Kafedrasi mudiri v/b,p f. n

Ishdan maqsad: Multivibratorlarning xarakteristikalarini tadqiq etish va
ishlash prinsiplarini o’rganish (nosinusoidal shakilli generatorlar) 


Nazariy ko’rsatmalar va hisoblash formulalari. Multivibrator–relaksatsion
generator bo’lib, sig`imli bog`lanishli chiqishi kirishi bilan bog`langan ikki 
elementli kuchaytirgich namoyon qiluvchi, musbat teskari bog`lanishli yopiq zanjir
hosil qiladi. Multivibratorlarning ikki turi ma’vjud: turg`un muvozanat holatga ega 
bo’lmagan avtotebranuvchi va bitta turg`un muvozanat holatga ega kutuvchi,
uning chiqishida signal boshqa kvazichidamli holatga o’tadi, keyin esa birinchi 
holatga o’zidan o’zi qaytadi.

Avtotebranuvchi multivibrator. Avtotebranuvchi multivibratorda tebranish
jarayoni navbatdagi mos kondensatorlarning energiya olishi energiya manbaidan 
va keyingi tranzistor zanjiri orqali razriadlanishi natijasida sodir bo’ladi. Oddiy
simmetrik tranzistorli multivibratorda quydagi elementlardan yig`ilgan: VT1 va 
VT2 tranzistorlar,

K

K

K

R

R

R



2
1

qarshilikli rezistorlar; 


B

B

B

R

R

R



2
1

va 


С

С

С



2
1

sigimli kondensatorlar; 


Б

K

R

R

(1a-rasm); tranzistorlar kalit 

rejimida ishlaydi agar ulardan biri ochiq bo’lsa, bu vaqtda boshqasi yopiq va

aksincha bo’ladi. 

---

18

Multivibrator ikki kvazimuvozanat holatga ega: tranzistorlardan biri VT1 ochiq
bo’lsin (to’yinish holatida), VT2 tranzistor esa yopiq (uzilish holatida). Lekin, bu 
holat kvazimuvozanat turg`un emas, shuning uchun yopiq VT2 tranzistor
bazasidagi manfiy potensial S
1
kondensator R


B2
rezistor orqali
razriadlanishida U


p
ta’minot manbai musbat potensialga intiladi. Takidlab o’tamizki, S

2
kondensator R

K2
rezistor orqali zaryadsizlangan VT1 tranzistor ochilish mamentiga bog`langan S
1
kondensatorning R


B2
rezistor orali zaryadsizlanishidan tezroq kechadi. VT1 
tranzistor ochiq holati i

Bp
o’zgarmas tok bilan ta’minlanadi VT2 tranzistor baza 
potensiali nolga yaqinlashgan momentida, kvazimuvozanat holat buziladi, VT2
yopiq tranzistor to’yinadi, ochiq VT1 yopiladi
va multivibrator yangi 

kvazimuvozanat holatga o’tadi. CHiqishda deyarli to’g`riburchakli impulslar u

chiq 
shakillanadi,

2
/





и

t

T

N
da (3.1b-rasm). Hosil qilinayotgan impulslar 
amplitudasi kuchlanish manbai U

p 
ga teng yaqinlashgan, simmetrik multivibrator 
tebranish davri

С

R

C

R

T

B

B
4
,

1
2

ln

2




(1)
Nosimmetrik multivibratorda (sxema rezestivli va sig`imli parametrlari teng 

bo’lmaganda) impuls davomiyligi t

i
va tanaffus t


n
,

VT1 va VT2 tranzistorlarning

yopiq holatlarini turlicha davomiyligi tufayli bir hil emas. Multivibratorni 
operatsion kuchaytirgich asosida yig`ish mumkin. OK da katta kuchaytirish
koeffitsenti tufayli (K


u
= 10

5
-10

6
) chiqish kuchlanishi kirishga proporsional, juda 
kichik kirish signallarida (mili- va mikrovolt birliklarda). Aytib o’tilganidek, katta
kirish kuchlanishning u


kir
signallarida ikki qiymatga ega bo’lishi mumkin 



chiq


chiq

U

va

U
(2a-rasm)

Farq u

kir



u

os
= 0 bo’lganda kirish kuchlanishi u


kir
:









chiq


chiq

U

R

R

R

U

U

2

1
1

1

va










chiq

chiq

U

R

R

R

U

U

2

1
1

2

(2)
Bu erda u

oc 
teskari bog`lanish kuchlanishi; 
)
/(

2

1
1

R


R

R




teskari bog`lanish 

koeffitsenti (3.2b,v-rasm). Avtotebranuvchi multivibrator sxemasida R
3

C - zvenosi 

---

19

orqali ikkinchi teskari bog`lanish hisobiga o’z operato’zini uyg`otish rejimi
vujudga keladi (2b-rasm). t
1
momentda (2b-rasm) u


chiq
kuchlanish 



вых


вых

U

U
dan

ga
sakrab o’zgardi deb tasavvur qilamiz, C kondensator R

3 
rezistor orqali 


chiq

U
ta’siri 
ostida R

3 
rezistor orqali o’tayotgan tok bilan qayta zaryadlanadi, kondensatordagi 


u

C
kuchlanish eksponensial qonun bo’yicha 


chiq

U
ga intilib o’zgarmoqda. u


C 
kuchlanish invertirlovchi kuchaytirgich u


kir
kirish kuchlanishidir. t


2 
momentda u 
U
2
qiymatga etganda, OK chiqish kuchlanishi 




chiq


chiq

U

U
dan

ga sakrab o’zgaradi.

Kondensator 


chiq

U
ga intilib qayta zaryadlanishni boshlaydi, lekin U
1
qiymatga etib 


t
3
momentda u OK ni chiqish kuchlanishini 



chiq

U
invertirlashga majbur qiladi. 
Keyin jarayon qaytariladi. Ko’rilgan prinspga asoslangan generatorlar relaksatsion
generatorlar 
deb
ataladi. 

bunday
multivibrator 

tebranish
davri

)
/

2

1
ln(

2
2
1

3

R

R

C

R

T



, t

i1
= t


i2
. Bunday ko’rinishli tebranishni meandr deb 
ataladi.