Suyuqliklarda tovushning tarqalishi. Suyuqliklarda tovushning tarqalishi. - Suyuqlikda zarralar gazlarga nisbatan zichroq joylashganligi tufayli ularda tovushning tarqalish tezligi kattaroq bo‘ladi. Tovushning suvdagi tezligini birinchi marta 1826-yilda J. Kolladon va Ya. Shturm Shveysariyadagi Jeneva ko‘lida o‘lchashgan. 8°C li suvda o‘lchangan tezlik 1440 m/s ni tashkil etgan. Anhorlarda cho‘milganda suv tagida ikkita toshni urib ko‘rib, uning ovozini eshitgan o‘quvchilar bo‘lsa kerak. Tashqarida turib suv ichida hosil qilingan ovozlarni nega eshitmaymiz? Shunga qarab baliqlar ovoz chiqarmaydi, degan xulosaga ham borganmiz. Rus tilidagi «Baliqdek soqov» degan ibora shundan qolgan. Aslida baliqlar ham, boshqa suv hayvonlari – kitlar, delfinlar ham ovoz chiqarib, bir-biri bilan muloqotda bo‘ladi. Faqat suvda hosil qilingan ovozning 99,9% suv sathidan orqaga qaytib ketadi. Xuddi shunday, havoda hosil qilingan ovoz ham suv ichiga o‘tmaydi.
Qattiq jismlarda tovush tarqalishi. Qattiq jismlarda tovush tarqalishi. - Buni o‘rganish uchun o‘yinchoq telefon yasaymiz. Yog‘ochdan yasalgan ikkita gugurt qutisini olib, uning donalarini chiqarib qo‘yamiz. Har birida bittadan cho‘pni qoldirib, belidan bitta ipning ikkita uchini gugurtga teshib kiritib, cho‘plarga bog‘laymiz. Qutilarni yopib, ipni tarang qilib tortamiz. Telefon tayyor! O‘rtog‘ingizga birini berib, qulog‘iga tutishini so‘rang. O‘zingizdagi qutini tortib, ipni taranglashtirib qutiga gapirsangiz, o‘rtog‘ingiz bemalol eshitadi. Bunda tovush ip orqali uzatiladi. Poyezd yo‘li relslariga quloq tutgan odam, poyezdni ko‘rmasa-da, uning kelayotganini eshitadi. Ba’zi filmlarda «hindu»larning yerga yotib otliqlar yoki hayvonlar to‘dasi yaqinlashayotganini bilib olganligini ko‘rgan bo‘lsangiz kerak.
Vakumda ovoz - Ovoz kosmosda umuman tarqalmaydi. Kosmosning vakuumida asosan nol havo mavjud. Ovoz shunchaki tebranish havosi bo'lgani uchun kosmosda tebranish uchun havo yo'q va shuning uchun ham tovush yo'q. Agar siz kosmik kemada o'tirsangiz va boshqa kosmik kema portlasa, siz hech narsa eshitmaysiz. Portlagan bombalar, qulagan asteroidlar, o'ta yangi yulduzlar va yonayotgan sayyoralar xuddi shunday kosmosda jim bo'lar edi. Kosmik kemada siz boshqa yo'lovchilarni eshitishingiz mumkin, chunki sizning kemangiz havo bilan to'ldirilgan. Bundan tashqari, tirik odam har doim o'zini gapira oladi, nafas oladi va qon aylanishini eshitadi, chunki uning hayotini ta'minlovchi kosmik kemasidagi havo ham tovushni uzatadi. Ammo koinotda suzib yurgan ikkita kosmonavt bir-birlari bilan qanchalik qattiq baqirishmasin, hatto bir necha dyuym uzoqlikda bo'lsa ham, to'g'ridan-to'g'ri gaplasha olmaydi. Ularning to'g'ridan-to'g'ri gaplasha olmasliklari dubulg'alarining yo'lda to'sqinlik qilishidan emas, balki kosmosdagi vakuumning tovushni umuman olib o'tmasligidan kelib chiqadi. Shuning uchun kosmik kostyumlar ikki tomonlama radiokommunikatorlar bilan jihozlangan. Radio xuddi yorug'lik kabi elektromagnit nurlanishning bir shakli va shuning uchun kosmos vakuumida juda yaxshi harakatlana oladi. Astronavt uzatuvchisi tovush to'lqin shaklini radio to'lqin shakliga aylantiradi va radio to'lqinlarini kosmos orqali boshqa kosmonavtga yuboradi, u erda u boshqa odam eshitishi uchun ovozga aylanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
