Как распорядиться имуществом при ликвидации предприятия

Тугатилаётган корхона мол-мулки иштирокчилар ўртасида қандай тақсимланади

Мисол тариқасида зарур ҳаракатларни кўриб чиқамиз.
ҚҚС ва фойда солиғи тўловчиси бўлган – тугатилаётган корхона мулкдорлари 60 ва 40 фоиз улушга эга бўлган иккита жисмоний шахсдир.
Барча қарзларни тўлагандан сўнг корхона баланси шундай кўринади: 

Актив	Сумма, минг сўм	Пассив	Сумма, минг сўм
Асосий воситалар (0100)	180 000	Устав капитали (8300)	100 000
АВнинг эскириш суммаси (0200)	60 000	Резерв капитали (8500)	30 000
АВнинг қолдиқ қиймати	120 000	Тақсимланмаган фойда (8700)	70 000
Ҳисоб-китоб ҳисобварағидаги пул маблағлари (5100)	80 000
Актив бўйича жами	200 000	Пассив бўйича жами	200 000

Балансда бир вақтнинг ўзида сотиб олинган иккита бир хил асосий воситалар мавжуд. Ҳар бир объектнинг ўзига хос хусусиятлари:
баланс қиймати – 90 000 минг сўм;
эскириши – 30 000 минг сўм;
қайта баҳолаш қолдиғи – 15 000 минг сўм.
Таъсисчилар ҳар бирига битта объектни қолдиқ қиймати бўйича беришга қарор қилишди.

Биринчи қадам. Хусусий капитални тақсимлаш

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
Корхона таъсисчиларига ҳиссаларини қайтариш	100 000	8330	6620
Фойдани тақсимлаш	70 000	8700	6610
Дивидендлар кўринишидаги даромаддан солиқ ушлаб қолиш (70 000 х 5 фоиз)	3 500	6610	6410

Капитал тақсимлангандан ва дивидендлар бўйича солиқ ушлангандан кейин корхона таъсисчиларга қуйидагилар бўйича қарздор бўлади:
дивидендлар – 66 500 минг сўм. (70 000 – 3 500),
шу жумладан:
1-сон таъсисчига – 39 900 минг сўм (66 500 х 60 фоиз);
2-сон таъсисчига – 26 600 минг сўм (66 500 х 40 фоиз);
устав капиталига ҳиссалар – 100 000 минг сўм,
шу жумладан:
1-сон таъсисчига – 60 000 минг сўм (100 000 х 60 фоиз);
2-сон таъсисчига – 40 000 минг сўм (100 000 х 40 фоиз).

Иккинчи қадам. Асосий воситаларни таъсисчиларга ўтказиш

АВни ўтказиш қиймати: қолдиқ қиймат + ҚҚС.
Қолдиқ қиймат: 90 000 – 30 000 = 60 000 минг сўм.
ҚҚС: 60 000 х 15 % = 9 000 минг сўм.
Ўтказиш қиймати: 60 000 + 9 000 = 69 000 минг сўм.

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
1-сон таъсисчи – улуши 60 фоиз
АВнинг баланс қиймати ҳисобдан чиқарилди	90 000	9210	0100
Қолдиқ қийматга ҚҚС ҳисобланди ((90 000 – 30 000) х 15 фоиз)	9 000	9210	6410
Жамланган эскириш ҳисобдан чиқарилди	30 000	0200	9210
Қайта баҳолаш қолдиғи ҳисобдан чиқарилди	15 000	8510	9210
Дивидендлар бўйича таъсисчиларга бўлган қарздорлик тўланди	39 900	6610	9210
Дивиденд солиғи бюджетга тўланди	2 100	6410	5110
УФдаги ҳиссалар бўйича қарздорлик тўланди (69 000 – 39 900)	29100	6620	9210
АВнинг чиқиб кетишидан фойда аниқланди	15 000	9210	9310

Ушбу операция натижасида:

• 
  асосий воситани сотиш натижасида фойда солиғи ҳисоб-китобида жами даромадга киритиладиган 15 000 сўм фойда шаклланди;
  
• 
  таъсисчи олдидаги дивидендлар бўйича қарздорлик тўланди – 39 900 минг сўм ва шу билан бирга дивидендлар бўйича солиқ – 2 100 минг сўм бюджетга ўтказилди;
  
• 
  УФдаги ҳиссаси бўйича таъсисчига бўлган қарздорлик қисман тўланди – 29 100 минг сўм. Қарздорлик қолдиғи – 30 900 минг сўм (60 000 – 29 100).
  

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
2-сон таъсисчи – улуши 40 фоиз
АВнинг баланс қиймати ҳисобдан чиқарилди	90 000	9210	0100
Қолдиқ қийматга ҚҚС ҳисобланди ((90 000 – 30 000) х 15 фоиз)	9 000	9210	6410
Жамланган эскириш ҳисобдан чиқарилди	30 000	0200	9210
Қайта баҳолаш қолдиғи ҳисобдан чиқарилди	15 000	8510	9210
Дивидендлар бўйича таъсисчиларга бўлган қарздорлик тўланди	26 600	6610	9210
Дивиденд солиғи бюджетга тўланди	1 400	6410	5110
УФдаги ҳиссалар бўйича қарздорлик тўланди	40 000	6620	9210
Таъсисчининг корхона олдидаги қарзини аниқлаш (69 000 – 26 600 – 40 000)	2 400	4890	9210
Таъсисчиларга бўлган қарз тўланди	2 400	5110	4890
АВнинг чиқиб кетишидан фойда аниқланди	15 000	9210	9310

Ушбу операция натижасида:

• 
  асосий воситани сотиш натижасида фойда солиғи ҳисоб-китобида жами даромадга киритиладиган 15 000 сўм фойда шаклланди;
  
• 
  таъсисчи олдидаги девидендлар бўйича қарздорлик тўланди – 26 600 минг сўм ва шу билан бирга дивидендлар бўйича солиқ – 1 400 минг сўм бюджетга ўтказилди;
  
• 
  УФдаги ҳиссаси бўйича таъсисчига бўлган қарз тўланди – 40 000 минг сўм. 
  
• 
  таъсисчида, у корхона ҳисоб-китоб ҳисобварағига киритган 2 400 минг сўм суммадаги қарздорлик шаклланди.
  

Асосий воситалар топширилганда ҳисобварақ-фактура қандай расмийлаштирилади

Янги Низомда 14.08.2020 й. 489-сон ВМҚга 2-сон илова. асосий воситалар чиқиб кетишида ҳисобварақ-фактурани расмийлаштиришнинг махсус қоидалари мавжуд эмас, шунинг учун ҳисобварақ-фактурани товарларни сотишда бўлгани каби одатдаги тарзда расмийлаштиринг.
АВларни топширишда ҳисобварақ-фактуранинг жадвал қисмини қуйидагича расмийлаштиринг:

№ т/р	Товар (иш, хизмат) номи	Ўлчов бирлиги	Сони	Нархи	Етказиб бериш қиймати	ҚҚС		ҚҚС билан етказиб бериш қиймати
						ставкаси	суммаси
	1	2	3	4	5	6	7	8
1	Асосий восита	дона	1	60 000 000	60 000 000	15 фоиз	9 000 000	69 000 000
	Тўлашга жами: олтмиш тўққиз миллион сўм				60 000 000		9 000 000	69 000 000

Учинчи қадам. Солиқларни ҳисоблаш ва ўтказиш, молиявий натижани шакллантириш

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
АВларнинг чиқиб кетишидан олинган даромаддан фойда солиғини ҳисоблаш (30 000 х 15 фоиз)	4 500	9810	6410
Фойда солиғи тўланди	4 500	6410	5110
ҚҚС тўланди (шартли равишда ҳисобга қабул қилинадиган ҚҚС йўқ деб қараймиз)	18 000	6410	5110
Молиявий натижанинг шаклланиши	30 000 4 500 25 500	9310 9910 9910	9910 9810 8710

Операциялар амалга оширилгандан кейин корхона баланси:

Актив	Сумма, минг сўм	Пассив	Сумма, минг сўм
Асосий воситалар (0100)	–	Устав капитали (8300)	–
АВнинг эскириш суммаси (0200)	–	Резерв капитали (8500)	–
АВнинг қолдиқ қиймати	–	Тақсимланмаган фойда (8700)	25 500
Ҳисоб-китоб ҳисобварағидаги пул маблағлари (5100)	80 000 – 3 500 + 2 400 – 4 500 – 18 000 = 56 400	Таъсисчиларга қарз (6620)	30 900
Актив бўйича жами	56 400	Пассив бўйича жами	56 400

Тўртинчи қадам. Фойдани тақсимлаш ва якуний ҳисоб-китоб

АВлар чиқиб кетганидан кейин корхонада қўшимча фойда шаклланди – 25 500 минг сўм.
Уни улушларга нисбатан мутаносиб равишда тақсимлаймиз:
1-сон таъсисчига – 15 300 минг сўм (25 500 х 60 фоиз);
2-сон таъсисчига – 10 200 минг сўм (25 500 х 40 фоиз).
Солиқ ушлаймиз: 25 500 х 5 фоиз = 1275 минг сўм.
Корхонанинг дивидендлар бўйича қарзи:
1-сон таъсисчига – 14 535 минг сўм (15 300 х 95 фоиз);
2-сон таъсисчига – 9 690 минг сўм (10 200 х 95 фоиз).

Хўжалик операцияси мазмуни	Сумма, минг сўм	Счётлар корреспонденцияси
		дебет	кредит
Дивидендлар ҳисобланди	25 500	8710	6610
Дивиденд солиғи ушланди (5 фоиз)	1 275	6610	6410
Дивидендлар тўланди	24 225	6610	5110
Солиқ бюджетга тўланди	1 275	6410	5110
УФга ҳисса бўйича қарз қолдиғи тўланди	30 900	6620	5110

Бюджет ва таъсисчилар билан якуний ҳисоб-китобдан сўнг баланснинг барча моддалари нолга тенг бўлади.