Jobasi: I. Kirisiw II. Tiykarģi bólim

Jobasi:
I.Kirisiw
II.Tiykarģi bólim
2.1. Ulli britaniya tabiyati
2.2.Ulli Britaniya ekonomikasi
2.3. Ulli Britaniya-Ózbekstan munasibetleri
III.Juwmaqlaw
IV.Paydalanilģan adebiyatlar

I.Kirisiw
Ullı Britaniya, Britaniya, (anglichan: Great Britain) yamasa Ullı Britaniya hám Arqa Irlandiya Birlesken Patshalıǵı (anglichan: United Kingdom of Great Britain and Northern Ireland) — Arqası -Batıs Evropadaǵı mámleket. Ullı Britaniya atawı (mámleket aymaǵınıń 90 % i sol aralda) hám Irlandiya atawınıń arqa-shıǵısiy bóleginde hám de olarǵa yondosh mayda atawlar (Anglsi, Uayt, Normand, Orkney, Gebrid, Shetlend hám basqalar ) de jaylasqan. Batıstan Atlantikalıq okeanı, shıǵıstan Arqa teńiz qorshap turadı. Ullı Britaniya mámleket tiykarǵı bóleginiń atı menen kóbinese Angliya dep ataladı. Maydanı 244, 1 mıń km2. Xalqı 68. 081 million [1] kisi (2020 -jıl ). Paytaxtı — London qalası. Tariyxan quram tapqan hám milliy tárepten hár túrlı bolǵan 4 basqarıw siyasiy bólim (Angliya, Uels, Shotlandiya hám oǵan yondosh atawlar, Arqa Irlandiya ) den ibarat. Men hám Normand atawları ǵárezsiz basqarıw aymaq esaplanadı [2]

II.Tiykarģi bólim
2.1.Ulli Britaniya tabiyati
Birlesken Korollıǵılıqtıń jer maydanı tiykarınan pastgekislik. Angliyanıń arqa-batısı toglikdan, orayı hám qublası -shıǵısı tegislik hám sertepa oypatlıqlardan, Shotlandiyanıń qirg'ogi egribugri, shalbar; bólegi tar hám tereń Glen-Mor depressiyasi 2 bólekke bolıp turǵan Arqa Shotlandiya tawlıqǵınan ibarat. Bul eki bólektiń qublaında (Grampian tawları ) mámlekettiń eń bálent shıńı — Ben-Nevis (1343 m) kóterilip turadı. Grampian tawlarınan qublaında Shotlandiya oypatlıǵı, odan jan. rokda Qubla Shotlandiya qiri (bálentligi 842 m ge shekem ) jaylasqan. Olardan batısda Kamberlend tawları (Skofell tog'i, 978 m) qáddi kótergen. Jan.ga tárep aral kengaya baradı ; bul jerde — Uels yarım aralning batısında Kembriy toglari (Snoudon tog'i, 1085 m) bar. Angliyanıń batıs qirg'og'ida keń qoltıqlar (Liverpul, Kardigan, Bristol), oraylıq hám qubla bólimlerinde oypatlıqlar (Shalbar.

Arqa Feni, London háwizi, Midlend, Xempshir), qatar asimmetrik tóbeler (bálentligi 200- 300 m) bar. Arqa Irlandiya ayırım kishikichik erneklerden (Antrim, Sperriin, Morn hám basqalar ) ibarat.

Birlesken Korollıǵılıqta paydalı qazilmalar kem. Tiykarınan temir rudası hám joqarı sapalı toshko'mir, tas duz, kaolin, azraq muǵdarda yonuvchi slanes qazib alınadı. Neft hám reńli metall kánleri bar. Arqa teńizdiń Birlesken Korollıǵılıq qirtog'i qasında tábiy gaz kánleri bar.

Birlesken Korollıǵılıqta mo''tadil teńiz ıqlımı xukmron; ol seryog'in, ózgeriwshen, tez-tez samal bolıp turadı. Qubla-batısında yanvardıń ortasha temperaturası 7°, shıǵısda 3, 5° ge shekem. Arqa-batısında jaz salqın, joqarı ıǵallıqdaǵı, qublası -shıǵısda talay jıllı hám qurǵaqlay. Arqada iyulning ortasha temperaturası 13°, qublası -shıǵısda 16, 5°. London jáne onıń átirapında temperatura júz kún dawamında 0°dan tómen, mámleket shıǵısında geyde —18° gachatushadi. Jawın jıl dawamında derlik bir normada (gúzek hám kishda bir az kóbirek) túsedi, qublası -shıǵısında jaz hám kuzda kóbirek jawadı. Shotlandiya, Arqa Irlandiya, Angliya menen Uelsning tawlıq jaylarında jawın eń kóp (1000 -1500 mm, ayırım orınlarda 3000 mm ge shekem ) jawadı. Qublası -shıǵısda 600-750 mm den aspaydı. Bultlı kún kóp, Kishda tez-tez rayon (Londonda qishda 1 ayda 7—10 kún) túsedi. Dáryaları kóp, suwlı, lekin qısqa. Tiykarǵı dáryaları — Severn, Temza, Trent, Mersi, Klayd. Dáryalar tiykarınan jawın suwidan to'yinadi; gúzek hám qishda to'lib oqadi, yaxlamaydi, kóbisi keme qatnaydigan kanallar menen birlestirilgen. Tawlarında kól kóp. Olardıń kópshiligi mızlıq hám tektonik háreket nátiyjesinde payda bolǵan. Eń iri kóli: LoxNey, LoxLomond, LoxNess. Shotlandiya shalbar. de tog'podzol topıraq, taw tóbelerinde tog'tundra topıraq, oypatlıqlarda, arqa-batısda hám arqaında chimli podzol topıraq, arqa jaǵada hám qublaında gúńgirt orman, ayırım jerlerde ajırıqlıqarbonatli hám ónimli allyuvial topıraqdar tarqalǵan. Arqaında tayga hám aralas ormanlar (qaraǵay, dub, aq qáyin), qublaında keń bargli ormanlar (dub, grab, shumtol) Usadi. Ormanlar Birlesken Korollıǵılıq maydanınıń 9 % ida qalǵan. Otlaqlar balshıq jerde ushraydı. Tawlardıń joqarı regionlarında taw otlaqları hám torfzorlar bar. Ormanlarda haywanlar júdá kem. Aytaqırlarda túlki, qoyan, almaxon, tipratikan, jer qazuvchi hár túrlı sút emizuvchilar ushraydı. Qustan jabayı kepter, shotland kakligi, úyrek, toqıldawıq, karqur hám basqa bar. Milliy baǵlar, orman qorıq jerleri bar.

Xalqınıń 81, 5 % i inglizlar. Uelslar yamasa valliylar (1, 9 %), shotlandlar (9, 6 %), irlandlar (2, 4 %) hám basqa xalıqlar bar. Mámleket tili hám xalıqtıń kupchiligi soylesetuǵın til — anglichan tili. Irlandlar, uelslar hám gellarning bir bólegi kelt tillerine kiretuǵın jergilikli tillerde soylesediler. Dindorlarning kópshiligi protestantlar; xalqınıń bir bólegi (sonday-aq irlandlar) katoliklar bolıp tabıladı. Xalıqtıń 90 % i qalalarda jasaydı (1996 ). Iri qalaları : London, Birmingem, Glazgo, Liverpul, Manchester, Sheffild, Lids.