Jun tolalarini dastlabki ishlash tехnologiyalari” Reja

---

8-MAVZU: JUN TOLASINING TUZILISHI VA UNING ХUSUSIYATLARI. 
JUN TOLALARINI DASTLABKI ISHLASH TЕХNOLOGIYALARI” 
 
Reja: 
 
1.O‘zbekistonda jun tolalari va uni Qayta ishlash rivoji
2.Junni hosil bo‘lish bosqichlari va tuzilishi dastlabki ishlash korxonalari. 
3.Jun tiplari. Junni turlari va xususiyatlari. 
4.Jun tolasini saralash va tozalash. 
5.Qo‘ylarni junini olish va junni klassifikaцiyasi
6.Junni standartlashtirish: klasslarga ajratish va saralash. 
7.Jun tolasini saralash va tozalash
8.Qo‘ylarni junini olish va junni klassifikaцiyasi
9.Junni standartlashtirish: klasslarga ajratish va saralash. 
O‘zbekistonda paxta, ipak, kimyoviy va jun tolalari ko‘plab yetishtiriladi. 
Ulardan paxta, kimyoviy va ipak tolalariga ishlov berish birmuncha ilmiy jihatdan 
o‘rganilgan va bu xomashyolarning sanoati kеng rivojlanayotir. Bu borada jun 
tolalari biroz kam o‘rganilib, ularning ba’zi xususiyatlari va ulardan tayyor 
mahsulotlar ishlab chiqarish kеng joriy etilgan emas. Jun tolalaridan tayyor mahsulot 
ishlab chiqarishda asosan qo‘y junlaridan foydanalidadi. Jun tolasidan tayyorlangan 
mahsulotlar tabiiyligi, ko‘rkamligi, mustahkamligi, mayinligi va issiqlikni yaxshi 
saqlay olishi bilan ajralib turadi. Dunyo miqyosida shu kunlarda Hitoy, YAni 
Zellandiya, Avstraliya davlatlari qo‘y sonining ko‘pligi bilan yuqori o‘rinda tursa, 
bir bosh qo‘ydan xom-ashyo qirqib olish borasida Avstraliya, YAngi Zellandiya, 
Xitoy, Urugvay va boshqa davlatlar ilg‘or hisoblanadi. Statistik ma’lumotlarga 
qaraganda dunyoning 15 mamlakatida ko‘p miqdorda qo‘y boqiladi va ulardan 
olinadigan jun mahsuloti shu davlatlar to‘qimachilik sanoatining asosiy xom-ashyo 
manba’laridan biri hisoblanadi. 
Respublikamizda junni dastlabki ishlovchi 4 ta va Qayta ishlovchi 2 ta 
korxonalar mavjud. O‘zbekistonda tarqalgan eng ko‘p qo‘ylar qorako‘l (76,5%), 
jaydari, xisori, tojiki va sarojin zotlardir. Ulardan dag‘al va yarim dag‘al bo‘lgan bir 
xil bo‘lmagan jun tolalari olinadi. Agar bir bosh qo‘ydan bir yilda 1-1,2 kg jun qirqib 
olinsa, mamlakatimizda bir yilda 9-10 ming tonnaga yaqin jun mahsulotlari 
tayyorlash imkoni bo‘ladi. 
O‘zbekistonda boqilayotgan qo‘y va echkilar boshi(ming bosh hisobida, 1999 yil 
ma’lumoti) 7-jadval 

---

Viloyatlar nomi 
Barcha 
toifadagi 
xo‘jaliklarda 
Aholida 
Fermer-
larda 
Qishloq 
xo‘j/jamoal. 
Qashqadaryo 
2034 
285,4 
8,3 
175,5 
Navoiy 
1236 
241,6 
20,1 
973,7 
Surxandaryo 
1097 
699,9 
25,8 
371,3 
Samarqand 
965,2 
647 
20 
298,2 
Jizzax 
888 
515,9 
16 
356,1 
Buxoro 
867,7 
537,6 
13,4 
316,7 
Andijon 
542,5 
441,5 
10,2 
90,8 
Namangan 
493,4 
403,5 
3,9 
86 
Qoraqalpog‘iston 
469,2 
285,4 
8,3 
175,5 
Toshkent 
453,2 
293,8 
18,3 
141,1 
Farg‘ona 
396,4 
310,7 
6 
79,7 
Xorazm
213,5 
187,2 
2,4 
23,9 
Sirdaryo 
114,8 
107,2 
3 
4,6 
Jami
9771 
6025 
173 
3573 
Xonaki va yovvoyi xayvonlar terisida joylashgan tola qotlami jun bo‘lib, 
o‘ziga xos xususiyatlarga egadir. Xayvonlardagi jun tolalari embrionlik davridan 
rivojlanadi. Jun uch qismdan iborat: piyozcha, ildiz va sterjendan. Sterjen terining 
ustki qismida, ildiz teri ichida va piyozcha ildiz davomida joylashgan. Piyozcha 
tagida so‘rg‘ich joylashgan bo‘lib, uning tagida junni shakllantiruvchi kataklar 
qavati joylashgan. Piyozchadagi kataklar bo‘linishi hisobiga jun o‘sadi. Sterjen o‘lik 
kataklardan tashkil topgan. Ildiz va piyozcha oldida yog‘ bezlari va undan pastroqda 
ter bezlari bor. YOg‘ bezlaridan chiqayotgan yog‘ chiqarish yo‘llaridan tashqariga 
chiqib, tolani o‘rab oladi. U junni mexanik zararlanishdan, atmosfera ta’siridan 
saqlaydi (26-rasm). 

---