K arim a q osim ova
Download 48 Kb. Pdf ko'rish
|
Ona-tili-oqitish-metodikasi
- Bu sahifa navigatsiya:
- -chi). Uchinchi guruh mashqlarga
- Shakl yasovchi qoshimchalami organish xususiyatlari.
ishchi, suvchi, gulchi
so'zlarini taqqoslash, m a’nosiga ko'ra o'xshash tom onini belgilash (biror ishni, vazifani bajaradigan kishini — shaxsni bildiradi), so'zning qaysi qismi bajaruvchi shaxs m a’nosini bildirayot- ganligini aniqlash (so'z yasovchi q o 'shim ch a -chi). Uchinchi guruh mashqlarga m atnni leksik-gram m atik va leksik- uslibiy tahlil qilishga oid vazifalar kiradi. M asalan, m atndan o'zakdosh so'zlarni topish, ularning m a’nosidagi farqni aytish, bu farq so‘zning qaysi qismi yordam ida yuzaga kelayotganini aniqlash; berilgan so‘zlardan nam unadagidek gap tuzish (m asalan, Soatsoz soatni tuzatdi. Traktorchi yem i trak to r bilan haydaydi); o'zakdosh so'zlarni aniqlash va tarkibiga k o 'ra tahlil qilish va hokazo. Shakl yasovchi qo'shimchalami o'rganish xususiyatlari. H a r bir m orfem aning lingvistik m ohiyatida o'ziga xoslik b o 'lib , u ni o'rganish m etodikasi ham o'ziga xos xususiyatlarga ega. Shakl yasovchi q o 'shim ch ada gram m atik vazifa yetakchi hisoblanadi, bu bilan u so'z yasovchi q o 'sh im ch ad an farqlanadi. Shakl yasovchi q o 'sh im ch a so'zning gram m atik m a’nosini ifoda lovchi vosita hisoblanadi. O 'quvchilar so'zning gram m atik m a ’nosini bilm ay turib shakl yasovchi qo'shim chaning vazifasini ham anglab yetm aydilar. Bundan tashqari, shakl yasovchi q o 'sh im c h a bir necha m a ’no ifodalaydi (m asalan, kitobni o'qidim so 'z birikm asidagi -in I shaxs birlik m a’nosini bildiradi). Shakl yasovchi qo'sh im ch an i o'rgatishda uning m ana shu xusu siyatlari hisobga olinadi, boshlang'ich sin f o'quvchilari lining ikki belgisi bilan (so'z shaklini o'zgartirishi va gapda so 'zlarn i bir-biriga bog'lashi bilan) am aliy tanishtiriladi. O 'quvchilar o tlard a birlik va ko'plik, bo'lishli va bo'lishsiz fe ’llar, o tlam ing egalik va kelishik q o ' shim chalari bilan o'zgarishi, kishilik olm oshlarining kelishiklar bilan turlanishi, fe ’llarda shaxs-son, zam onni (4-sinf) o'rg anish lari bilan bog'liq holda ularning shakl yasovchi q o 'sh im cha haqidagi bilimlari asta-sekin chuqurlashtirila boriladi. O 'quvchilarda gapda so 'z la r shakl yasovchi q o 'sh im c h a yordam ida bog'lanishi haqidagi dastlabki tasa w u r m ashqlarni bajarish jarayonida hosil qilinadi. M asalan, gapning m azm uniga m os ravishda ajratib b e rilgan so'zning shaklini so 'ro q lard an foydalanib o 'zg artirish va u so'z gapdagi qaysi so 'z bilan bog'langanini aniqlash so 'ralad i: 0 ‘quvchi (nim ani?) kitob... sevadi. U (nim adan?) kitob... yaxshi foydalanadi? O 'quvch ilar o 'qituvchi rahbarligida „So'zning shaklini nima uchun o'zgartirishga to'g'ri keldi? So'z shaklini o'zgartirish bilan nimaga eri- shildi ?“ savollariga javob beradilar. O 'quvchilar shakl yasovchi qo'shim chalarning sin taktik vazifasini gapda so 'zlam in g b o g'lanishi va so'z birikm asini o 'zlash tirish jaray o nida o'zlashtiradilar. O 'q uvch ilam in g so'zlam ing b og'lanishi haqidagi bilimi elem entar x arakterda b o'lsa ham , ularning so 'z birikm asidagi so 'zlar m a’n o va gram m atik jih atdan shakl yasovchi q o 'sh im c h a la r yordam ida bog'lanishini tushunishiga erishiladi. O 'quvchilar ot va kishilik olm oshlarining kelishik qo'shim chalari bilan turlanishini o'rganganlaridan so 'ng gapda m a’no va gram m atik jih a td a n o'zaro bog'langan so'zlarni ajrata olish va nim alar yordam ida bog'langanini tushuntirish ko'nikm alariga ega bo'lishlari m um kin, so'ng ra shakl ya sovchi qo 'shim chalarning sintaktik vazifasini o'zlashtira boshlaydilar. O 'quvchilar h a r bir m orfem aning topshirig'ini boshqa m or- fem alar bilan qiyoslab ko'rsatish talab qilingan vazifani bajarish jarayonida shakl yasovchi q o 'shim chaning o'ziga xos xususiyatini yaxshi o'zlashtiradilar. M asalan, o'zakdosh so 'zlar tanlash vazifasini bajarish davom ida so 'z yasash uchun qanday m orfem alardan foyda- lanilgani, so'z yasovchi q o'shim cha tufayli so'zning m a’nosi qanday o'zgargani aniqlanadi. Shundan so 'n g o'quvchilarga „O tni shunday o'zgartiringki, u birlikni emas, ko'plikni bildirsin" topshirig'i beriladi. Bolalar bu vazifani bajarib, otga shakl yasovchi ko'plik qo'shim chasi qo'shilganda, so 'zn ing leksik m a’nosi o'zgarm aganini, faqat shakli o'zgarganini, ko'plik bildirganini aytadilar. S o'z yasovchi q o 'sh im ch a bilan shakl yasovchi qo'shim chalam i taqqoslash orqali o 'q uv chilar shakl yasovchi q o'shim chaning so 'z shaklini o'zgartirishdagi o 'rn in i yaqqol ko'radilar. Download 48 Kb. Do'stlaringiz bilan baham: |
Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©fayllar.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling
ma'muriyatiga murojaat qiling