K. B. Urazov, S. V. Vaxidov boshqa tarmoqlarda buxgalteriya hisobining xu su si yatl ari

Su - savdo ustamasi;
Uou - urnumiy ovqatlanish ustamasi.
Sotib olingan tovarlaming sotish baholari ulaming sotib olish baholari ustiga ma’lum foizdagi savdo ustamalarini qo‘yish yo‘li bilan aniqlanadi.
Urnumiy ovqatlanish korxonasi tayyor niahsulotming (ovqatlarining) sotish baliolari ovqatlarga sarflangan tovarlaming sotish baholari ustiga ma’lum miqdordagi urnumiy ovqatlanish ustamasini qo‘yish yo‘li bilan topiladi.
Misoluchun: Sotib olingan bir dona tuxumning tannarxi 100so‘m, unga qo‘yilgan savdo ustamasi 20 foiz, urnumiy ovqatlanish foizi 25 foiz deylik. 2ta tuxumdan tayyorlangan omletning sotish bahosi 300 so‘mdan iboratbodadi, ya’ni:
[( 2*100 + 200*20/100) * 1,25] = 300 so‘m Urnumiy ovqatlanish korxonalarida tayyor ovqatlaming sotish baholarini aniqlash kalkulyatsiya varaqlarini tuzish yo‘ li bilan topiladi. Kalkulyasion varaqa quyida keltirilgan shakl va mazmunda tuziladi.
Tashkilot - «Isliqlo!»firmasi BoMinma -kafe «Tamilla»
Sonli kalkulyatsiya varaqchasi
Taom nomi - palov
Menyu to‘plamining raqami 94/2007
Mahsulot chiqislii - 50/300 sr.

T/r	Masalliq nomi	O'Ichov birligi	Mr'yor		Bahosi		Sum ilia
1.	Qora mol go'sliti	к a	11.3		6000		67800
2.	Guruch	Ks	10		IS25		18250
3	Piyoz	К a	3		425		1275
4	Sabzi	Kg	10		400		4000
5.	O'simlik vogi	Kg	3		1500		4500
6.	Tnz. ziravorlar	Kg	0,5		200		100
	Jami 10(1 birlikka						95925
	1 hirlikning o'rtncha sotish bahosi					959,25

«0‘zbekiston Respublikasida umumiy ovqatlanish mahsulotlarini (xizmatlami) ishlab chiqarish va sotish qoidalari»ga muvofiq tayyor ovqatlarga kalkulyatsiya varaqlarini tuzish majburiy hisoblanmaydi. Kalkulyasion varaqlami o‘zlari ishlab chiqargan mahsulotlami sotish baholarini chamalash uchun tnzadilar. Kalkulyasion varaqlar odatda, taomlamingturlari bo‘yicha ularning 100 birligigatuziladi. Kalkulyatsiya varaqlarini tuzishga lOOporsiya taomning menyusi, uning chiqish foizi, sarflanadigan masalliqlaming savdo va umumiy ovqatlanish ustamalari bilan birgalikda topilgan sotish baholari asos bo‘Iadi. Kalkulyatsiya varaqlari asosida topilgan sotish baholari umumiy ovqatlanish korxonasi tomonidan tuziladigan menyuda ko‘rsatiladi.

2. 
   Umumiy ovqatlanish korxonalarida tovar operatsiyalarini
   

hujjatlashtirish va ular bo‘yicha hisobotni tuzish
Umumiy ovqatlanish korxonalarida tovar operatsiyalarini hujjatlashtirish va moddiy javobgar shaxslaming hisobotlarini tuzish ushbu korxordaming ichki tuzilmalariga, ular bo‘yicha belgilangan moddiy javobgarlikka va boshqa omillarga bog‘liq. Maxsus omborlar, muzlatkich xonalari, oshxonalari, savdo zallari va bufetlari bo‘lgan yirik umumiy ovqatlanish korxonalarida tovar operatsiyalarini hujjatlashtirish va moddiy javobgar shaxslaming hisobotlarini tuzish ushbu boiinmalar bo‘yicha alohida-alohida arnalga oshiriladi. Kichik umumiy ovqatlanish korxonalarida tovar operatsiyalari koixona bo‘yicha umumiy holda arnalga oshiriladi, jumladan barcha ichki almashuv operatsiyalari bitta moddiy javobgar shaxs tomonidan turli hujjatlarsiz olib boriladi, masalan tovarlami ombordan oshxonaga yoki bufetga berilishi va shu kabi boshqa operatsiyalar.
Ta’minotchilardan tovarlar schot-fakturalar, kuzatuv va sifat hujjatlari asosida son va sifat jihatidan kirim qilinadi. Hisobdor shaxslarga mahsulotlarni bozordan sotib olish uchun oldindan bo‘nak kassadan beriladi. Olingan bo‘nak va sotib olingan mahsulotlar bo‘yicha hisobdor shaxslar bo'nak hisoboti tuzadilar. Bo‘nak hisobotiga bozordan xarid qilingan mahsulotlarni xarid dalolatnomasi, bozor ma’muriyatining narxlar to‘g‘risidagi madumotnomalari ilova qilinadi. Hisobdor shaxslar xarid qilgan qishloq xo‘jaligi mahsulotlarini omborgayoki oshxonagatopshiradilar.
Ombor xo‘jaligi mavjud korxonalarda kirim qilingan tovar moddiy boyliklaming ombor hisobi sotib olish baholarida savdo ustamalari bilan birgalikda olingan baholarda ombor hisobi varaqachalaridayoki kitobida yuritiladi. Ombordan tovarlar oshxonaga va bufetga “Olish varaqasi” yoki ichki yukxati bilan beriladi. Ombor xo‘jaligi bodmagan va korxona bo‘yicha yagona moddiy javobgar shaxs belgilangan hollarda bunday hujjatlami tuzish zarurati bodmaydi. Ombordan tovarlar oshxonaga bosh oshpazning talabnomasiga ko‘ra kerakli miqdorda beriladi. Ombor mudiri o‘z mas’uliyatida bodgan tovar-moddiy boyliklarlar uchun todiq javobgar hisoblanadi.
Korxona rahbariyati ombor mudiri javobgarligida bodgan boyliklar butligini nazorat qilish maqsadida belgilangan muddatlarda ulaming inventarizatsiyasini odkazib turishi lozim. Ombordagi tovar - moddiy boyliklaming inventarizatsiyasini o‘tkazish tartibi va rasmiylashtiiilishi ulgurj i savdo korxonalaridagi tartibga todiq o‘xshaydi. Inventarizatsiyanatijasida kamomadlar aniqlanganda tovarlaming buzilishi, tabiiy kamayishi hisob- kitoblari tuziladi. Ombor mudirlari korxonada belgilangan muddatlarda ikki nusxada tovar hisobotini tuzadilar. Bu hisobot ham xuddi ulgurji savdodagiga todiq o‘xshaydi. Tovar hisobotiga barcha kirim va chiqim hujjatlar ilova qilinadi va buxgalteriyaga topshiriladi. Tovar hisoboti va unga ilova qilingan hujjatlar ombor bo‘yicha tovar operatsiyalari hisobini yuritishga asos bodadi.
Oshxonalarga tovar - moddiy boyliklar omborlardan, shuningdek bevositahisobdor shaxslardan kirim qilinadi. Oshxonagaovqat tayyorlash uchun kerak bodgan masalliqlar, mahsulotlar bosh oshpaz talabnomasiga qarab berilishi lozim. Ombordan bosh oshpazning talabnomasi asosida berilgan yoki bevosita hisobdor shaxslardan kirim qilingan tovar-moddiy boyliklariga yuk xati toddiriladi. Oshxonada qozonlarda tayyorlanayotgan ovqatlar hisobga olinmaydi, ya’ni ishlab chiqarish va tugallanmagan ishlab chiqarish alohida hisobga olinmaydi.
Tayyor mahsulotlar oshxonadan xizmat zaliga buyurtma. schot yoki ofisiant varag'i, chek, chiptalar bilan beriladi. Kun oxirida oshxonadan zalga berilgan ovqatlar miqdori yuqoridagi hujjatlar asosidatopiladi. Oshxonada suyuq bo‘lmagan ovqatlar bufetlarga yuk xati yoki olish varaqalari orqali beriladi. Oshxonadan o‘z xodimlariga berilgan ovqatlar tarqatish qaydnomasi bilan rasmiylashtiriladi, oy tugagach tarqatish qaydnomasi bosh oshpazning hisobotiga ilova etilib buxgalteriyaga topshiriladi. Oshxonada tayyor ovqatlar mayda ulgurji tarzda ham sotilishi mumkin (bolalarmuassasalari, o‘quvyurtlari, shifoxonalarvaboshqalarga). Mayda ulgutj i tarzda sotilgan tayyor ovqatlarga xaridor tomonidan berilgan ishonch qog‘ozi asosida schot-faktura rasmiylashtiriladi.
Tayyorlangan, lekin sotilmasdan qolgan va iste’molgayaroqsiz bo‘lib qolgan ovqatlar keyingi kunda sotilishi mumkin emas. Bunday ovqatlar “Tayyor taomlarni hisobdan chiqarish dalolatnomalari” bilan rasmiylashtiriladi va sotilmagan ovqatlardan ko‘rilgan ziyon korxona zarariga olib boriladi.
Bosh oshpaz belgilangan muddatlarda barcha kirim va chiqim hujjatlari asosida tuzilgan tovar hisoboti yoki tovar - pul hisobotini ikki nusxada tuzadi va bir nusxasini birlamchi hujjatlar bilan birga korxona buxgalteriyasigataqdim etadi.
Bufetga tovarlar ombordan va oshxonadan beriladi. Ombordan va oshxonadan kirim qilingan mahsulotlarga yuk xati toddiriladi. Bufetdan tovarlar faqat naqd sotiladi. Sotish hajmi, cheklar, schotlar, chiptalar bilan tasdiqlanadi. Bufetchi ham belgilangan muddatlarda tovar-pul hisobotini ikki nusxada tuzadi. Oshxonava bufet bodinmalari ajratilmaganda tovar hisoboti yoki tovar-pul hisoboti umumiy holda tuziladi.

3. 
   Umumiy ovqatlanish korxonalarida tovar operatsiyalarining buxgalteriya hisobi
   

Umumiy ovqatlanish korxonalari omborlarida tovar - moddiy boyliklaming hisobi 2910 «Ombordagi tovarlar»da hisobga olinadi.
Umumiy ovqatlanish korxonalari omborlaridagi tovarlar umumiy ovqatlanish ustamalarisiz hisobga olinadi. Ta’minotchilardan, hisobdor shaxslardan kirim qilingan tovarlaming sotib olish bahosidagi qiymatiga quyidagi yozuv beriladi: