K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Ehtiyot qismlar harakatini schotlarda aks cttirish
jadval

№	Operatsiyaning mazmuni	Summa	Debet	Kredit	Asos
			schot	schot	ho'liivchi
					hujjat
1.	QQS toMovchi avtotransport korxonalarida ehtiyot qismlar				Shartnoma,
	ta'minotchilardan kirim qilinganda: -sotib olish qiymatiga (QQSsiz) -QQS summasiga	1000000	1040	6010	schot-faktura
		200000	4410	6010
2_	Yagona soliq to‘lovchi avto-korxonalarda	1200000	1040	6010	Shartnoma.
	ehtiyot qismlarning ta'minotchilardan kirim qilinishiga (QQS bilan birga)				schot-faktura
3.	ShaharyoMovchi transporti uchun	200000	1040	4410	Dalolatnoma va
	ishlatilgan ehtiyot qismlar bo'vicha				buxgalteriya
	ta’miontchilarga toMangan QQS summasining ular tannarxiga kiritilishiga				hisob-kitobi
4.	Ehtivot qismlarning bepul kelib	300000	1040	8530	Shartnoma.
	tushishiga				schot-faktura
5.	Ehtiyot qismlarning ta'sischilar	600000	1040	4610	Shartnoma,
	toinonidan ustav kapitaliga badal sifatida kiritilishiga				schot-faktura
6.	Yo'lovchi tashish avtotransporti	50000	1040	9030	NKM cheki,
	haydovchilari toinonidan yo*l haqi evaziga sotib olingan va omborga kirim qilingan ehtiyot qismlar summasiga				Kvitansiya
7.	ATV haydovchilari toinonidan fcerilgan				Kvitansiya,
	bo‘nak hisobidan sotib olingan va				NKM cheki,
	omborga kirim qilingan ehtiyot qismlar summasiga	30000	1040	4230	schot-faktura
8.	ATV haydovchilari tomonidan o'z	35000	1040	6990	Kvitansiya,
	hisobidan sotib olingan va omborga				NKM cheki,
	topshirilgan ehtivot qismlar summasiga				schot-faktura
9.	Ehtiyot qismlarni ustaxona, sexlar va	1500000	1040	1040	Talabnoma,
	boshqa yordamchi xo'jaliklarga				limit-zabor
	berilishiga (ichki almashuv)				varag' i, nakladnoy
10.	Ehtiyot qismlarning zarur holiarda sotilishiga:				Shartnoma.
	-sotish qiymatiga (QQSsiz)	400000	4010	9220	schot-faktura
	-QQS summasiga	80000	4010	6410
	-tannarxiga	400000	9220	1040
n.	Ehtiyot qismlarning bepul berilishiga: -berish qiymatiga (QQSsiz)				Shartnoma,
	-QQS summasiga	400000	4010	9220	schot-faktura
	-tannarxiga	80000	4010	6410
	-zarar summasiga	400000	9220	1040
		480000	9430	4010
12.	Ehtiyot qismlarning ta'sis badali sifatida kiritilishiga:				Shartnoma,
	-kelishuv qiymatiga (QQSsiz)	400000	0600	9220	schot-faktura
	-QQS summasiga	80000	0600	6410
	-tannarxiga	400000	9220	1040

Avtotransport korxonalarida ayrim ehtiyot qismlar ATVlarga o‘matilganda birdaniga emas. balki bir maromda ulaming foydali xizmat muddati mobavnida hisobdan chiqarib boriladi. Bu, chunonchi, akkumulyatorlar va avtoshinalarga tegishlidir. Ushbn ehtiyot qismlar ATVlargao‘matish uchun ombordan berilganda ombor niudiri javobgarligidan soqit qilinadi. Bir vaqtning o‘zida ular uchun moddiy javobgarlik foydali xizmat muddati tugaguncha haydovchilarzimmasiga o'tkaziladi.

Buxgalteriyada ATVlarga o‘matilgan yangi akkumulyatorlar va avtoshinalar ish faoliyatini nazorat qilish maqsadida mos ravishda «Akkumulvator ish faoliyati hisobi kartochkasi» va «Avtoshinalar ish faoliyati hisobi kartochkasi» ochiladi. Ushbu kartochkalarda yangi akkumulyator va avtoshinalaming markasi, modeli, kafolatli xizmat muddati me‘yori, o‘matilgan ATVning davlat belgisi raqami, haydovchining familiyasi, ismi- sharifi, ulami o‘rnatish sanasi ko‘rsatiladi. Shuningdek, lining alohida ustunlarida hisobot davrlari bo‘yicha akkumulyator va avtoshinalar tomonidan bajarilgan ish (tashilgan yuk hajmi, ishlagan oylar soni, bosib o‘tilgan yo'l), ulami hisobdan chiqarish sanasi va sabablari aks ettiriladi. Akkumulyatorlar va avtoshinalaming foydali xizmat muddatini o‘taganda va yaroqsiz holga kelganda ular ATVdan yechib olinadi hamda omborga metallolom sifatida kirim qilinadi. Bunda, mos ravishda, ulargaochilgan hisob kartochkalari ham yopiladi.
0‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasining 1999-yil 5- fevraldagi 54-son qarori bilan tasdiqlangan «Mahsulot (ish, xizmat)lami ishlab chiqarish va sotish xarajatlari tarkibi hamda moliyaviy natijalami shakllantirish tartibi to‘g‘risidaNizom» asosida 0‘zbekiston Respublikasi avtomobil va daryo transporti agentligi tomonidan ishlab chiqilgan shu nomdagi tarmoq nizomiga muvofiq ATVlarga o‘rnatilgan yangi akkumulyator va avtoshinalar hisobi 3190 «Boshqa kelgusi davr xarajatlari» schotida yuritiladi. Chunonchi, ATVlarga o‘rnatilgan akkumulyatorlar va avtosliinalar qiymatiga «O'mat ish dalolatnomasi»ga muvofiq buxgalteriyada quyidagichayozuv qilinadi:
Debet 3190 «Boshqa kelgusi davr xarajatlari»;
Kredit 1040 «Ehtiyot qismlar».
Akkumulyatorlar va avtoshinalaming qiymati ular ATVlarga o‘matilgan kundan boshlab foydal i xizmat muddati mobaynida bir maromda baj arilgan ish (ko‘rsatilgan xizmatjlar tannarxiga maxsus hisob-kitoblar asosida kiritib boriladi. Ushbuhisob-kitoblarni tuzish hamdaularasosidao‘rnatilgan akkumulyatorlar vaavtoshinalarqiymatini hisobdan chiqarib borish tartibiga keyingi bobdaalohidato'xtalamiz.

4. 
   Avtotransport korxonalarida ishlab chiqarish zaxiralari inventarizatsiyasining xususiyatlari
   

Avtotransport korxonalarida yoqilg' i, moylash materiallari, ehliyot qismlar vaboshqa ishlab chiqarish zaxiialari inventarizatsiyasini o'tkazish, lining natijxilarini rasmiylashtirishicspublikainizning 19-son BHMS «Invenlarizatsiyani taslikil qilish va o‘tkazish»da keltirilgan tartiblarga mos ravishda ushbn aktivlaming transportirovkaqilinishi, saqlanishi, ishlatilishi hamdaboshqa jihatlaridagi xususiyatlari e’tiborga olingan tarzda amalga oshirilishi lozim. Chunonchi, inventarizatsiya boshlanishi oldidan, moddiy javobgar shaxslar o‘zlarining javobgarligidagi ishlab chiqarish zaximl aiining holati va liarakati to'g'risida hisobot berishlari. ushbu hisobotga barcha boshlang‘ ich hujj allaming kiritilganligi, qayta sanoqo‘tkazilishigaeTraziyo‘qligito‘g‘risidatilxatberadilar.
Inventarizatsiyani belgilangan muddatlardao‘tkazilishini ta’minlash uchun turli tashkiliy ishlar amalga oshiriladi. Chunonchi, omborlaida saqlanayotgan ehtiyot qismlar dastlab yangi ehtiyot qismlar, oldin foydalanishda bo‘lgan yaroqli ehtiyot qismlar hamdayaroqsiz ehtiyot qismlarga ajratiladi. Nomi, markasi vamodeli bir xil boigan, lekin bahosi turlicha bo‘lganyangi ehtiyot qismlar alohida saralanadi. Sanoq ishlarini osonlashtirish maqsadida inventarizatsiya varaqasida guruhlarga ajratilgan ehtiyot qismlaming nomlari vaomborhisobi bo‘yichamiqdori oldindanqo‘yibchiqiladi. Shundanso‘ng, har bir guruh bo‘yicha ombordagi ehtiyot qismlaming mavjud miqdori sanash, o‘lchash, tortish va shu kabi boshqa usullar asosida aniqlanadi hamda inventarizatsiya varaqasining tegishli ustunchasiga yoziladi.
Katta sig‘imli sisterna va bochkalarda saqlanayotgan yoqilgri va moylash materiallarining haqiqiy miqdorini topish uchun inventarizatsiya komissiyasi maxsus o‘lchov asboblaridan, chunonchi, temir lineykalar, indikatorlardan foydalanadi. Temir lineyka yoki indikatorlar yordamida, dastlab, sistema (bochka)ning yoqilgri va moylash materiallarining haqiqatda band bo‘lgan balandligi tegishli o‘lchov birliklarida (masalan, metrda, desimetrda, santimetrda) aniqlanadi. Shundan so‘ng, har bir sistema va bochka bo‘yicha ulaming topilgan balandlik o‘lchamiga mos keluvchi yoqilg‘ining miqdori maxsus tasdiqlangan shkala(jadval) asosida topiladi.
Misol uchun, haj mi 16 kub metrl ik (4x2x2) sistemaga 13120 litr solyarka ketishi belgilangan, deylik. Demak, 1 kub metrga 820 litr solyarka to‘g‘ri keladi. Inventarizatsiyadasistemaningyoqilg‘ibilanbandbo‘lganbalandligi 1,25 metr ekanligi aniqlandi. U holda tasdiqlangan shkalagako‘ra ushbu sistemadagi yoqilg⁴ ining miqdori 8200 litmi (4m * 2m * 1,25m * 8201) tashkil qiladi.
Inventarizatsiya varaqasi o‘tkazilayotgan Inventarizatsiyaning turiga hamda maqsadiga ko‘raturli nusxada rasmiylashtiriladi. Chunonchi, moddiy javobgar shaxslar almashayotganda inventarizatsiya varaqasi uchta nusxada tuziladi. Uning bir nusxasi buxgateriyagatopshiriladi, ikkinchi nusxasi moddiyjavobgarlikni oluvchi shaxsda, uchinchi nusxasi esa moddiy javobgarlikni topshirayotgan shaxsda qoladi.
Avtotransport korxonasi buxgalteriyasida komissiya tomonidan taqdim etilgan inventarizatsiya varaqasi asosida «Taqqoslama qaydnoma» tuziladi. Ushbu qaydnomaga faqat chetlanishlar (ortiqchalar yoki kamomadlar) mavjud bo‘lgan ishlab chiqarish zaxiralari kiritiladi.
Ishlab chiqarish zaxiralarining inventarizatsiyada aniqlangan ortiqchalari avtotransport korxonasi rahbarining qaroriga asosan boshqa daromadlar tarkibiga kiritiladi. Buxgalteriyada aniqlangan ortiqchalar summasiga quyidagi yozuv qilinadi:
Debet 1ООО «Materiallami hisobga oluvchi schotlar» (yoqilg⁴ i, ehtiyot
qismlar va boshqa materiallami aks ettiruvchi tegishli schotlar);
Kredit 9390 «Boshqa operasion daromadlar».
Inventarizatsiya natijasida ishlab chiqarish zaxiralari bo‘yicha kamomadlar, shuningdek ulaming yaroqsiz holga kelganligi aniqlanganda quyidagi tartiblarga amal qilish lozim.