K berdimuratova

§2. Filosofiya predmeti, problemalan ha’m funktsiyalari
Filosofiya bunnan 2500 jildan aslam waqit bunn A’yyemgi Hindistan, Qitay, Rgipet ellerinde payda bolg’an.Filosofiya termini grektilinen ahnip (jphileo (
su’yemen, sophia (стофих) — danahq), a’yyemgi grek oyshillannin’ pikirinshe, danahqti su’yetug’in, danaliqqa, shinhqqa umtiliwshi adamdi an’latti. O’zin birinshi ret filosof dep atag’an oyshil Pifagor bolg’an, al filosofiyani o’zgeshe ilim sipatinda birinshi ret bo’lip ko’rsetken Platon, ilimlerdin’ rawajlanbag’anhg’t sebepli filosofiyaliq problemalar barliq bilimler jiynag’i menen aralasqan, tek keyin g’ana bo’linbegen bilimlerdin’ quraminan matematika, astronomiya, meditsina, mexanika, ximiya, biologiya, yurisprudentsiya ha m basqa da arnawh ilimler ajiralip shiqqan. Filosofiya du’nya haqqmda uliwma bilimler sistemasina aylanip, o’zinin’ bash ma’selesi retinde ta’biyat, ja’miyet, adam haqqmda uliwma ha’m teren’ sorawlarg’a juwap beriwdi alip qaradi.
Bularg’a qosimsha filosofiyanin’ ishinde de filosofiyaliq bilimlerdin’ differentsiatsiyasi ketip,onin’ sahstirmah tu’rde o’zgeshe tarawlan payda bola baslaydi. Olarg’a bolmis haqqmdag’i ta’limat—ontologiya (grek so’zi); biliw haqqindag’i ta’limat—gnoseologiya (grek so’zi); uliwma bavlams ha’m rawajlamw haqqmdag’i ta’limat—dialektika; duns oylawdin’ formalan ha’m nizamlari haqqmdag’i ta’limat—Iogika; moral haqqmdag’i ta’limat—etika;
jn'nnrdegi ha’m ko’rkem o’nerdegi go’zzalliq haqqmdag’i ta’limat—estetika; iiil.un/at ja’miyetinin’ rawajlaniwinm’ uliwma mzamlan haqqmdag’i ta’limat— hdl4ialliq filosofiya; filosofiyaliq oydin’ payda boliwi, qa’liplesiwi ha’m i.iujjlamwi haqqindag’i ta’limat—filosofiya tariyxi kircdi. Bul ko’rsetilgen llldsofiyahq bilimnin’ strukturasina qisqasha toqtap o’tsek.
Ontologiya bolmistin’ en’ uhwmahq formalann olardin amq mazmumn t .ipqa almag’an halda u’yrenedi. Bul formalar tiykarg’i ontologiyaliq Liiegoriyalarda o’z sa’wlesin tabadi. Olarg’a bolmis ha’m bolmasliq, materialhq

1. 
   in idealliq, materiya ha’m sana, ken’islik ha’m waqit, u’zliklilik ha’m и zliksizlik, ha’reket, o’zgeris h.b. kiredi.
   

Ontologiyanin’ quraminda o’zinin’ tarawlarm bo’lip ko’rsetiwge boladi, olar bolmistin’ bclgili tarawlannm’—ta’biyattin’, adamnin’, ja’miyettin’ o’mir Ml’riwinin’ en’ uhwmahq mzamlann u’yrenedi. Onday tarawlarg’a ta’biyat lilosofiyasi, filosofiyaliq antropologiya, sotsialhq filosofiya kiredi.
Ta’biyat filosofiyasi yamasa naturfilosofiya—filosofiyanin’ a’yyemgi tarawi.
()iun’ predmeti retinde ta’biyattin’ jasawinin’ tiykarg’i nizamlari alip qaraladi. Naturfilosofiya fizikahq du’nya haqqmda bar bilimlerdi uhwmalastiriwg’a umtiladi, du’nyanm’ bir pu’tin ko’rinisin do’retedi, ol ta’biyiy-ilimiy bilim menen tig’iz baylanisii. Ta’biyatti u’yreniwdin’ a’hmiyetli filosofiyaliq problemasi retinde fizikahq du’nyanin’ kelip shig’iwi haqqmdag’i tna’sele alip qaraladi.
Filosofiyaliq antropologiya (grek so’zi—adam)—adam haqqindag’i filosofiyaliq ta’limatti an’latadi. O’z aldina taraw sipatinda ol XVI a’sirde qa’liplesedi.Filosofiyahq antropologiya adamnin’ payda boliwi,onm’ o’mirinin’ inazmum, ja’miyet ha’m ta’biyattm’ o’z ara qatnasi haqqindag’i ma’selelerdi u’yretedi.
Sotsialliq filosofiya («sotsialhq» Iatin so’zi bolip, ja’miyet degendi an’latadi)— la’miyettin’ o’mir su’riwinin’ tiykarg’i nizamlari haqqindag’i ilim. Ja’miyetti o’z aldma izertlew obekti retinde bo’lip alip qaraw XIX a’sirdin’ baslannda iske asiriladi. Ha’zirgi zaman sotsialhq filosofiyasi ja’miyetti sistema (o’z ara la’sir etiwshi clementlerdin’ jiynag’i) sipatinda da ha’m protses sipatinda da (ja’miyetlik strukturalardin’ izbe-izliktegi o’zgerisi, rawajlamwi) alip qaraydi. Sotsialliq filosofiyanin’ sinonimleri sipatinda ha'r qiyli filosofiyaliq teoriyalarda uliwma sotsiologiya», «tariyx filosofiyasi», «tariyxiy materializm» h.b. tu’sinikler alip qaraladi.
Ekinshi filosofiyanin’ tiykarg’i bo’limi sipatinda gnoseologiya alip qaraladi. < inoseologiya biliw protsesinin’ tiykann ha’m mazmumn u’yrenedi, biliw subekti ha’m obekti arasindag’i o’z ara qatnaslardi izertleydi, o’mir su’riwshi du’nyam hiliwdin’ shegaralann, dereklerin, forma ha’m usillann alip qaraydi. Ha’zirgi /aman gnoseologiyasinda epistemologiya ha’m ilimge kirisiw siyaqli tarawlardi bo’lip ko’rsetiwge boladi.
Epistemologiya (grek so’zi—bilim)—bilim haqqindag’i ta’limatti an’latad 01 biliw protsesindegi subektlik-obektlik qatnasiqlardan qaslnqlag’an hale bilimdi u’yrencdi. 01 bilimnin' strukturasin ha’m omn’ o’mir su’ri' nizamliqlarin izertleydi. Epistemologiya antikahq da’wirden baslap o’m su rcdi, biraq ayirim omn’ problemalari XX a’sirge shekem formalliq logik shegarasinda u’yrenip kclingen.
ilimge kirisiw ilimnin’ rawajlamwinin’ teoriyaliq problemalari u’yrenetug’in pa’n bolip tabiladi. 01 o’z aldina taraw sipatinda XX a’sirdin alpisinshi jillan bo’linip shig’adi.
Gnoseologiya ha’m ontologiyadan keyingi filosofiyamn’ a’hmiyetli bo’lim_ sipatinda logika alip qaraladi. 01 oylawdin’ nizamlari haqqindag’i ilimc an’latad]. Logika oylawdin’ nizamlari, formalan, usillarm u’yrencdi, intellek penen baylanisli ma’selelerdi qaraydi. 01 antikahq da’wirde payda boladi.
Logikanm’ tiykarg’i bo’limi retinde formalliq logika alip qaraladi. О mazmunnan biyg’a’rez qaralatug’in pikirlewlerdin’ formalarin izertleytug’iT ta’limat. Omn’ tiykann salg’an Aristotel. Klassikahq formalliq logikani da’stu’riy aristotellik logika dep te ataydi. XIX a’sirdin’ aqirinda formalliq logikanm ramkasinda matematikahq sipatlama beriw arqah oylaw protsesin izertleytug’ir matematikaliq (simvolikaliq) logika ken’ tarqaladi.
Barhqti, biliwdi ha’m oylawdi u’yrenetug’in ontologiya, gnoseologiya ha’n logika o’z ara baylamsqan bir pu’tinliktin’ bo’leklerin an’latadi ha’n filosofiyaliq bilimnin’ tiykann, yadrosin quraydi. Filosofiyamn’ quramina bu ko’rsetilgen bo’limlerden basqa da etika, estetika, filosofiya tariyxi siyaql tiykardan qashiqlaw jaylasqan bo’limler de kiredi.
Etika (grek so’zi—da’stu’r, xarakter)—moral, a’dep-ikramliliq haqqindag’. ta’limat. 01 a’dcp-ikramliliqtin’ ta’biyatin, tiykann, mazmunin izertleydi, adamzal o’mirinin’ tiykarg’i bahahqlann u’yrenedi. Etika adamnm’ minez-qulqimn’ normalari haqqindag’i ta’limat retinde a’mcliy bag’dar sipatinda antikahq filosofiyada qa’Iiplesedi.Bar na’rseni izertleytug’in ontologiyag’a sahstirg’ands etika ne islew kerckligi haqqinda pikir ju’rgizedi, yag’niy normativlik pa’nd an’latadi. Etikamn’ tiykarg’i problemasi retinde a’dep-ikramlihq normalarinm kelip shig’iwi haqqindag’i ma’sele alip qaraladi.Olardi ja’miyet do’rete me yaki olar adamnan g’a’rezsiz obektiv tu’rde o’mir su’re me degen ma’sele qiziqtiradi.
Etikamn’ ishinde etologiya—konkret ja’miyetlerdin’ a’dep-ikramliliq normalari haqqindag’i ilimdi ha’m aksiologiyam (grek so’zi—bahaliq)—adamzat o’mirinin’ bahaliqlan haqqindag’i ta’limatti bo’lip ko’rsetiwge boladi.
Estetika (grek so’zi—seziwlik, seziwshi)— go’zzalhq mzamlan haqqindag’ ilim. Etika siyaqli estetika da filosofiyamn’ a’yyemgi tarawi bolip tabiladi. О ta’biyattag’i, ko’rkem o’nerdegi, adamzat ja’miyetindegi go’zzalliqtm’ tiykann, formalarin, tiplerin u’yrenedi. Estetikanin’ tiykarg’i ma’selesi retinde¹
ЦП7/alliqtin’ kelip shig’iwo’lshemleri alip qaraladi.Om «obektivlikgo’zzalliq» n imi su’re me yaki go’zzalliqti tu’siniw adam sanasinm’ ko’rinisi sipatinda Hiibcktivlikti an’latadi ma degen soraw qiziqtiradi.
I ilosofiya tariyxi filosofiyaliq oydi omn’ qa’liplesken waqtinan baslap lhi v.iiigi ku’nge shekemgi araliqta izertleydi. Filosofiya tariyximn’ strukturahq liykari sipatinda oni periodlarg’a bo’lip alip qaraladi.
l ilosofiyahq bilimnin’ rawajlaniwi menen bul ko’rsetilgen tarawlardin’
I n pshiligi—logika, etika, estetika, sotsialhq filosofiya, filosofiya tariyxi—o’z liciinshe qa’liplesken bilimlerdin’ filosofiyaliq tarawlannaaylamp,olar ontolo- ulya, gnoseologiya menen birlikte ken’ ma’nidegi filosofiyam an’latadi. Qatan’ ma’nide filosofiyamn’ tiykarg’i mazmunma ontologiyaliq, gnoseologiyaliq ha’m mclodologiyaliq problemalar kiredi, biraq olar tiykarg’i etikaliq, sotsialhq

1. 
   m basqa problemalardin’ filosofiyaliq tu’sindiriwlerin biykarlamaydi. Filo- sofiyahq bilimnin’ strukturasi sahstirmah xarakterge iye. Ha’r bir filosofiyaliq •.istema o’zinin’ strukturasina iye. Filosofiyamn’ tiykarg’i bo’limleri arasinda liesh bir sistemada qatan’ shegaralar joq, olardin’ mazmunlan kesilisedi, bir larawlarda qaralatug’in ma’seleler basqa tarawlarda da qaraladi.
   

Solay etip, filosofiyaliq problemalardin’ o’zgesheligi nede? - degen soraw payda boladi.
Birinshiden, olardin’ en’joqarg’i da’rejedegi ken’ ko’lemli xarakterge iye boliwinda. Misali ushin, «Substantsiya degenimiz ne?», «Sana degcnimiz ne?», «Du’nya degenimiz ne, omn’ ma’nisi bar ma?» h.b. sorawlardan ken’ biliw protsesinde problemalar joq. Ekinshiden, olardin’ ma’n’giliginde. Misali ushin,

• 
  O’mirdin’ mazmum nede?», «Baxit degenimiz ne?» «Jaqsihq ha’m jamanhqtin’ la’biyati qanday?» siyaqli a’yyemgi du’nyada qoyilg’an problemalardin’
  

■ iktualhlig’i bu’gingi ku’ni pa’seygen joq. Bir so’z benen aytqanda, adam tek n’ana qalay degen soraw berip qoymay,om ne,ne ushin,ne sebepli degen sorawlar da qiziqtiradi. Bui sorawlar ilimde qoyilmaydi, olardin’ sheshiliwi filosofiyaliq oylaw tarawinda jaylasqan. Filosofiya bir pu’tinlik sipatindag’i ilu’nya haqqindag’i bilimler sistemasin beredi. Ol barhq ilimiy bilimlerdi .i’piwayi tu’rde biriktiriw menen shug’illanbaydi, al olardi uliwma ma’nide alip qarap integratsiyalaydi. Og’an tiykarlang’an halda bir pu’tin du’nya, idamnin’ du’nyag’a qatnasi haqqinda bilimler sistemasin jaratadi. Filosofiya prcdmcti retinde barhqtin’, haqiyqatliqtin’ tek g’ana qanday da bir ta’repi alip qaralmay, al omn’ barhq mazmum tolig’i menen alip qaraladi. 01 du’nya- nm’ bo’leklcri arasindag’i ishki baylamsti ha’m birlikti tu’siniwge bag’darlanadi, cn’ uhwmaliq haqqindag’i ilim sipatinda amqlanadi. Filosofiyamn’ tu’sinikleri, katcgoriyalan, printsipleri, nizamlari, teoriyalari basqa ilimlerdegidey t awajlanadi, smg’a alinadi, biykarlanadi, tuwnlanadi h.b. Bir so’z benen aytqanda, filosofiya adamzat biliminin’ erkin ha’m universal tarawi bolip, u’zliksiz tu’rde jan’a izleniwdi an’latadi.
Filosofiyaliq bilimnin’ mazmuninm’ ko'p qirli boliwi lia’m bul mazmun nin' adamnin’ talaplannan ha’m ma’plerinen g’a’rezliligi filosofiyamn polifunktsionalhg’in aniqlaydi. Olardin’ ishindegi en’ tiykarg’ilan du’nyag’ ko’zqarashq, gnoseologiyaliq, metodologiyaliq funktsiyalar bolip tabiladi.
Orayliq du’nyag’a ko’zqarasliq problema bolg’an adamnin’ du’nyag’ qatnasi filosofiyada oylawdin’ bolmisqa, yaki anaw yamasa minaw filosofiyah bilimnin’ xarakterine qaray matcriyanm’ sanag’a, ruwxtm’ ta’biyatqa, psixolo giyaliqtin’ fizikahqqa, idealhqtm’ materialliqqa qatnasi tu’rinde aydinlasadi Bul ma’sele filosofiyamn’ tiykarg’i ma’sclesi bolip tabiladi, scbebi ondi adamnin’, onin’ oylawimn’, sanasinin’, onin’ barliq ruwxiy, psixikaliq iskerliginin qorshag’an ortaliqqa qatnasi arqali adamnin’ du’nyada tutqan orm, onin o’mirinin’, jasawinm’ ma’nisi tu’sinilcdi.
Filosofiyamn’ tiykarg’i ma’sclesi birinshiden, «Ne birinshilikte—materialhc pa yaki idealliq pa, materiya ma yaki sana ma?», «Materiya ha’m sananin’ qays ta’repi qaysisin amqlaytug’in mazmung’a iye?», ckinshiden, «Qorshag’an du’nyani biliwge boladi ma?» dcgen bir biri menen baylaiush eki aspektti o’z ishine qamtiydi. Bul qoyilg’an sorawlarg’a filosofiya tariyxinda oyshillardin’ bcrgen juwaplanna qaray monizm,dualizm,plyuralizm bag’darlann bo'lip ko’rsetiwge boladi. Monizm bag’dan du’nyanm’ tiykan retinde birbaslamam

• 
  materiya yaki sanam moyinlaydi. Dualizm bag’dan du’nyamn’ tiykarma bir birinen g’a’rezsiz jasaytug’in eki (materiya ha’m sanam) baslamam, al plyuralizm bag’dari ckewden artiq bolg’an ko’p baslamam qoyadi. Misal retinde a'yyemgi da’wir oyslullannin’ ta’limatlann alip qarawg’a boladi. Olar barhqtin’ tiykan retinde jer, suw, ot, hawa h.b. baslamalardi alip qarag’an. Du’nyamn’ tiykarma sanadan tisqan ha’m g’a’rezsiz jasaytug’in matcriyani qoyatug’in filosoflardi materialistler dep, al sanam birlemshi dep qaraytug’in oyshillardi idealistler dcp ataymiz. O’z gezeginde idealizmnin’ cki—obektivlik ha’m subektivlik tu’rlerin bo’lip ko’rsetiwge boladi. Obektivlik idealizm bolmistin’ tiykarma adamnan g’a’rezsiz jasaytug’in ruwxiy baslamam—du’nya ju’zlik aqildi, adamnan tisqanda jasaytug’in oylawdi qoyadi. Al subektivlik idealizm bolsa adamnin’ sanasin birlemshi dep qaraydi, realliq bolsa subekttin’, yag’my adamnin’ ruwxiy do’rctiwshiliginin’ na’tiyjesi bolip tabiladi.
  

Filosofiyaliq materializmnin’ tiykarg’i tariyxiy formalan sipatinda a’yyemgi da’wirde qa’liplesken stixiyahq, sada materializm, XVll-XVIlI-a’sirlerde payda bolg’an metafizikaliq ha’m dialcktikahq materializmdi alip qarawg’a boladi. Materializmnin’ bul ko'rsetilgen tiykarg’i formalarinm’ mazmuni ilim menen tig’iz baylamsta bolip, onin’ tiykarg’i juwmaqlarina arqa su’yeydi. idealizm bolsa dinge jaqin bolip, ondag’i jer ju’zlik aqil h.b. dcgenimiz qudaydin’ filosofiyaliq tu’sindirmesin beredi. Biraq ta idealistlik filosofiya ha’m din bir biri menen tcn’dey tu’sinikler emcs, cger din diniy seziwler ha’m isenimge tiykarlansa, al idealistlik filosofiya o’zinin’ tiykarg’i jag’daylann ratsional usillarda da’lillewge umtiladi, argumentlestiriwdin’ logikaliq usillann qollanadi.
lint jerde materializm ha’m idealizmnin’ filosofiyanin’ basli ma’selesin filii .hiwdegi birbirine qarama-qarsilig’i olardin’ basqa ma’selelerdi sheshiwdcgi pi(ntsipialliq u’ylespewshiligin an'latpaytug’inlig’in aytip o’tiwimiz za’ru’r.
I I c.‘ana materialisllik sistemalarda g’ana cmes, al idealistlik sistemalarda da IhiI nia’selelerdin’ bahahqqa iye teoriyaiiq analizi, juwmaqlan beriledi. Bug’an
Sol sebepli bir filosofiyaliq bag’dardi basqa bag’darg’a qarsi qoyiwg’a, tiliudin’ birewin qollaniwg’a bolmaydi dep juwmaq shig’ariwg’a tiykar joq Iи ilsa kerek. Qa’legen materialistlik yaki idealistlik ta’limatta du’nya ha’m adam hiqqmdag’i pikirlerdin’ rawajlaniwina unamli ta’sirin tiygizgen ratsionalhq liia/mundi ko’riwimizge boladi.
Bug’an qosimsha qa’legen filosofiyaliq ta’limat tek g'ana yaki materialistlik, v.iki idealistlik boliwi mu’mkin de cmes. Birdcy waqitta birbirinen g’a’rezsiz jasaytug’in materialliq ha’m ruwxiy baslamalardi moyinlawshi dualistlik (dualizm so’zi latin tilinen ahnip, «eki» degendi an’latadi) filosofiyaliq sistemalar da bar. Bul ta’limatlar materialliq du’nyamn’ ta’biyiy mzamlarg’a hoysinatug’in obektiv o’mir su’riwin moyinlaw menen bir qatar onm’ qudayliq jaratilisin biykarlamaydi. Basqasha aytqanda, filosofiardin’ arasinda i/.be-izsiz materialistler de, izbe-izsiz idealistler de ushirasadi.
Solay etip,filosofiyanin’ tiykarg’i ma’selesi du’nyag’a ko’zqarastin’ bash ma’selesi bolip, al filosofiyanin’ du’nyag’a ko’zqarashq funktsiyasi du’nyanm’ bir pu’tinlik sipatindag’i mazmumn u’yreniwdi an’latadi. Filosofiyadan basqa hirde arnawh ilim bul ma’seleni izertlemeydi, ko’rsetilgen funktsiyam atqara almaydi. Arnawh ilimler o’zlerinin’ predmeti sipatinda haqiyqathqtm’ tek ц’апа bir tarawin alip qarawi mu’mkin. Sol sebepli basqa ilimler du’nyam hirlikte ha’m pu’tinlikte ahp qaraw imkaniyatina iye emes. Arnawh ilimlerge liykarlana otirip, olardin’ juwmaqlarm uhwmalastmp, bul qoyilg’an ma’seleni lilosofiya sheshe aladi. Du’nyam birlikte ha’m pu’tinlikte u’yrenc otirip, du’nyanin’ toliq mazmumn ashiwda filosofiya basqa ilimlerge sahstirg’anda onm’ mayda bo’leklcrine itibar bermeydi, tek g’ana en’ uhwmahqqa iye bolg’an baylams ha’mqa’siyetlerin bo’lip ko’rsetedi.Arnawh ilimlerdin’ rawajlamwi, ilimiy revolyutsiyalar du’nyanin’ kartinasin (ko’rinisin) o'zgertedi, bul o’zgcze- jiinde ilimler menen baylanisii bolg’an filosofiyaliq ta’limatlarda jan’a ideya-

1. 
   i id in’, usillardin’ payda bohwina alip kelcdi. Bug’an misal retinde XIX a’sir- degi ta’biyiy-ilimiy ashihwlardi alip qarasaq boladi. Organizmlcrdin’ kletkahq leoriyasi, energiyamn’ saqlamw mzann, Darvinnin’ evolyutsiyahq teoriyasi siyaqli ashilg’an ilimiy jan’aliqlar du’nyag’a metafizikahq ko’zqarastin’ dialektikahq ko’zqaras penen almasiwindag’i tiykarg’i faktorlar bola aldi.
   

Filosofiyamn’ gnoseologiyaliq funktsiyasi adamnin’ du’nyag’a qatnasimr ko’p qirlilig’i menen belgilenedi. Ta’biyatti ha’m sotsialliq haqiyqathq o’zlestire otirip adam o’zinin’ a’meliy, predmetlik iskerliginde basqa adamlal ta’biyat, ja’miyet penen ha’r qiyli a’dep-ikramhhq, estetikaliq, aksiologiyah h.b. qatnaslarg’a tu’sedi. Olardin’ ha’mmesi filosofiyaliq analizdin’ predmel bolip tabiladi. Olardin’ arasinda en’ a’hmiyetli orindi filosofiyamn’ tiykarg¹ ma’selesi menen baylamsli bolg’an biliwlik aspekt iyeleydi. .•

||Mv h.isailarg’a» ha’m «turaqsizlarg’a» bo’ldi. Kcyin ala olardin' birinshi ,11 /t|aiasi metafizikaliq (ol du’nyanin’ statikahq su’wretlemesin bcrdi), al I m hi ko’zqaras bolsa dialektikahq (ol du’nyanin' dinamikaliq su’wrctlcmesin |и 1111) dep ataldi.
halektika ha’m metafizika du’nya haqqindag’i eki ha’r qiyli ko’zqaraslardi Mrlp.olar biliwdin’ en’ uliwmahq,filosofiyaliq metodlari bolip tabiladi.Olar iinawli ha’m uliwma teoriyaliq metodlar menen bir qatarda arnawli ilimlerde
li nen paydalamladi.
■ Solay etip, filosofiya biliwdin’ en’ uliwmahq metodlarin islep shig’ip, plliwdin’ jeke ha’m uliwma ilimiy metodlarin da’lillcy otirip, metodologiyaliq i/nictti atqaradi.
Hul ko’rsetilgen filosofiyamn’ tiykarg’i funktsiyalarinan basqa onin’ nlfurativlik, aksiologiyahq, sinliq h.b. funktsiyalan da bar.