K 21-20 guruh talabasi Jabborov Islombek

Mavzu: Nochiziqli elektr zanjirlarning asosiy xossalari va xususiyatlari

Andijon Mashinasozlik Instituti Texnologik jarayonlar boshqaruvi va kompyuter tizimlari fakulteti Axborot tizimlari va texnologiyalari yo’nalishi K 21-20 guruh talabasi Jabborov Islombekning Nazariy elektrotexnika fanidan tayyorlagan

MUSTAQIL ISHI

Mavzu: Nochiziqli elektr zanjirlarning asosiy xossalari va xususiyatlari.

Reja: 1. Nochiziqli zanjirlar haqidagi umumiy ma'lumotlar. 2. Nochiziqli zanjirlar va ular elementlarining umumlashgan tasnifi. 3. Nochiziqli zanjirlarning asosiy xossalari. 4. Nochiziqli elektr zanjirlari.

Chiziqli elektr zanjirlarini tahlil qilishda shu paytgacha ular elementlarining parametrlari - rezistor qarshiligi R, g'altak induktivligi L, kondensator sig'imi C o'zgarmas bo'lib, zanjirdagi tok va kuchlanishlarga bog'liq emas, ya'ni ular chiziqli VAX ga ega deb hisoblandi. Lekin bu holat zanjirdagi haqiqiy jarayonni ideallashtirishdir. Ko'pchilik hollarda elektr zanjirlardagi elementlar VAXsi nochiziq bo'lib, ularning parametrlari tok va kuchlanishlarning qiymatlari va yo'nalishlariga bog'liq bo'ladi. Bunday elementlar, kitobning birinchi bobida qayd etib o'tganimizdek, nochiziq elementlar, tarkibida hech bo'lmaganda bitta nochiziq elementi bo'lgan zanjirlar esa nochiziq zanjirlar deb ataladi. Nochiziq zanjirlar energetika, avtomatika, radiotexnika, elektronika, elektr aloqa va boshqa sohalarda keng qo'llaniladi. Bunday zanjirlardagi jarayonlarni tahlil qilish chiziqli zanjirlardagi jarayonlarni tahlilidan ancha murakkabdir. Chunki, nochiziq zanjirlar o'zgaruvchan koeffitsiyentli tenglamalar bilan ifodalanadi.

Xar qanday elektr va magnit zanjirining chizikli yeki nochizik bulishiga asosan uning toki bilan kuchlanishi orasida bulgan bogliklik xarakteri (shakli, kurinishi va x.k.) sabab buladi. Agarda zanjir ele-mentidagi (rezistor, induktivlik yeki sigimdagi) tok unga berilgan kuchlanishning kiymatiga proporsional bulmasa, bunday zanjir nochizik xisoblanadi. Ya‘ni, tarkibida loakal bitta n o ch i z i k e l ye m ye n t i (n.e.) bulgan zanjir n o ch i z i k z a n j i r deb ataladi. Oldingi boblarda elementlari chizikli zanjirlar kurib chikilgan edi: ularning parametrlari (R , L va C ) berilgan kuchlanish yeki ulardan utaetgan tok mikdoriga boglik emas edi. Kuchlanish bilan tok orasidagi boglanishning chizikliligi esa chizikli zanjir elementlarining xar kandayiga ushbu zanjirga nisbatan turgunlashgan va utkinchi jaraenlarni xisoblashda ustlash (superpozisiya) prinsipini kullash imkonini berar edi. Lekin chizikli elektr zanjirlarining mukammal nazariyasini yaratishga imkon bergan bu fundamental matematik usul nochizik zanjirlarni xisoblash uchun mutlako yaroksizdir. Gap shundaki, nochizik zanjirda nochizik elementlarning parametrlari zanjirga berilgan kuchlanish va toklarning kattaligiga boglik. Macalan, 1, a-rasmda kursatilgan nochizik rezistorning berilgan kuchlanishning bitta kiymatida ulchangan qarshiligi