Journal Volume: 02 Issue: 01

nd Stability
-2608 
www.sciencebox.uz/ 
158 
AXLOQIY TARBIYA TALQINI VA 
UNI O’QUVCHILARDA SHAKLLANTIRISHNING NAZARIY 
qituvchisi 
‘lishi, insonning kamolotga erishishi 
uchun talab etiladigan insoniy fazilatlar ifoda etilgan.Bundan tashqari, insonning oʻzini yomon 
nasihatlar ham oʻz aksini 
rsatmalarga asoslanilgan va 
risida bayon etilgan. 
axloqiy tarbiya, Muhammad 
Islom dini ta’limoti asoslarini yorituvchi Qur’oni Karimdan keyingi asosiy manba hadis 
ularga muayyan tartib berish asosan VIII asrning ikkinchi 
yarmidan boshlanib, uni eng bilimdon, turli fan asoslarini mukammal oʻrgangan, katta hayotiy 
XI asrlarda toʻrt yuzdan ortiq 
rganishning oʻziga xos yoʻnalishi 
lib, “Hadis ilmi” nomi bilan yuritilgan. Keyingi yillarda Muhammad Alayhissalomning 
axloqiy ko’rsatmalarini o’z ichiga olgan hadislar, Imom 
-adab al-mufrad” (“Adab 
Termiziyning “Ash-Shamoil an-nabaviya” 
zlari bir ma’noni anglatib, Rasulullohning 
hayoti va faoliyati hamda diniy va axloqiy ko’rsatmalari haqidagi rivoyatlardan iborat. Hadis 
hadis istilohida sanadning nihoyasi, ya’ni ma’nolardan tashkil topgan hadisning lafzlari.
har bir hadisning tarkibiy qismi. Isnod aytilgan soʻzni 
lashlik. Muhaddis olimlar sanad bilan isnodni bir ma’noda qoʻllaydilar. 
aytgan va eshitgan kishidan boshlab hadislarni 
rsatib chiqiladi va bu hadisning 
asosi, dalili hasoblanadi. Hadisning haqiqiy yoki soxta ekanini ulamolar shu ilmlarni taqqoslash 
gan. Hadisni naql qiluvchi kishilarning yashagan yillari va ijobiy sifatlari 
ri deb hisoblangan. 

---

Journal 
Volume: 02 Issue: 01 | 202
Hadisi Qudsiy – ma’nosi O
Uni Olloh taolo oʻz nabiysiga ilhom berish, tushida ko
Paygʻambar (s.a.v)esa, buning ma’nosini Olloh nomidan, Olloh taolo aytdi, deb sahobalariga 
etkazganlar. 
Hadislar e’tiborga olinishi jihatidan esa yana uch qismga bo’linadi: 
1. Sahih.
2. Hasan.
3. Zaif. 
Qur’oni karimda barcha huquqiy va axloqiy masalalar umumiy tarzda bayon etiladi. Ularga 
aniqlik kiritish va izohlab uqtirish uchun Muhammad 
hadislarni paygʻambarning safdoshlari yodda saqlashga 
(s.a.v)hayotlik chogʻlarida sahobalarning Qur’oni karimga hadislarni aralashtirib yuborishlaridan 
qoʻrqib, hadislarni yozishdan qaytarar edilar. Rasulul
qilish odat tusiga kirdi. Shu
aralashib qolishidan va hadis naql qiluvchi sahobalar vafot etishlari bilan hadis zoe bo’lishidan 
qoʻrqib, uni yozma shaklda to
Muhammad alayhissalomning ibratli ishlari, e’tiqod, poklik va insonga xos ma’naviy
xislatlarni ifodalovchi so
mujassamlangan.
Hadislar dastlab yozib borilmagan. Payg
hadislarni Qur’oni Karim oyatlari bilan
borilishiga ruxsat etmaganlar. Biroq payg’ambar Muhammad Alayhissalom huzurida sahobalar 
boʻlib, ular Rasuli akramdan eshitgan hadislarini yodlab borganlar. Jumladan, hazrati Abu 
Hurayra ana shunday mo’’tabar kishilardan biri bo’lib, hadislarni mukammal yodlab borgan. 
Abu Hurayra tomonidan qayd etilgan hadislar to
hisoblangan.Lekin hadislarni yod olgan kishilar sonining tobora kamayib borishi natijasida 
ularning asta-sekin unutilib ketishi borasidagi xavf yuzaga keladi. Ana shu xavfning oldini olish 
maqsadida xalifalar ishonarli hadislarni to
xususidagi farmon dastlabki xalifa Umar ibn Abdulaziz tomonidan berilgan.
VIII-IX asrlar hadis ilmining rivojlanishida “oltin davr” hisoblanadi. Bu davrga kelib, Islom 
ulamolari tomonidan hadislarning qay darajada to
toʻplanganligi jiddiy tadqiq etila boshlandi. Chunki ba’zi soxta, ishonchsiz hadislar ham paydo 
boʻla boshlagan, ularni tekshirib, asl hadislarni tiklash va yozma ravishda qayd qilish zamon 
talabi boʻlib qolgan edi. Shuning 
bilimdon, oʻtkir mulohazali kishilarning asta
hadislarning haqiqiy, ishonarli, ya’ni sahihlarini saqlab qolish maqsadida ular tekshirilib, asl 
holiga keltirib, yozib yigʻila boshlangan. Ana shu tarzda hadis ilmi rivojlana boshlagan.
Islom olamida oltita ishonchli to
etilgan. Ushbu manbalarning mualliflari IX asrda yashab ijod qilgan quyidagi muh
boʻlganlar: Abu Abdulloh Muhammad ibn Ismoil 
Hajjoj(819- 874), Imom Iso Muhamma
Sulaymon Sijistoniy (817-
Muhammad ibn Yazid ibn Mojja
Muhaddislar tomonidan yaratilgan va ishonarli manbalar deya e’tirof etilgan “Al