Joba Rejissyor ssenariysi

ADEBIY SSENARIY
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy - bul pıtken kinodramaturgik dóretpe. Ol jaǵdayda islep shıǵılǵan saqnalar hám epizodlardan shólkemlesken syujetning tolıq, izbe-iz hám anıq xarakteristikası, dialoglar hám qaharmanlardıń obrazların ashıp beriw. Kórkem ádebiyatqa baylanıslı kino ssenariysi, janridan, forması hám stilistik qásiyetlerinen qaramastan, kinodıń islep shıǵarıw hám ekonomikalıq talaplarına juwap beriwi kerek. (SSSR ministrler Keńesi janındaǵı kinematografiya komiteti baslıǵınıń 1971 jıl 14 apreldegi 188-sanlı buyrıǵı menen tastıyıqlanǵan úlgili stsenariy shártnaması )
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy-bul film óndiristiń ayriqsha hám islep shıǵarıw talaplarına juwap beretuǵın tolıq haqılı shıǵarma bolıp, ol jaǵdayda vizual hám dawıslı suwretlerdi esapqa alǵan halda B. N. Konoplev " film islep shıǵarıw tiykarlari"
Tiykarınan, ilgeri kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy dep atalǵan zat búgingi túsinikte kino ssenariysi.
Eger birpara kompaniyalar ele da túsinikten paydalanadılar kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy kino ssenariysini anıqlaw ushın.
" Jumıs kólemin asırıw" ushın birpara ssenariy agentlikleri kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy hám ssenariy jaratıwdı arnawlı ajratadılar, bul bolsa tájiriybeli prodyuserlar tárepinen túbirge bastırılǵan.
" Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy" túsinigi tek rejissyorlik ssenariysi hám filmdiń tiykarın shólkemlesken kino ssenariysini parıqlaw ushın kiritilgen, sebebi rejissyorlik ssenariysi da, kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy da kino ssenariysi bolǵan.
Sovet dáwirinde kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyni jaratıw film jaratılıwınıń bólek dáwirinde ajralıp turardı. Olar ele da sonday qılıwadı.
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyning tiykarǵı elementleri
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı kino ssenariysi derlik mudamı tómendegi standart bloklardıń tártibi bolıp tabıladı:

• 
  " waqıt hám saqna" blokı
  
• 
  " háreket xarakteristikai" blokı
  
• 
  " qaharman nomi" blokı
  
• 
  " qaharman nusqası" blokı
  
• 
  " Remark" blokı
  
• 
  " kredit" blokı
  

Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyning forması birinshi náwbette juwmaqlawshı ónim-filmdiń islep shıǵarıw qásiyetleri menen belgilenedi.
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyning syujet qurılısı
Filmdiń hár qanday kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariysi, janridan qaramastan, shama menen bólimlerge bóliniwi múmkin: ekspozitsiya-bul erda tamashagóy bas qaharman yamasa qaharmanlar, olar jasaytuǵınlıq dúnya, jay hám waqıt menen tanısadı ; syujet-bul qaharman yamasa qaharmanlar quramalılıqqa alıp keletuǵın júdá dramatik jaǵdayǵa túsip qalǵan birinshi waqıya ;
quramalılıq -bul qaharman yamasa qaharmanlar qashannan berli qandayda bir háreket etiwge májbúrli waqıya ; búklemler hám búklemler filmdiń eń úlken bólegi bolıp tabıladı, sebebi qaharmanlar engib ótetuǵın tosıqlarǵa dus keliwedi; kulminatsiya eń joqarı qaynaw noqatı bolıp tabıladı, bul erda " basqa jay joq" kórinedi; denouement-dramatik jaǵdaynı sheshiw; final (" baxıtlı tawısıw"; qaharmanlardıń filosofiyalıq oy-pikirleri; jańa sheńberge alıp keletuǵın waqıya ; hám basqalar )
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyni jaratıw procesi
Jaqtı stsenariyler ınjıqlıq tiykarında jaratılǵan, biraq ádebiyatda bolǵanı sıyaqlı birdey princip ámel etedi: " siz jazolmaysiz-jazbang".

Olar ssenariy avtorınıń sanasında tuwılıp, keyin qaǵazǵa shashılıp ketiwedi.

Biraq ideya ámeldegi bolǵanda ne qılıw kerek hám siz onı qaǵazǵa qanday taslawdı bilmayapsizmi? Yamasa jazıw qálewi bolmaǵanında, lekin jazıw kerekpe?
Onıń ushın tek professional ssenariy avtorlarına tanıs bolǵan arnawlı náziklikler bar.
Bir pikirge iye bolǵanıngizdan keyin, onı sózler formasında dúziń. Sorawǵa juwap beretuǵın eki yamasa ush gáp: " film ne haqqında? ». Bul xarakteristika " log line" dep ataladı.
Sizdiń ideyańız sóz menen kórsetilgeninde, sizdiń pikirińiz syujetga kiritiliwi kerek. Siz onıń prezentaciyası janrini tańlaysiz hám keyin syujet jazasız. Onıń ushın bólek hújjet - " konspekt" bar. Konspekt - bul syujetni kórkem ádebiyatqa baylanıslı formada usınıw. Birpara baslanǵısh jazıwshılar bul hújjetti jazbaganlarida qáte qılıwadı. Keleshekte olardıń pıtken ssenariysida syujet pútkilley basqa tárepke ketiwi múmkin.
Gúrriń haqqında qarar qabıl etkeningizdan keyin, siz ózińizdiń gúrrińńizda qatnasatuǵın belgiler xarakteristikaın jaratılıwmasıńız kerek. Xarakteristikada belgiler tiykarǵı hám ekilemshi bólinedi, tolıq kórsetiledi: at, ákesiniń atı, famılıyası, jası, kásipi, aǵayınlıq hám basqa belgiler menen basqa baylanıslar. Onıń ushın" belgiler xarakteristikası beti " (" personaj") bar. Ajam jazıwchilarning tez-tez ushraytuǵın qátesi-bul belgiler qásiyetleriniń shálkesligi. Bir saqnada qaharman 30 jasda, ekinshisinde bolsa 35 jasda, aksiya ertesi kúni bolıp ótedi.
Súwretke alıw ob'ektleri sanı hám olardıń xarakteristikası islep shıǵarıw ushın júdá zárúrli bolıp tabıladı. Súwretke alıw ob'ekti-bul saqna. Saqna tiykarınan qaharmanlardı xarakteristikalaydı hám sol sebepli xarakteristikanı talap etedi. Súwretke alıw ob'ektleri bolǵan intiluvchan jazıwshılar belgiler menen birdey qátelerge jol qoyıwadı. Bir kúni kvartira súwretler menen bezetilgen, basqa kúni " bos xana". Soraw tuwıladı : kvartira urlıqpa? Súwretke alıw ob'ektlerin xarakteristikalaw ushın bólek hújjet ámeldegi — " súwretke alıw ob'ektleri dizimi".
Jurnal sızıǵı, konspekt, personajlarni xarakteristikalaw beti hám súwretke alıw ob'ektleri beti keyinirek ssenariy avtorın ssenariyni jazıwda ózin ózi basqarıw, sonıń menen birge elementar logikalıq qátelerden shaǵılısıw ushın xızmet etedi. Bul hújjetler keńeytiriliwi múmkin hám keleshekte olar súwretke alıw toparınıń jumısın ápiwayılastıradı.
Súwretke alıw ob'ektleri hám qaharmanları qanshellilik kem bolsa hám syujet qanshellilik qızıqlı bolsa, filmdi ssenariy tiykarında súwretke alıw múmkinshiligı sonshalıq joqarı boladı.
Barlıq berilgen hújjetlerdi dúzgeningizdan keyin, siz saqnalar hám epizodlarning izbe-izligin anıqlawıńız kerek. Onıń ushın bólek hújjet de ámeldegi bolıp, ol " stsenariy rejesi" (" poepizodnik", " posernik", " blochnik" hám basqalar ) dep ataladı. Ol jaǵdayda siz waqıyalar hám háreketler izbe-izligin bayanlaasız.
" Stsenariy rejesi" dúzilgende, siz joqarıda aytılǵanlardıń barlıǵı tiykarında dialoglardı (tuwrıdan-tuwrı ssenariy) jazıwdı baslaysiz. Dialoglarda personajlarning belgilerin hám " soylesetuǵın tolıq maǵlıwmatlarni" ashıp beriwge bólek itibar beriledi, sebebi hárekettiń ózi qashannan berli tolıq islep shıǵılǵan.
Sovet dáwirinen berli kórkem ádebiyatqa baylanıslı stsenariylerdi jaratıw texnologiyası ózgermadi. Ele da arzalar bar. Ssenariy ideyaların tańlaw kinostudiyalardıń birdey redaktorları tárepinen ámelge asıriladı, biraq házirde bazardıń tiykarǵı qatnasıwshıları : kino distribyutorlari hám televiziyalıq kompaniyalardıń pikirlerin esapqa alǵan halda. Bir muncha waqıt aldın Internet-kompaniyalar bul bazarǵa chiqa basladılar, olar kino ónimlerin buyırtpa qılıw ushın tezlikti asırmoqdalar.
Hám sonnan keyin ǵana, shártnama imzolangandan keyin, kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy jazıladı.
Kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariy tiykarında rejissyor-rejissyor " rejissyor ssenariysi" dep ataladı, bul kórkem ádebiyatqa baylanıslı ssenariyning vizual sheshimi esaplanadı.
Juwmaq
Ssenariydɪń eki qıylı bolıwı anıqlandi: kórkem ádebiyatqa baylanıslı hám rejissyorlik.
Sonıń menen birge, biz ssenariydiń hár bir túrin bólek kórip shıqtıq hám olar ortasında ulıwma hám parq ne ekenligin bilip aldıq.
Adebiyatlar
1. Б. Н. Коноплев «Основы фильмопроизводства» М. «Искусство» 1969 стр.91
2. Андрей Рублев. Киносценарий совм. с А. Михалковым-Кончаловским.-- "Искусство кино", 1964, No 4--5
3. Роберт Макки. История на миллион долларов. Мастер-класс для сценаристов, писателей и не только... Альпина нон-фикшн, 2010. - 456 с.