Joba: Kirisiw

2.Ximiyaliq ózgeshelikleri

Ionli baylanis. Teris elektrleniwshilik jaǵinan bir-birinen úlken pariq qiliwshi atomlar o'z-ara tásirleskeninen ion baylanis kelip shiǵadi. Misali, tipik melallar litiy Li, natriy Na, kaliy K, kaltsiy Ca, strontsiy Sr, bariy Ba lar tipik metallemesler, tiykarinan galogenler menen ion baylanis payda etedi. Biraq soni da názerde tutiw kerek, siltili metallar hátte kislorod hám kúkirt siyaqli teriselektrleniw elementler menen oz-ara tásirleskende de toliq ion baylanisi payda bolmaydi

Bul baylanisti úzip taslaw ushin zarúr bolǵan energiya muǵdariniń baylanis energiyasi dep túsiniw kerek. Baylanis energiyasi 1 mol zatqa tuwri keletuǵin kilodjoullar esabinda belgilenedi. Máselen, Imol vodorodtiń baylanis energiyasi 435 kDJ/mol ge teń.
Baylanislar puxtaliǵiniń birdeyligi valent orbitallariniń gibridleniwi, yaǵniy olardiń jiljiwi hám ko'rinisi hámde energiyasiniń teńlesiwinen túsindiriledi. Bul halda atom eleklron orbitallariniń dáslepki ko'rinisi hám energiyasi o'z-ara o'zgeredi hám bir qiyli formaǵa hám energiyaǵa iye boladi. Gibrid orbital assimetriyaliq hám yadrodan bir tárepke qatti sozilǵan boladi (1-súwret).

Gibrid orbitallar elektronlariniń qatnasmda payda bolatuǵin ximiyaliq baylanis gibrid ermes sap s hám p- orbitallanniń elektronlari qatnasinda payda bolǵan baylanistan puqtaraq boladi, sebebi gibridleniwde orbitallar bir-birin ko'birek qaplaydi. Belgili atomniń baylantslari payda boliwinda túrli tiptegi elektronlar (s hám p- elektronlar) qatnasqanda gibridleniw ámelge asadi. Bunda gibrid orbitallar sani dáslepki orbitallar sanina teń boladi. Solay etip, BeCI, molekulasinda ximiyaliq baylanis payda boliwinda orayliq atomniń, yaǵniy berilliydiń bir s hám bir p elektroni qatnasadi. Bul jaǵdayda orbitallardiń sp- gibridleniw (es-pe-gibridleniw, dep oqiladi) payda boladi (2-súwret). Eki gibrid orbital bir-birine salistirǵanda I80⁰li múyesh astinda jaylasqan yaǵniy BeCI, molekulasi siziq tárizli — úsh atomniń hámmesi bir siziqta jaylasqan (3.4-súwret).

(s+p)

eki sp- orbitallar

Orbitallar

Bor xlorid BCI₃ molekulasinda orayliq atom orbitallari gibridenedi (es-pe-eki-gibridleniw, dep oqiladi). Bor atominda gibridleniwinde bir hám eki p- eleklronlar orbitallari qatnasadi, buniń nátiyjesinde bir-birine salistirǵanda 120° li múyesh astinda jaylasqan úsh gibrid orbitallar payda boladi (3.5-súwret)

(s+p+p)- _{orbitallar úsh sp}² _orbitallar

Valent orbttallariniń sp¹- gibridleniwi

Zatlardiń kristall hám amorf halati.

Zatlar úsh túrli: gaz, suyiq hám qatti agregat halatta boliwi múmkin. Zattiń gaz hám suyiq halatmda bo'leksheler tártipsiz jaylasqan boladi, bul bo'leksheler arasinda o'z-ara tártisiw kúshi bo'lekshelerin bir jerde turip turiw jeterli emes, soniń ushin bunday agregat halatdaǵi zatlardiń belgili ko'rinisi bolmaydi. Qatti deneler, suyiq hám gaz tárizli denelerdiń kerisi, belgili o'zinshe ko'riniske iye bolip bul ko'rinis qanday jaǵdayda turiwina qaramastan saqlap qaladi.

Qatti zatlar ishki dúziliske yaǵniy bo'leksheleriniń bir-birine salistirǵanda qanday tártipte jaylasqanliǵina qarap kristall hám amorf zatlarǵa bo'linedi.
Bir zattiń o'zi hám kristall, hám amorf halatta boliwi múmkin (máselen, kristall haldaǵi kvarts amorf haldaǵi qum), biraq kristall halat
barqulla amorf halatqa qaraǵanda turaqli boladi.
Tábiyatta amorf halatdaǵi zatlar kristall zatlarǵa qaraǵanda az ushiraydi. Tábiyiy hám jasalma smolalar barqulla amorf halatda boladi. Amorf denelerdiń eń tipik wákili ádettegi silikat shiyshe, sol sebepli amorf halatin shiyshe tárizli halat dep júritiledi.
Paydalanılǵan ádebiyatlar
1.Google.com
2.yandex.com
3.ziyonet.uz
4.kitapxana.uz