K arim a q osim ova

0‘qituvchi 
tarkibi va yasalish usuli 
0‘quvchilarning yosh xususiyatiga mos bo'lgan 
so ‘zlarni tanlaydi, bu so'zlarni analiz va sintez qilishni boshqaradi, 
so ‘zlarning leksik m a ’nosi bilan m orfem ik tarkibi o'rtasidagi bog'lanishni 
0‘quvchilarning bilib olishlariga doim iy g‘am xo‘rlik qiladi.
Uchinchi bosqich — o ‘zak, so ‘z yasovchi va shakl yasovchi q o ‘- 
shim chalarning xususiyatlari ham da tildagi aham iyatini o'rganish
m etodikasi. Bu bosqichning o ‘quv vazifasiga ,,o‘zak“ , ,,so‘z yasovchi 
q o ‘sh im ch a“ , „shakl yasovchi q o ‘sh im ch a“ tushunchalarini shakl­
lantirish, so 'zn in g leksik m a’nosi bilan m orfem ik tarkibi o ‘rtasidagi 
bog'lanish haqidagi tasaw urlarni o 'stirish , o'zakda jufti bo r jarangli 
va jarangsiz undoshli so'zlarni to 'g 'ri yozish m alakasini shakllan ti­
rish, nu tq da so 'z yasovchi q o'shim chasi bor so'zlarni ongli ishlatish 
ko'nikm asini o'stirish kiradi.
Bu bosqichning vazifasi bir-biri bilan m a ’lum bog'lanishda hal qili­
nadi. M asalan, so 'z d a har bir m orfem aning aham iyatini o'zlashtirish 
asosida o 'q u v chilar so'zning leksik m a ’nosi bilan uning m orfem ik 
tarkibi o'rtasidagi bog'lanishni bilib oladilar. Barcha vazifalar bilan 
uzviy bog‘liq hold a, so'zlam ing m orfem ik tarkibini hisobga olib, 
ulardan nutqda m um kin qadar aniq va ongli foydalanish vazifasi ham
bajariladi.
0 ‘zakni o'rganishning xususiyatlari. „O 'zak " tushunchasini shakl­
lantirishda o 'q u v ch ilar o'zak o'zak d osh so'zlam ing um um iy qismi 
ekani va u barcha bir xil o'zakli so 'zlam in g m a’nosidagi um um iylikni 
o 'z ichiga olishi bilan tanishtiriladi.
O 'zakdosh so 'z la rn i tahlil qilish bilan o 'quvchilar so'zning qaysi 
qismi shu so 'zlard an o'zakdosh so 'z la r hosil qilayotganini tu sh u n ti­
rishga (bunda u lar o'zakni ajratadilar), qaysi qismi h ar xil m a’noli 
so 'zlar hosil qilayotganini tushuntirishga (bunda ular so 'z yasovchi 
q o 'sh im ch alam i ajratadilar) o ‘rgatiladi. B unday vazifalarni to 'g 'ri 
bajarish natijasida o'quvchilar o ‘zak va so‘z yasovchi qo'sh im ch anin g 
so'zning leksik m a ’nosini hosil qilishdagi rolini elem entar tarzda 
bo'lsa ham tushunadilar, shuningdek, o 'z a k o'zakdosh so'zlarga asos 
bo'ladigan qism ekanini bilib oladilar.
O 'zak ustida ishlash bu bilan tugam aydi, balki boshqa m orfem a- 
larni m axsus o'rganishga ajratilgan darslar m azm uni bilan va keyinroq
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

so‘z turkum lari o'rganilganda, so ‘z yasashga doir m ashqlar bilan ham
uzviy bog'lanadi.