Journal of marketing, business and management

1-jadval 
Elektron xizmat tushunchasiga xorijiy olimlar tomonidan keltirilgan 
ta’riflar 
№ 
Keltirilgan ta’rif 
Muallif 
1 
Elektron 
xizmat 
– 
ariza 
beruvchining 
ehtiyojlarini 
qondirish uchun uni taqdim 
etishning 
avtomatlashtirilgan 
elektron 
shakllaridan 
foydalangan 
holda 
axborot 
xizmati. 
Jidkova 
Oksana 
Sergeyevna 
Razvitiye 
sistem 
okazaniya 
elektronnix gosudarstvennix uslug 
naseleniyu (na primere Kurganskoy 
oblasti) avtoreferat. 2013 g. 
2 
Elektron 
xizmatlar 
deganda 
Avstraliyaning 
siyosiy 
va 
huquqiy 
doktrinasida 
davlat 
hokimiyatining 
ijro 
etuvchi 
organlari, hukumat tizimi 
tushunadi va u to'rt elementni 
o'z 
ichiga 
oladi: 
elektron 
demokratiya, 
elektron 
xizmatlar, 
e-boshqaruv 
va 
elektron hukumat. 
Danilov 
Nikita 
Arkadevich 
pravovoye 
regulirovaniye 
elektronnogo 
pravitelstva 
v 
zarubejnix stranax, Moskva 

2013 
3 
Elektron 
xizmatlar 
- 
bu 
AKTdan, 
shu 
jumladan 
Internetdan foydalangan holda 
elektron 
shaklda 
taqdim 
etiladigan moddiy va nomoddiy 
xizmatlarning har xil turlari. 
Vishnyakova Svetlana Sergeyevna. 
Formirovaniye sferы elektronnix 
uslug v Rossii: dis. ... kand. ekon. 
nauk: 08.00.05. Moskva, 2007 187 s. 
RGB OD, 61:07-8/2408 
4 
E xizmatlar - bu Internetdagi 
xizmatlar bo'lib, unda faqat 
tavsiflovchi 
ma'lumotlar 
mavjud bo'lgan an'anaviy veb-
saytlardan farqli o'laroq, sotib 
olish va sotish operatsiyalarini 
amalga oshirish mumkin. 
Chun Hai, J., Ibrahim. (2007). 
Fundamental 
of 
Development 
Administration. Selangor: Scholar 
Press. 
ISBN 
978-967-5-04508-0. 
http://lookup.computerlanguage.com/
host_app/search?cid=C999999&def=
652d7365727669636573.htm 
5 
Zeithaml va Bitner (2003) 
elektron xizmatni Internet orqali 
taqdim etiladigan veb-xizmatlar 
deb ta'riflagan. 
Zeithaml, V., Bitner, M.J. (2003). 
Services 
Marketing. 
Integrating 
Customer Focus across the Firm. 3rd 
ed. 2003, New York: McGraw-Hill. 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 27 
6 
Wilson (1998) “elektron xizmat 
– 
provayder 
va 
mijoz 
o‘rtasidagi elektron kanal orqali 
o‘zaro 
aloqada 
bo‘ladigan 
faoliyat yoki bir qator tadbirlar” 
deb ta’kidlagan. 
Wilson. 
(1998). 
NIST-Special-
Publication-800-16, 
Information 
Technology 
Security 
Training 
Requirements: 
A 
Role 
and 
Performance Based Model, 1998, 
National Institute of Standards and 
Technology: Gaithersburg. 
7 
Taherdoost va boshqalar. (2014) 
elektron 
xizmatlarning 
xususiyatlaridan foydalangan va 
quyidagicha umumlashtirilgan: 
nomoddiylik, jarayon tabiati, bir 
hil, 
ajralmaslik, 
egalik 
qilmaslik, o'zaro harakat, o'z-
o'ziga xizmat ko'rsatish, raqib 
emas. 
Taherdoost, H. et al. (2014). A 
review 
paper 
of 
e-services, 
technology 
concepts. 
8th 
International 
Conference 
Interdisciplinarity in Engineering, 
INTER-ENG 2014, Romania. 
8 
Elektron xizmatlarning ta'rifi, 
shuningdek, Kengash Nizomida 
(Yevropa Komissiyasi, 2006 
yil) belgilangan "e-xizmat" - bu 
Internet 
orqali 
etkazib 
beriladigan (yoki uni taqdim 
etish uchun Internetga yoki 
shunga 
o'xshash 
tarmoqqa 
tayanadigan elektron tarmoq) va 
uni 
ta'minlashda 
axborot 
texnologiyalariga juda bog'liq - 
ya'ni 
xizmat 
mohiyatan 
avtomatlashtirilgan 
bo'lib, 
insonning minimal aralashuvini 
o'z ichiga oladi va axborot 
texnologiyalari 
mavjud 
bo'lmaganda 
hayotiy 
qobiliyatga ega emas”. 
European 
Commission. 
2006. 
Directive on VAT Law on Value 
Added Tax (VAT) § 16 paragraph. 
18, Annex II. 
Amalga 
oshirilgan 
taxlillar 
tadqiqot 
elektron 
xizmatlarning 
asosiy 
xususiyatlarini aniqlash va tahlil qilish imkonini berdi. 
Elektron xizmatlarning mohiyatining o'ziga xos xususiyatlarini hisobga olgan 
holda, muallif ularning quyidagi turlarini ajratib ko'rsatadi: 
1) elektron xizmatlar ko'rsatuvchi sub’ektga ko’ra:
- hokimiyat organlari tomonidan taqdim etiladigan elektron xizmatlar,
- tashkilotlar tomonidan taqdim etiladigan elektron xizmatlar;
2) moddiy asosga ko’ra:

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 28 
- pullik asosda taqdim etiladigan elektron xizmatlar,
- bepul elektron xizmatlar;
3) xizmatni oluvchi (arizachi):
- jismoniy shaxslarga taqdim etiladigan elektron xizmatlar,
- yuridik shaxslarga elektron xizmatlar ko‘rsatish;
4) xizmat ko'rsatish uchun zarur bo'lgan sub'ektlar soni: 
- oddiy (asosiy) elektron xizmatlar; 
- kompleks (kompozit) elektron xizmatlar; 
5) ma'muriy-huquqiy tartibga solish darajalariga ko’ra: 
- tartibga solingan, 
- tartibga solinmagan; 
6) elektron xizmatlar ko'rsatish sohalariga ko’ra: moliya, soliq, bojxona va 
boshqalar. 
Elektron xizmatlar - bu kompyuter yoki Internetga kira oladigan boshqa shunga 
o'xshash qurilma orqali foydalanish mumkin bo'lgan xizmatlardir. 
Interaktivlik tushunchasi. Interaktivlik deganda biz, faqatgina, biz o’rganayotgan 
fan kesimida texnik vositalar, kompyuter, ularning dasturlari hamda foydalanuvchilar 
orasidagi o’rnatilgan muloqatni tashkil etish tushuniladi. Demak, Kompyuter 
dasturlari shunday yaratilganki, Biz u yordamida kompyuter bilan muloqat 
o’rnatamiz. 
Umuman olganda interaktivlik bu muloqat tizimini tashkil etish bilan bog’liq. 
Ya’ni, maqsadga ko’ra tizim elementlari orasidagi axborot ma’lumotlar almashinuvi. 
Ushbu tushuncha axborot nazariyasi, informatika va dasturlash, telekommunikatsiya 
tizimlari, sotsiologiya va boshqa sohalarda qo’llaniladi. 
Interaktivlik orqali foydalanuvchi moddiy, ma’naviy, ijtimoiy, iqtisodiy, axborot 
va ishlab chiqarishning turli manbalaridan ko’riladigan manfaat mavjud bo’lsa, unga 
interaktiv xizmat qilingan deb tushuniladi. Ya’ni, kompyuter dasturlari orqali 
foydalanuvchiga interaktiv xizmat tashkil etilgan deb tushuniladi. 
Internet tarmog’i orqali ko’rsatiladigan interaktiv xizmat turlari. Hozirgi vaqtda, 
hukumatimiz tomonidan interaktiv xizmatlarni shakllantirish, tashkil etish va ularni 
boshqarishga katta e’tibor berilmoqda. Interaktiv xizmatlarni tashkil etishning eng tez 
va yaxshi yo’li, bu, ularni internet tarmoqlari orqali amalga oshirish hisoblanadi. 
Mamlakatimiz qonunchiligiga binoan davlat elektron xizmati – ariza 
beruvchilarning so‘rovlariga ko‘ra amalga oshiriladigan, davlat organlarining 
vazifalarini bajarish bo‘yicha ular tomonidan ko‘rsatiladigan xizmat, elektron davlat 
xizmati – axborot-kommunikatsiya texnologiyalari qo‘llanilgan holda ko‘rsatiladigan 
davlat xizmati hisoblanadi. 
“Elektron hukumat” tizimini yaratishdan asosiy maqsad sub’ektiv faktorlarni 
kamaytirgan holda davlat xizmatidagi mansabdor shaxslarni fuqarolar bilan 
yaqinlashtirishni ta’minlashdir. Bundan jamiyat hech bo‘lmaganda poraxo‘rlik va 
korrupsiyaning kamayishi ko‘rinishida foyda ko‘rishi mumkin. 
Albatta, sodir bo‘ladigan o‘zgarishlar saylov tizimi, qonunchilik faoliyati, 
barcha darajadagi hokimiyatlarning fuqarolar oldidagi mas’ulligi nazoratini amalga 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 29 
oshirish tizimlari, ularning birlashma-lari va tadbirkorlik faoliyatini qamrab olishi 
lozim. Qisqacha qilib aytganda, bu jarayonni jamiyat hayoti asosini aniqlovchi uch 
muhim sub’ektning o‘zaro munosabatlari ko‘rinishida tasavvur qilish mumkin Bular: 
davlat, mamlakat fuqarolari va biznes sub’ektlardir. Bunda fuqarolar birgalikda 
fuqarolik jamiyatini tashkil etsa, biznes sub’ektlari esa mamlakatning iqtisodiyotini 
aniqlaydi, davlat esa o‘zaro munosabatlarni birlashtiruvchi yoki integratsiyalovchi 
tizim hisoblanadi. Bu munosabatlar quyidagi uchta nim tizim yoki boshqacha 
aytganda, “Elektron hukumat” tizimining tarkibiy modullarida namoyon bo‘ladi: 
-davlat boshqaruv organlarining o‘zaro aloqalariga yo‘naltirilgan modul G2G 
(jahonda qabul qilingan davlat davlat uchun - government to government jumlasining 
qisqartmasi asosida qabul qilingan belgi); 
-hukumat muassasalari, davlat boshqaruv organlari bilan biznes sub’ektlari 
o‘rtasidagi o‘zaro munosabatlarga yo‘naltirilgan modul G2B (davlat biznes uchun - 
government to business); 
-hukumat muassasalari, davlat boshqaruv organlari bilan fuqarolar o‘rtasidagi 
o‘zaro munosabatlarga yo‘naltirilgan modul G2C (davlat fuqralar uchun - 
government to citizens). 
“Elektron hukumat” tizimi, xususan, uning G2G moduli to‘g‘risida so‘z 
yuritganda, barcha darajadagi davlat hokimiyati organlarining boshqaruv 
jarayonlarini axborotlashtirish, bu organlarni aholi va biznes sub’ektlari bilan o‘zaro 
munosabat funksiyalarini qo‘llab-quvvatlovchi kompyuter tizimlarini yaratish 
tushuniladi. Agar idoralarda ushbu jarayonlar avtomatlashtirilmagan bo‘lsa yoki 
elektron hujjat aylanishi mavjud bo‘lmasa, davlatning ichki transaksiyalari amalga 
oshirilgan va qog‘ozsiz ish yuritish rejimi joriy etilgan deb bo‘lmaydi. Bu borada 
faqat alohida joriy qilingan amaliyotlar, masalan, elektron pochta orqali ma’lumot 
jo‘natib, qog‘ozga chop etib, mansabdor shaxsga qo‘l qo‘ydirish jarayoni elektron 
hukumat tizimidan yiroqdir. 
Axborot texnologiyalarini joriy etish va axborot resurslarini shakllantirishdan 
tashqari elektron hukumat normativ-huquqiy baza qabul qilishni ham talab etadi. 
Ya’ni, hujjat elektron ko‘rinishining qog‘ozdagi ko‘rinishi bilan huquqiy jihatdan 
teng kuchga ega ekanligi va u bilan asosiy bosh hujjat ko‘rinishida ish yuritish 
mumkinligiga asos bo‘la oladigan normativ-huquqiy hujjatlar zarur bo‘ladi. Bularga 
“Axborotlashtirish to‘g‘risida”gi, “Elektron raqamli imzo to‘g‘risida”gi, “Elektron 
tijorat to‘g‘risida”gi va “Elektron hujjat aylanishi to‘g‘risida”gi qonunlarni misol 
qilish mumkin. 
G2G moduli butun elektron hukumat tizimining asosini tashkil etib, bu modulsiz 
axborot kommunikatsiya texnologiyalarini davlat boshqaruvida joriy etib bo‘lmaydi. 
Davlat boshqaruv organlarining korporativ tarmog‘i bu modulning moddiy-texnik va 
axborot-kommunikatsion asosi sifatida xizmat qiladi. Davlat boshqaruv organlarining 
korporativ tarmog‘i o‘z ichida davlat muassasalari o‘rtasida axborot almashinish, 
davlatning fuqarolar, biznes sub’ektlar, shuningdek, Internet global resurslari orqali 
boshqa tashqi foydalanuvchilar bilan aloqalarini ta’minlaydi. 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 30 
Munosabat va aloqalarning ushbu modul yordamida hal etiladigan asosiy 
vazifalariga quyidagilarni kiritish mumkin: 
-davlat boshqaruv organlari va davlat muassasalarining axborot massivlari, 
banklari va ma’lumot bazalarini yagona tizimga integratsiyalash; 
-barcha davlat tuzilmalarini elektron hujjat aylanishiga o‘tkazish va uni 
optimallashtirish; 
-davlat qarorlarini ishlab chiqishni, uzatish va ijrosini nazorat qilishni 
optimallashtirish; 
-hukumat resurslaridan foydalanish tezligini oshirish maqsadida yagona davlat 
portalini yaratish; 
-davlat xizmatchilari o‘rtasida raqobat muhitini kuchaytirish va ularning 
malakasini oshirish. 
Bundan tashqari, davlat boshqaruv organlarining korporativ tarmog‘idagi 
Intranet tizimi o‘z xususiyatlari bilan Internet tizimidan farq qilmagan holda, 
jamiyatni axborotlashtirishdagi asosiy dasturiy vositalardan hisoblanadi. Bu tizimdan 
foydalanishni o‘rganish uchun davlat xizmatchisi qo‘shimcha bilim olishi, malakasini 
oshirishi zarur.
G2B moduli, birinchi navbatda, iqtisodiyot sohasidagi davlat boshqaruvining 
amaldagi tizimini davlat va biznes tuzilmalarining umumiy ishi yo‘lida – biznes 
sub’ektlaridan har birining, binobarin, mamlakatning ravnaq topishi uchun ularning 
tadrijiy o‘zaro hamkorligining samarali mexanizmiga aylantirishdan iboratdir. 
Munosabatlarning ushbu modulida kuyidagilar asosiy sub’ekt hisoblanadi: 
budjet va soliqlarni tartibga solish, davlat organlari va tijorat tuzilmalarining o‘zaro 
iqtisodiy hamkorligi, kreditlar, investitsiyalar va boshqa moliyaviy resurslarni 
boshqarish, tijorat faoliyatini litsenziyalash va boshqalar. 
G2B moduli quyidagilarni ta’minlashi lozim: 
-biznes tuzilmalari oldida turgan qog‘ozbozlik va ma’muriy to‘siqlarni bartaraf 
etish; 
-davlat boshqaruvining ortiqcha bo‘g‘inlarini qisqartirish, tartibga solish va 
hujjatlar aylanishining raqamli texnologiyalarini keng joriy etish yo‘li bilan biznes 
jarayonlarini va tranzaksiyalarni tezlashtirish, soddalashtirish va arzonlashtirish; 
-qonunlar va bozor talablaridan kelib chiqib, resurslarni maqsadga yo‘naltirib, 
erkin boshqarish. 
Ushbu modul vazifalarini hal etish uchun biznes sub’ektlariga quyidagi 
xizmatlarni ko‘rsatishni nazarda tutadi: 
-kompaniyalarni davlat ro‘yxatidan o‘tkazish va qayta ro‘yxatdan o‘tkazish; 
-vakolatli tashkilotlardan loyiha hujjatlariga ruxsatnomalar olish va ular bilan 
kelishish (ekologiya, qurilish, tabiiy resurslardan foydalanish); 
-litsenziyalar olish va ular muddatini uzaytirish; 
-yuridik maslahatlar, qonun hujjatlariga kiritilgan o‘zgartirish-lar to‘g‘risida o‘z 
vaqtida va to‘liq axborot olish; 
-budjetga (daromad, foyda, qo‘shilgan qiymat, yo‘l, yer soliqlari va boshqalar) 
va budjetdan tashqari fondlarga majburiy korporativ to‘lovlarni amalga oshirish; 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 31 
-buxgalteriya, moliya, soliq va statistika hisobotlarini rasmiylash-tirish va 
boshqalar. 
G2B xizmatlari turli ijtimoiy guruh vakillariga yo‘naltirilgan bo‘lib, bu 
xizmatlarning asosiy maqsadi davlat bilan bog‘liq ijtimoiy, siyosiy va iqtisodiy 
jarayonlarni optimal boshqarishdan iborat. 
Davlat boshqaruvining axborot-kommunikatsiya tizimlari bugungi kunda 
ko‘plab mamlakatlar aholisi kundalik hayotiga tobora kengroq joriy etilmoqda. 
Davlat tomonidan xizmat ko‘rsatishda bu xizmat qaysi muassasa tomonidan va 
qanday ko‘rinishda bo‘lishidan qat’i nazar, eng asosiysi fuqarolarning idorama-idora 
sarson bo‘lishlariga barham berishdan iborat. Bu xizmatlarga quyidagilarni nazarda 
tutmoq joiz: 
-soliq deklaratsiyalarini taqdim etish va shaxsiy to‘lovlar: daromad solig‘i, mol-
mulk solig‘i va h.k.larni amalga oshirish; 
-ijtimoiy ta’minot xizmatlaridan foydalanish, grantlar va qarzlar olish; 
-shaxsiy hujjatlar – pasport, haydovchilik guvohnomasi va boshqa hujjatlarni 
rasmiylashtirish; 
-fuqarolarni doimiy yoki vaqtincha yashash joyi bo‘yicha ro‘yxatdan o‘tkazish, 
manzil o‘zgarganligi to‘g‘risida bildirishnoma berish; 
-shikoyat va arizalarni qabul qilish, yuridik masalahat berish xizmatlari; 
-ish izlash va mutaxassislarning kasb darajasini elektron test sinovidan o‘tkazish 
bo‘yicha mehnat birjalari xizmatlari; 
-sog‘liqni saqlash tizimi xizmatlari (interaktiv maslahatlar, qabulga yozish va 
boshqalar); 
-oliy o‘quv yurtlariga kirish test sinovlari, masofadan turib o‘qitish usuli bilan 
davlat ta’lim muassasalarida malaka oshirish va boshqalar; 
-daromadlar, dividendlar to‘g‘risida axborot va maslahatlar olish; 
-kreditlar, imtiyozlar va litsenziyalarni online tizimida rasmiylashtirish; 
-turli badallar, kommunal xizmatlar haqini to‘lash va shularga o‘xshash boshqa 
xizmatlar. 
Shuningdek, tarmoq resurslari orqali ko‘rsatilayotgan ko‘plab davlat 
xizmatlarining o‘ziga xos moliyaviy asosini tashkil etuvchi elektron pullar aholiga 
ko‘rsatilayotgan zamonaviy online xizmatlaridan biridir. 
Shunday qilib, axborot kommunikatsiyasi tizimlarining davlat boshqaruviga 
keng joriy etilishi u yoki bu formulyar, guvohnoma, ma’lumotnoma va hokazolar 
uchun kishilarning shaxsan davlat muassasalariga kelishlari zaruriyatini ancha 
qisqartiradi, istiqbolda esa bundan butunlay xalos qiladi. Ko‘plab mamlakatlar 
tajribasini joriy etishning dastlabki bosqichidayoq kutilgan maqsadga – so‘rovlarga 
xizmat ko‘rsatish tezligini oshirish va kutish vaqtini kamaytirish hisobiga 
fuqarolarning davlat xizmatlaridan foydalanishini yengillashtirishga erishiladi. 
“Elektron hukumat” tizimi mutaxassislarining fikricha, davlat boshqaruviga 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining 
kirib 
kelishi 
iqtisodiyotning 
rivojlanishini tezlashtirish imkoniyatini yaratadi, ma’muriy buyruqbozlik asosida 
kelib chiqadigan sarf-xarajatlarni kamaytiradi, davlat tashkilotlarining ish unumi va 

---

JOURNAL OF MARKETING, BUSINESS AND MANAGEMENT(JMBM)/SJIF FACTOR: 4.28
www.jmbm.uz VOLUME 1, ISSUE 7 (October) ISSN: 2181-3000 
Page 32 
samarasini oshiradi, aholining turli axborotlarga bo‘lgan ehtiyojini qondirish hisobiga 
fuqarolik jamiyatini shakllantirish bo‘yicha imkoniyatlarni kengaytiradi, davlat 
xizmatlarining faoliyatidagi shaffoflikni yaratadi va byurokratik to‘siqlarni 
kamaytiradi.