Jurnalistika asoslari
Download 382.29 Kb. Pdf ko'rish
|
Jurnalistika asoslari. Qozoqbovev T.
|
yilarcha kurashdilar.
Bular - Mahmudxo‘ja Behbudiy, Abduqodir Shukuriy (Shakuriy), Saidahmad Siddiqiy - Ajziy (Samarqand), Munawarqori Abdurashidxonov, A bdulla Avloniy, Ubaydulla A sadullaxo‘jae v (U baydulla X o‘jayev), Toshpo‘latbek N orbo‘tabekov (Toshkent), Fitrat, Fayzulla X o‘jayev, Usmonxo‘ja Po‘latxo‘jayev, Abdulvohid Burxonov, Sadriddin Ayniy, Ab- dulqodir Muhiddinov (Buxoro), Obidjon Mahmudov, Hamza, Cho‘lpon, Isxoqxon Ibrat, Muhammadsharif So‘fizoda (Farg‘ona vodiysi), Polvonniy- oz Hoji Yusupov, Bobooxun Salimov (Xorazm) va boshqalar edi. Ular chor Rossiyasi mustamlakachiligiga qarshi kurashning oldingi saflarida turib, Turkistonning dastlab muxtor, so‘ng mustaqil davlat bo‘lishini yoqlab chiqdilar. Shu davrda ulaming o‘z matbuoti shakllandi. Biz u haqda yuqorida aytdik. Jadidlar o‘z nashrlarida xalqni yangi davr boshlangani bilan tanish- tirar ekanlar ulami uyushishga chaqirdilar. 0 ‘lkaning moddiy va ma’naviy boyliklari talanayotganini oshkor qilishdi. Jadidchilik harakatining siyosiy m a’rifatparvarlikdan jadid taraq- 20 qiyparvarlar firqasi darajasiga ko‘tarilishida o ‘sha davr matbuotining xiz- matlari beqiyosligini e ’tirof etmoq kerak. Sho‘ro tuzumi davri matbuoti kishilararo ommaviy muloqotni bilish va g'oyalar tarqatishning asosiy vositasi rolini amalga oshirdi. Ammo mat- buotning shakllanishi va rivojlanishi esa 1917-yildan so‘ng to 1991-yilgacha umum demokratik qoidalarga zid ravishda, yakka partiyaviylik, yakka hokim- lik sharoitida o ‘tdi. Istiqlol tufayli 0 ‘zbekiston matbuotida yangi davr boshlandi. Tashkilotlar, partiyalar, uyushmalar, hattoki fuqarolar o ‘z nashrlarini ta’sis etish huquqiga ega bo‘ldilar. Matbuotga oid qabul qilingan qonunlar ommaviy axborot vositalarini erkin qilish, «To‘rtinchi hokimiyat» maqomiga erishtirish borasidagi katta qadamlar edi. Boshqacha qilib aytganda, matbuot erkinligi - matbuotning mohiyatini, uning jamiyat hayotidagi o ‘mini belgilaydi va unga demokratiya ko‘rinishlaridan biri sifatida qaraladi. Matbuot erkinligi masalasi matbuot paydo boMgandan buyon mavjud. Xuddi shuni biz jadidlar faoliyatida ham ko‘rdik. Jumladan, Mahmudxo‘ja Behbudiy, Munawarqori Abdurashidxonov, Abdulla Avloniy va boshqalar chorizm general-gubematorligining matbuot erkinligidan mahrum qiluvchi siyosatiga qarshi keskin qarshilik ko‘rsatgan va shu asnoda kurash olib borgan edilar. Lekin shuni ham e ’tirof etmoq kerakki, matbuotning keyinchalik sar- moyaga qaramligi oshib, matbuot erkinligi undan foydalanish erkinligiga, boylik orttirish manbaiga aylana bordi. Matbuot shov-shuvli, oldi-qochdi materiallar bilan birga reklamaga keng o ‘rin bera boshladi. 0 ‘z milliy mustaqilligiga erishgan 0 ‘zbekistonda matbuot erkinligi hu- quqiy poydevorga ega bo‘ldi. 0 ‘zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasining, yuqorida aytganimizdek, 67-moddasida «Ommaviy axborot vositalari er- kindir va qonunga muvofiq ishlaydi. Ular axborotning to‘g ‘riligi uchun belgilangan tartibda javobgardirlar. Senzuraga yo‘l qo‘yilmaydi», deb yozil- gani fikrimizning isbotidir. Jumalistikaning g‘oyaviy-nazariy konsepsiyalari haqida to‘xtalish, bu umuman jumalistikaning barcha konsepsiyalari haqida to‘xtalish deb tushunmaslik kerak. Q o‘llanm aning asosiy m aqsadi jum alistik anin g im koniyatlari va shakllarining nazariy xilma-xilligini anglash, bundan tashqari, jumalis tikaning boshlang‘ich b a’zi qoidalari borasida fikr yuritishdan iboratdir. |
