Кафедраси гидрогазодинамика

IV. HISOBLASH METODI.
1. Kritik tezlikdagi suvning sarfi aniqlanadi:
, (sm/s) (1.2)
bu yerda: -o’lchov stakanning hajmi (sm³)
- uning to’liq vaqti (suyuqliklarning).
2. Kritik tezlik topiladi:
(1.3)
bu yerda: -quvurning ko’ndalang kesim yuzasi (sm²);
- quvurning diametri (sm)
3. Suvning harorati ni o’lchab, uning qovushqoqligining kinematik koeffitsienti, ya’ni aniqlanadi.
4. da Reynolds kritik soni hisoblab topiladi.
(1.4)
bu yerda: - qovushqoqligining kinematik koeffitsienti (sm/sek²)
5. Hisob qiymatlari 2.1-jadvalga kiritiladi.
Hisoblash tartibi va qo’llaniladigan tenglamalar
1) ; 2) ; bu yerda: ; ;
3) ; 4) ; agar da , ;
1.1-jadval

№	Hajm	Vaqt	Sarf	Temperatura	Kinematik qovushqoqlik	Di-ame-tr	Kesim yuzasi	Tezlik	Reynolds soni	Harakat tartibi
										Tajriba	Nazariy
-	sm^3	sek	Sm^3sek	^0S	sm­^2sek	sm	sm^2	smsek	-	-	-
1
2
3
4

Nazorat savollari
1. Ishdan maqsad?
2. Suyuqlik harakatining tartiblarini ayting?
3. Reynolds kiritik soni?
4. Suyuqlik harakat turlari va qanday?
5. Suyuqlik harakat usullari? 4


2 - LABORATORIYA ISHI
BERNULLI TENGLAMASI YORDAMIDA PEZOMETRIK VA TO’LIQ BOSIM CHIZIG’I DIAGRAMMASINI QURISH
I. Ishdan maqsad:
a) Tajribada potentsial va kinetik energiyalarining Bernulli tenglamasi asosida o’zgarishini tekshirish;
b) Pezometrik va to’liq bosim chiziqlarini chizish;
v) Bosim yo’qotilishi kattaligini topish.
II. Qisqacha nazariy ma’lumot
Bernulli tenglamasi suyuqlik oqimi uchun energiyani saqlash qonunini bildirib, u solishtirma holat va solishtirma potentsial , solishtirma kinetik energiya hamda ikki kesim orasidagi solishtirma larni energiya yo’qotilishini bir-biriga bog’laydi va ularning yig’indisi butun kesim uchun o’zgarmasligi ko’rsatadi.
Barqaror harakat qilayotgan haqiqiy suyuqlikning elementar qatlami uchun Bernulli tenglamasi muayyan 1-1 va 2-2 kesimlari uchun quyidagi ko’rinishga ega bo’ladi:
(2.1)
bu yerda: - solishtirma tekislik (0-0) dan kesimlar oqim o’qigacha bo’lgan masofalar; - pezometrik bosimlar, ya’ni pezometr ko’rsatkichlar; - 1 va 2 kesimlardagi mos oqim tezliklari;
- solishtirma potensial energiyalar;
- solishtirma kinetik energiyalar.
Bernulli tenglamasining geometrik mazmuni
Bernulli tenglamasida qatnashgan hadlar chiziqli xarakterga ega bo’lib, biz ularni « geometrik balandlik » deb qaraymiz:
- geometrik yoki geodezik balandlik ( geometrik bosim);
- pezometrik balandlik ( pezometrik bosim); – napor bosimining yo’qotilishi; - tezlik balandligi ( tezlik bosimi); 5
- tezlikni quvur ichida tekis tarqalmaganligi, tezlik
(Koriolos) koeffitsienti. Haqiqiy suyuqlik uchun doimiy ni tajribada 1 dan katta deb hisobga olinadi.
(2.2)
Bernulli tenglamasining geometrik mazmuni shuni ko’rsatadiki, barqaror harakat qilayotgan haqiqiy suyuqlikning elementar qatlami uchun kattaliklarining yig’indisi oqim uchun o’zgarmas bo’lib qoladilar.
Bernulli tenglamasining energetik mazmuni
- solishtirma holat energiyasi; - solishtirma potentsial energiya; - solishtirma kinetik energiya; – solishtirma yo’qotilgan energiya.
Shunday qilib, Bernulli tenglamasining energetik mazmuni shuni ko’rsatadiki, ya’ni barqaror harakat qilayotgan haqiqiy suyuqlikning elementar qatlami uchun solishtirma energiyalar yig’indisi oqimning uzunligi bo’yicha o’zgarmas bo’lib qoladi.
III. Tajriba qurilmasining tuzilishi
Tajriba ishi, har xil kesimga ega bo’lgan quvurlardan tashkil togan (1.1 rasm). Bu tajriba qurilmasida quvur uzunligi bo’yicha bir necha pezometrlar (5) va jo’mrak (8) bilan jihozlangan. Tajriba qurilmasiga nasos orqali suyuqlik haydaladi, jo’mrak (20 suyuqlik bosimli idish o’zgarmas holatida bo’lishi kerak va quvur tarmog’i orqali beriladi. Bosim idishning doimiy satxi oqova quvuri yordamida ushlab turiladi. Suyuqlikning sarfi o’lchov idishi va elektron sekundomeri yordamida o’lchanadi.