Kafedrasi “sanoat korxonalarida energiya tejamkor tadbirlarni samaradorligini baholash”

Energiya tejashni tekshirish va ekspertiza
qilish turlari va taritibi
Dastlabki energetik ekspertiza (tekshiruv) ga kuyidagilar taalukli: ishlab chiqaruvchi kuchlar tarakkiyoti va joylashtirilishining loyixaviy sxemalari, tarakkiyot sxemalarining loyixasi iqtisodiyotni, xududiy sxemalarni, energiya tejashni, me’eriy-texnik xujjatlar, me’er va qoidalar loyixasini, Yangi energiya talab texnika, texnologiya yaratish va materiallar xujjatlarini aks ettiradi. Ishlab chikilgan xuj-jatlarning xozirgi zamon Fan, texnika yutuklari va texnologiyalariga, xamda amaldagi me’eriy xajjatlarga mosligi baxolanadi, ularning iqtisodiy samarasi xisobga olinadi; texnik-iqtisodiy asoslar vayangi kurili shva amaldagi ob’yektlarni kengaytirish loyixalariga, energeiya tejamkor texnologiya, uskuna va materiallar sotib olish xujjatlariga baxo beriladi.
Qurilish qiymati va muddatlari, ob’yektlarning uzini uzi koplashiga, tanlangan uskuna, texnologiyalarning tugriliga baxo beriladi, loyixani ruyobga chiqarish buyicha mukobil variantlar bilan solishtiriladi; Energiya manbalaridan foydalanish samarasigak ba’o beriladi. Yoqilg‘i-energetik manbalardan foydalanuvchi uskunaning ish samaradorligi tekshirib chiqiladi (energiya, yoqilg‘i sarflash xisobi, ulardan foydalanish hisoboti, yoqilg‘i-energiya harajatlari tahlili va boshkalar). Amaldagi uskuna ish kursatgichi loyixaviy kursatkichlar bilan solishtiriladi, nomoslik sabablari aniklanadi.
Tekshiruv naktijalari iste’molchining energiya pasportiga kiritiladi, uning namunasi Uzdavenergonazorat tomonidan tasdiklanadi. Tekshiruv natijalari buyicha xulosa va yoqilg‘i-energetik manbalardan foydalanish samarasini oshirishga oid tavsiyalar beriladi.
Ishga tushirish va foydalanishga toprishdan oldin utkaziladigan ekspertiza energiya tejash ob’yektlarining energiyadan foydalanuvchi uskunalarida utkazilib, bunda kurilgan uskunaning Davlat anzalari, SNiP (KMK - qurilish me’yorlari va qoidalari), me’eriy xujjatlar talabilariga va energiya samarasi kursatgichlari bo`yicha loymxaviy ma’lumotlarga javob berish tekshiriladi.
Energiya tejash ekspertizasini o`tkazish davriyligi – kamida 3 yilda bir marta. Avval berilgan tavsiyalarning bajarilishi tekshiriladi. Energiya manbalarini iste’mol qilish dinamikasi va maxsulotishlab chiqarishga ketgan solishtirma harajatlarga baxo beriladi (ishlab chiqarishning umumiy moddiy harajatlaridagi energiya tejash, energiya manbalari narxi).
Tekshirish natijalari bo`yicha istemolchining energiya pasportiga o`zgartirishlar kiritiladi, xulosa va tavsiyalar beriladi.
Navbatdan tashqari ekspertiza Davlat energiya nazoratining tashabbusi bilan quyidagi xollarda o`tkaziladi:

• bilvosita alomatlar bo`yicha (energiya manbalari umumiy va solishtirma iste’molining, maxsulot tannarxi va uni tarkib etuvchi yoqilg‘i tannarxi atrof muxitga tashlamalar ortirish), energiya manbalaridan foydalanish samaradorligini pastga tushib ketganligi to`g‘risidagi taxmin bo`yicha;

  
  

• Ekspertiza natijalari ularning to`g‘riligiga shubxa o`yg‘otsa;

  
  

• Iste’molchi tomonidan yoqilg‘i – energetik manbalaridan foydalanishga bog‘liq imtiyozlar berish to`g‘risida Davlat boshqaruv idoralariga murojat qilingan bo`lsa.

  
  

Maxalliy va ekspress – ekspertiza zaruratga qarab o`tkaziladi va xajm, vaqt bo`yicha cheklangan xususiyatga ega. Bunda, energiya manbalaridan bir turining (elektr yokiissiqlik energiyasi, qattiq, suyuq yoki gazsimon yoqilg‘i). Ikkilamchi manbalarning, aloxida yoki bir gurux agregatlarining energiyadan foydalanish samaradorligining ayrim ko`rsatgichlaribo`yicha baxo beriladi.

Korxona, tashkilot va muassasalar ekspertiza va tekshiruv natijalari bo`yicha berilgan tavsiyalarning bajarilishi to`g‘risida muntazam (belgilangan tadbirlarning muddatiga qarab), lekin kamida yilda 1 marta “Uzdavenergonazorat” ga axborot beradi.
Energiya tejash bo`yicha tekshiruv va ekspertiza o`tkazish uslubi.
Energiya tejash bo`yicha ekspertiza va tekshiruv ekspert tashkilotlar tomonidan “Uzdavenergonazorat” Agentligi tasdiqlagan va “Uzdavnefgazinspeksiya” bilan kelishilgan uslubda o`tkaziladi.
Energiya tejash bo`yicha ekspertiza va tekshiruv o`tkazish uslubi amaldagi iqtisodiyot soxalarida yoqilg‘i-energetik manbalaridan foydalanish samaradorligini baxolash usullari asosida ishlab chiqiladi.
Ekspertiza va tekshiruv o`tkazishdan oldin ishlab chiqilgan uslubga muvofiq ish dasturi tuziladi (tex. vazifa) va tekshiriladigan iste’molchi bilan kelishiladi.