Kafedrasi “sanoat korxonalarida energiya tejamkor tadbirlarni samaradorligini baholash”

5-mavzu. Energiya tejamkorligi ko‘rsatkichlarining tavsifi va tarkibi
Reja:

1. Energiya tejamkorligi ko‘rsatkichlarini tahlil qilish.

   
   

2. Energiyani tejash chora tadbirlarining ishlash ko'rsatkichlari va energiya samaradorligini oshirish.

   
   

Davlat va tarmoq statistikasida korxonalar, tarmoqlar va hududlarda iqtisodiyotning makrodarajasida energiya sarfi va energiya samaradorligi ko‘rsatkichlarini aks ettiruvchi o‘ndan ortiq shakllar mavjud.

Energiyani tejash ko'rsatkichlarining tarkibi va hajmi
Energiyani tejashni amalga oshirish uchun ko'rsatkichlarning (ko'rsatkichlarning) uchta asosiy guruhi mavjud:

• davlat standartlariga, mahsulotlarning texnik pasportlariga, texnik va loyiha hujjatlariga kiritilgan hamda mahsulotni sertifikatlash, energetika ekspertizasi va energetika tekshiruvlarida qo‘llaniladigan mahsulotlarning energiya samaradorligining me’yorlashtirilgan ko‘rsatkichlari;

  
  

• korxonalarning standartlari va energiya pasportlariga kiritilgan hamda yoqilg‘i-energetika resurslaridan samarali foydalanish ustidan davlat nazoratini amalga oshirishda hamda davlat nazorati organlari tomonidan energiya auditini o‘tkazishda foydalaniladigan ishlab chiqarish jarayonlarining energiya samaradorligi ko‘rsatkichlari;

  
  

• energiya tejashni amalga oshirish ko'rsatkichlari (ko'rsatkichlari) (statistik hisobotlarda, normativ-huquqiy va dasturiy-uslubiy hujjatlarda aks ettirilgan) davlat boshqaruvi va nazorati tuzilmalari tomonidan nazorat qilinadi.

  
  

GOST R 51541 - 99 “Energiya samaradorligi. Ko'rsatkichlar tarkibi" me'yoriy (texnik, uslubiy) hujjatlarga, energiya iste'mol qiladigan mahsulotlar, texnologik jarayonlar, ishlar va xizmatlar uchun texnik (loyihalash, loyihalash, texnologik, ekspluatatsiya) hujjatlariga kiritilgan energiya tejash va energiya samaradorligi ko'rsatkichlarining asosiy turlarini belgilaydi.

Energiyani tejash ko'rsatkichlari quyidagilar uchun ishlatiladi:

• energiya tejash ishlarini rejalashtirish va samaradorligini baholash;

  
  

• energiya resurslari iste'molchilarining energiya tadqiqotlarini (energetika auditi) o'tkazish;

  
  

• energiyadan foydalanish samaradorligi bo'yicha statistik hisobotlarni shakllantirish.

  
  

Energiyani tejash sohasidagi tashkiliy, texnik, ilmiy, iqtisodiy faoliyat ko'rsatkichlar bilan tavsiflanadi:

• yoqilg‘i-energetika resurslarini, shu jumladan texnologik reglamentlar va standartlar (tarmoq, hududiy, korxonalar) asosida energiya iste’molini tartibga solish orqali amalda tejash; iqtisodiy rag'batlantirish (tarmoqlar, hududlar, korxonalar, xodimlar);

  
  

• yoqilg'i-energetika resurslari yo'qotishlarini kamaytirish, shu jumladan energiya iste'molining operatsion parametrlarini optimallashtirish; energiya auditi natijalariga ko'ra muhim investitsiyalarni talab qilmaydigan energiya tejash tadbirlarini o'tkazish; yoqilg'i-energetika resurslarini hisobga olish qurilmalari va tizimlarini joriy etish; xodimlarni tayyorlash; reklama va axborot kampaniyalarini o'tkazish;

  
  

• ishlab chiqarishning (korxonada) va yalpi ichki mahsulotning (mintaqada, mamlakatda) energiya sarfini kamaytirish, shu jumladan energiya sarfini kamroq energiya bilan ta'minlash sxemalarini ishlab chiqish bilan bog'liq energiya iste'molini tarkibiy qayta qurish elementlarini joriy etish orqali; noan'anaviy qayta tiklanadigan energiya manbalarini, yoqilg'ining energiya balansiga mahalliy turlarini, ikkilamchi energiya resurslarini jalb qilish; energiya tejovchi loyihalar va dasturlarni, energiya tejovchi texnologiyalarni, jahon andozalariga mos uskunalarni va boshqalarni amalga oshirish.

  
  

Energiya samaradorligining quyidagi asosiy ko'rsatkichlari mavjud:

• yoqilg'i va energiya sarfining tejamkorligi (mahsulotlar mo'ljallangan funktsional maqsadlarda foydalanilganda);

  
  

• yoqilg'i-energetika resurslarini (mahsulotlar va jarayonlar uchun) uzatish (saqlash)ning energiya samaradorligi;

  
  

• ishlab chiqarishning energiya intensivligi (jarayonlar uchun).

  
  

Standartlashtirish bo'yicha me'yoriy hujjatlarda belgilangan energiya samaradorligining me'yoriy ko'rsatkichlari quyidagilar asosida ishlab chiqiladi:

• texnika va texnologiyalarni rivojlantirishning hozirgi jahon darajasida energiya resurslaridan foydalanishda iqtisodiy jihatdan asoslangan samaradorlikka erishish;

  
  

• atrof-muhitni muhofaza qilish bo'yicha normativ talablarga rioya qilish;

  
  

• energiya samaradorligi ko'rsatkichlarini normallashtirish va qabul qilingan qiymatlarni tegishli hisob-kitoblar, tajribalar, sinovlar bilan asoslash bo'yicha mavjud tajribadan foydalanish;

  
  

• xalqaro, mintaqaviy, xorijiy milliy standartlarga muvofiqlashtirish.

  
  

Energiya samaradorligi ko'rsatkichlarining tasnifi 4-jadvalda keltirilgan.

Energiya samaradorligi ko'rsatkichlarining tasnifi
4-jadval.

Belgisi	Ko'rsatkichlar turlari, misollar, tushuntirishlar
Bir hil mahsulotlar guruhlari bo'yicha	Misollar: elektr motorlar, bug 'turbinalari, muzlatgichlar uchun energiya samaradorligi ko'rsatkichlari
Amaldagi energiya resurslari turlari bo'yicha (energiya tashuvchilar)	Misollar: elektr energiyasi, yoqilg'i (qozon va pech, motor) dan foydalanishda energiya samaradorligi ko'rsatkichlari; issiqlik energiyasi (issiq suv, bug ', sovutgich); siqilgan gaz, bosimli suv; fizik maydonlarning energiyasi (elektromagnit, akustik, radiatsiya) va boshqalar.
Ko'rsatkichlarni aniqlash usullari bo'yicha	hisob-kitob va analitik (mahsulotni loyihalashda ko'rsatkichlarning hisoblangan qiymatlarini aniqlash usullaridan foydalanish asosida); uchuvchi-eksperimental (energetika samaradorligi ko'rsatkichlarini baholash uchun xususiyatlarning maxsus o'lchovlari bilan energiya iste'mol qiladigan mahsulotlarning prototiplari bilan maxsus tashkil etilgan tajribalar ma'lumotlari asosida); statistik (sinov namunasining prototiplari sifatida tanlangan mahsulotlarning energiya samaradorligi ko'rsatkichlari bo'yicha statistik ma'lumotlarni tanlash va qayta ishlash asosida); instrumental (sanoat mahsuloti namunalarining maxsus sinovlari va energiya samaradorligi ko'rsatkichlarining haqiqiy qiymatlarini o'lchash asosida); aralash (yuqoridagi ikki yoki undan ortiq usullarning kombinatsiyasi).
Foydalanish sohasi bo'yicha	bashorat qilingan ko'rsatkichlar, rejalashtirilgan ko'rsatkichlar, haqiqiy raqamlar
Ko'rib chiqilayotgan ob’yektning integratsiyalashuv darajasiga ko'ra	Misollar: dastgohning energiya samaradorligi ko'rsatkichlari, sanoat texnologik majmuasi, korxona, hududning energiya ta'minoti tizimi va boshqalar.