K. PàlÍmbetov, P. Allàshov
Download 1.46 Mb. Pdf ko'rish
|
adabiyot 6 qqr
|
JIyen AmànlÍq ulÍ
Qàràqàlpàq xàlqınıń XVIII ásirdegi tàriyxıy turmı- sın óz shıǵàrmàlàrındà àyqın sáwlelendirgen, xàlıqtıń oy-ármànlàrı, qàyǵı-hásiretlerin shınlıq penen jırlàǵàn belgili shàyır hám jıràw — Jiyen Amànlıq ulı. Shàyırdıń qosıqlàrı, terme-tolǵàwlàrı XX ásirdiń bàsınà deyin-àq xàlıq àràsınà qoljàzbà hám àwızshà keń tàràlıp kelse de, biràq bàspàsózdiń bolmàwınàn ol shıǵàrmàlàr bàsılıp shıqpàdı. Shàyırdıń hàsıl sózleri, xàlıq ushın etken miynetleri tek biziń zàmànımızdà ǵànà tolıq túrde bàhàlànıp otır. Jiyen jıràwdıń shıǵàrmàlàrı 1930-jıllàrdàn bàslàp xàlıq àràsınàn jıynàldı. Usı jıllàrı onıń «Xosh bolıń, doslàr», «Posqàn el», «Ílàǵım», «Ber túyemdi» sıyàqlı shıǵàrmàlàrı ádebiyàtshı Sádirbày Máwlenov hám 103 Shámshet Xojàniyàzovlàr tárepinen jàzıp àlınǵàn. Bulàrdıń kólemi hám ideyàlıq màzmunı jàǵınàn eń bàhàlı shıǵàrmàsı esàplànǵàn «Posqàn el» Tàxtàkópir ràyonındà jàsàwshı Bektursın jıràwdıń qoljàzbà kitàbı- nàn kóshirilgen. Usınıń ózi Jiyen jıràwdıń shıǵàrmàlàrı burınnàn-àq qoljàzbà hàlındà sàqlànıp kelgenliginen derek beredi. Sońǵı jıllàrı, ásirese, 50-jıllàrdàn bàslàp, Jiyen jıràwdıń shıǵàrmàlàrın úyreniw, izertlew hám xàlıq àràsınàn tàǵı dà, onıń ómiri menen shıǵàrmàlàrın jıynàw boyınshà jumıslàr keń kólemde àlıp bàrıldı. Shàyırdıń jàsàǵàn jerlerine birneshe mártebe ádebiy ekspediciyà, ilimiy sàpàrlàr shólkemlestirildi. Nátiyjede, shàyırdıń ómirine bàylànıslı jàńà màǵlıwmàtlàr, burın bàspàdà járiyàlànbàǵàn shıǵàrmàlàrı tàbıldı. Jiyen Amànlıq ulı tek ǵànà shàyır bolıp tànıl- màstàn, àtàqlı jıràw dà. Wàtàndı súyiwshilik, gum- ànistlik sezimge bày, xàlıqlıq dástànlàrdı, tàriyxıy jırlàrdı, terme-tolǵàwlàrdı sàqlàwshı, onı qádirlewshi hám xàlıqqà jetkeriwshi xızmeti menen de ol àyrıqshà kózge túsedi. Qàràqàlpàq xàlıq dástànlàrı «Qoblàn», «Alpàmıs», «Máspàtshà», «Qurbànbek» hám bàsqàlàr shàyırdıń repertuàrlàrınàn keń orın àlǵàn. Jiyen jıràw Sırdáryànıń àyàǵı, Quwàndáryà, Jàńà- dáryà boylàrındà hám xàlıqtıń jàńà qonısı Xorezmde ómir súrdi. Shàyır bul dáwirdiń bàrlıq àwırmànlıǵın xàlıq penen birge kórdi. Onıń màydà terme-tolǵàwlàrı menen kólemli «Ullı tàw», «Posqàn el» sıyàqlı shıǵàrmàlàrı sol dáwirdiń nàǵız kórkem sáwlesi bolıp tàbılàdı. Bul shıǵàrmàlàrındà àyàwsız miynetkesh xàlıqtı ezip kelgen xànlàr, bàylàr, biyler hám sırtqı feodàllàrdıń jàwızlıqlàrı áshkàrà etiledi. Xàlıqtı jà- zıqsızdàn jàzıqsız búlginshilikke, óz mákànınàn postırıwǵà, àsh-jàlàńàshlıqqà duwshàr etken sol topàrlàr ekenligi àshıq, ànıq súwretlenedi. Shàyır jàwızlıqtıń, teńsizliktiń hárqàndày qıyınshılıǵın kórip, qorlànıp 104 àtırǵàn àsh-jàlàńàsh xàlıq turmısınà qàttı qıynàlàdı. Olàrdıń oy-ármànınàn, ishki sezimin, qàyǵı-hásiretlerin jırlàp, usı qàyǵını birge bólisedi. Xàlıqtı óziniń pàtriotlıq, gumànistlik shıǵàrmàlàrı àrqàlı bildiriwge, sırtqı dushpànlàrǵà qàrsı gúresiwge ruwxlàndırdı. Download 1.46 Mb. Do'stlaringiz bilan baham: 
|