programmalıq qurallar házirgi kúnde ekinshi dárejeli qorǵaw quralı esaplanadı. Buǵan mısal retinde parol sistemasın keltiriw múmkin. Shólkemlestirilgen qorǵaw quralları —bu telekommunikatsiya úskeneleriniń jaratılıwı hám qollaniliwi processinde qabıl etilgen shólkemlestirilgen-texnikalıq hám shólkemlestirilgen-huqıqıy ilajlar bolıp tabıladı. Buǵan tikkeley mısal retinde tómendegi processlerdi keltiriw múmkin: ımaratlardıń qurilisi, sistemanı proyetlestiriw, apparatlardı ornatıw, tekseriw hám jumısqa túsiriw. Etikalıq hám a’dep-ikramliliq qorǵaw quralları —bu esaplaw texnikasın rawajlanıwı aqibetinde payda bolatuǵın tártip hám kelisimler bolıp tabıladı. Bul tártipler nızam dárejesinde bolmasada, onı moyınlamaw paydalanıwshılardın’ abirayina zıyan jetkiziwi múmkin. Nızamlı qorǵaw quralları —bu mámleket tárepinen islep shıǵılǵan huqıqıy hújjetler esaplanadi. Olar tikkeley informaciyalardan paydalanıw, qayta islew hám uzatıwdı tártiplestiredi hám bul qaǵıydalardı buzıwshilardiń juwapkershiliklerin anıqlap beredi. Mısalı, O’zbekstan Respublikası Oraylıq banki tárepinen islep shıǵılǵan qaǵıydalarında informaciyanı qorǵaw gruppaların shólkemlestiriw, olardıń kepillikleri, minnetlemeleri hám juwapkershilikleri anıq kórsetip berilgen. Qawipsizlikti ta’miynlew usılları hám qurallarınıń rawajlanıwın úsh basqıshqa ajıratıw múmkin: